Direct naar artikelinhoud
Opinie

Aretha Franklins muzikale geweld was geen toeval

Michael Eric Dyson.Beeld Swa Van Damme

Michael Eric Dyson is opiniemaker bij The New York Times, predikant en auteur van What Truth Sounds Like: Robert F. Kennedy, James Baldwin and Our Unfinished Conversation About Race in America.

In 2015 nodigde Aretha Franklin mij en enkele andere mensen uit toen ze in Philadelphia voor paus Franciscus mocht zingen. Het was natuurlijk heel bijzonder om de paus van dichtbij te zien, maar ik moet bekennen dat ik nog veel meer onder indruk was van de Queen of Soul. Aretha horen zingen, was altijd een onvergetelijke ervaring, zelfs op haar 73ste.

Aretha Franklins muzikale geweld was geen toeval. Ze erfde en leerde het van haar vader, een buitengewoon populaire dominee. Veel zwarte gezinnen koesterden de tientallen plaatopnamen van zijn preken als een dierbaar bezit. Ik groeide op in Detroit, waar C.L. Franklin woonde, maar hoorde hem voor het eerst op de boerderij van mijn grootvader, in Alabama. Ik was een jaar of zes en luisterde als betoverd naar de melodieuze, bijna zingende stem op de plaat.

Gemeente van miljoenen

Mijn moeder was een vaste bezoekster van de New Bethel Baptist Church in Detroit, waar eerwaarde Franklin elke zondag preekte. Zij vertelde me hoe de tienerdochter van de dominee de gemeente met haar gospels in vervoering bracht. Iedereen voelde dat ze bezield was door de geest, zo groot was haar talent. Haar eerste gospelplaat, Never Grow Old, die ze opnam toen ze 14 jaar was, bewijst dat nog altijd.

Toen ze later de stap van de religieuze naar de wereldse muziek zette en triomfeerde  op de soulhitlijsten, reageerden sommige zwarte gelovigen erg vijandig. Ze vonden dat Aretha haar ware roeping had verraden. Maar ze vergisten zich. Nadat ze met allerlei genres had geëxperimenteerd, van blues tot jazz, vond ze een ruimer medium voor haar artistieke visie, een visie die zowel geworteld was in de passie van de soul als in haar progressieve morele overtuiging. Zo kon ze Otis Reddings gespierde ‘Respect’ transformeren in een tijdloze lofzang op raciale fierheid en een oproep tot feministische erkenning. Ze vond een grotere kerk, een gemeente van miljoenen mensen die op zoek waren naar een bezielde spirituele visie buiten de muren van het kerkgebouw.

Toen ze in 1972 terugkeerde naar de wereld van de gospel, en 15 jaar later nog een keer, was de manier waarop ze de woorden en de emoties van het heilige vertolkte een geruststelling voor wie misschien gevreesd had dat ze niet meer geloofde. Toen ze in 1972 haar album Amazing Grace uitbracht, liet haar vader de wereld weten dat zijn dochter ‘de kerk nooit echt had verlaten’, net zoals de kerk haar nooit echt had losgelaten.

Nadat ze met allerlei genres had geëxperimenteerd, vond ze een ruimer medium voor haar artistieke visie

In de loop van haar opmerkelijke carrière maakte Aretha geen geheim van haar engagement voor sociale rechtvaardigheid en een bevrijdende politiek. Ze zong op benefiets voor Martin Luther King Jr. in de jaren 1960 en later voor Jesse Jackson. In de vroege jaren 1970 bood ze – tegen de wil van haar vader in – aan om de borgtocht van revolutionaire Angela Davis te betalen toen die werd gearresteerd. Ze verklaarde toen: "Ik heb ook in de cel gezeten (wegens ordeverstoring in Detroit) en ik weet dat je de orde moet verstoren als ze niet rechtvaardig is."

Ik heb het grote geluk gehad Aretha Franklin persoonlijk te kennen. Soms belde ze me op en praatten we over het nieuws van de dag. Ze had niet alleen een scherp gevoel voor humor maar ook een helder begrip van de politieke machinaties van onze tijd. Ze was opgetogen over de realisaties van onze eerste zwarte president en betreurde de polarisatie onder zijn opvolger.

De kerk waarin we allebei zijn opgegroeid, is Aretha terecht dankbaar. Als predikant was ik ervan overtuigd dat Aretha de ideale manier had gevonden om onze boodschap te verkondigen aan een wereld die misschien nooit een voet in een kerk zou zetten maar dringend behoefte had aan spiritualiteit.