Icoon van Turkse tegencultuur brengt psychedelische trip naar AB
De Brusselse AB focust dit jaar op protestmuziek, en dus staat de rebelse folkzangeres Selda Bağcan er deze week op het podium. De kwieke 70-jarige is het kritische boegbeeld van de Anatolische psychedelica, die momenteel aan een revival toe is.
De hernieuwde belangstelling voor de mengeling van traditionele Turkse muziek en westerse rock ontstond rond 2010. Artiesten als Mos Def en The Gaslamp Killer sampelden toen vlijtig uit de Turkse muziekgeschiedenis, en producers als Barış K. en Todd Terje vertaalden het erfgoed nog meer naar de dansvloer. Dankzij labels als Finders Keepers en Pharaway Sounds verschenen ook een hoop albums uit de gouden tijd van de Anatolische rock opnieuw op vinyl, en de songs van Selda Bağcan doken zelfs op in de tv-serie 90210 en het computerspel Skate 2.
De eerste kiemen van een Turkse rockcultuur werden in de jaren 50 gezaaid, nadat de rock-’n-roll van The Shadows zijn intrede had gedaan op de radio en de films van Elvis Presley de bioscopen bereikten. Lokale bands gingen hun helden coveren en omarmden het westerse geluid. De staatsgreep in 1960 zorgde voor een verdere democratisering van het land en schiep een klimaat waarin kunstenaars op zoek konden gaan naar een eigen identiteit – in hun moedertaal.
Eind jaren 60 waaide ook de Summer of Love over naar Istanbul, en gingen bands als 3 Hür-El en Bunalim steeds psychedelischer klinken door ook invloeden uit de Arabesque te integreren. Die Turkse versie van de Arabische populaire muziek vormde vooral de soundtrack bij het leven van de arme landelijke bevolking die naar de steden was verhuisd en voor wie de modernisering te snel ging. Terwijl Angelsaksische rockacts vaak op krampachtige manier dweepten met oosterse mystiek, ontstond op die manier in Turkije een meer authentieke synergie tussen Oost en West.
Op de barricades
Doorheen de eeuwen trokken troubadours Turkije rond om kritiek te leveren op de samenleving en op te komen voor de onderdrukten. Die traditie overleefde tot in de 20ste eeuw in het werk van poëten en folkzangers, die op hun beurt hun stempel drukten op het geluid van de Turkse psychedelica, en daarmee dus ook op het werk van Selda Bağcan, de strijdvaardigste en volhardendste afstammeling van de troubadours.
Selda is de strijdvaardigste en volhardendste afstammeling van de Anatolische troubadours
De jonge Bağcan greep terug naar de Anatolische folk uit haar kindertijd, maar ze speelde de traditionele songs op gitaar, in plaats van op saz (een traditioneel snaarinstrument). Met succes. Haar eerste twee singles verkochten meer dan een miljoen stuks, zodat de fine fleur van de progressieve muziekscene zich maar wat graag verzamelde voor de opnames van haar titelloze debuut. Het album was zowel muzikaal als inhoudelijk grensverleggend.
De muziek van Bağcan is duidelijk geworteld in de folktraditie, maar als één van de eerste vrouwen combineerde ze die erfenis met rock en elektronica. Het resultaat? Een nooit geziene psychedelische trip met daarover de unieke, klagende stem van Bağcan, die perfect de onvrede in haar land wist te vatten. Het leverde haar de bijnaam ‘de bittere stem van het Turkse volk’ op. Geïnspireerd door Mei '68 spuide ze haar kritiek op het Turkse regime en verklaarde ze zich solidair met de arbeidersklasse. Dat ze zo openlijk tegen de schenen van het bewind schopte, werd haar niet in dank afgenomen, en de staatsomroep TRT bande haar muziek. Het was het begin van een kat-en-muisspel tussen de autoriteiten en dit icoon van de tegencultuur.
Het einde van een tijdperk
Dat de voortdurende strijd tussen de seculiere samenleving en de islam, en tussen links en rechts een invloed heeft op het culturele leven in Turkije werd overduidelijk in de jaren 80. Na de legercoup kwam een conservatiever bewind aan de macht dat rock als een subversieve stem zag. De zangeres werd tot drie keer opgepakt en belandde in 1981 zelfs veertig dagen in de gevangenis. Om andere artiesten te intimideren, werd ook haar paspoort geconfisqueerd. Op die manier miste ze een eerste deelname aan het Womad Festival van Peter Gabriel en kon ze jaren niet in het buitenland toeren. Ook linkse schrijvers en intellectuelen werden geviseerd en een aantal muzikanten dook onder of vluchtte naar het buitenland. De wilde en creatieve energie van het Anatolische psychedelicatijdperk doofde langzaam uit en maakte plaats voor apolitieke consumptiepop.
De zangeres werd tot drie keer opgepakt en belandde in 1981 zelfs veertig dagen in de gevangenis. Om andere artiesten te intimideren, werd ook haar paspoort geconfisqueerd
Maar Selda hield koppig stand als criticus van het establishment, en in 1993 scoorde ze zelfs nog eens een hit met met ‘Uğurlar Olsun’, een klaaglied over de vermoorde onderzoeksjournalist Uğur Mumcu. In 2013 sympathiseerde ze dan weer openlijk met de acties in het Gezi-park, waar duizenden mensen samen kwamen om te protesteren tegen het autoritaire beleid van Erdogan. Selda leek uit te groeien uit tot een rolmodel voor een nieuwe generatie en inspireerde jonge psychedelische bands als Baba Zula (onlangs nog in een uitverkochte AB Club) en Replikas.
Wat de toekomst zal brengen, is evenwel niet duidelijk. De muziekindustrie heeft het momenteel niet gemakkelijk in Turkije. Door de verkoop van alcohol aan banden te leggen, komt clubs en festivals het - welja - water aan de lippen. Uit vrees voor aanslagen nemen tegelijk de veiligheidskosten toe en komt er minder volk naar de shows. Buitenlandse bands slaan Turkije ook steeds vaker over, en het verbod op het gebruik van PayPal maakt het voor jonge muzikanten moeilijk om sites als Bandcamp te gebruiken en hun muziek online te verkopen.
Afwachten of de invloed van religie zal toenemen, of de slinger weer de andere kant zal opslaan, welke rol muzikanten daar eventueel in zullen spelen, en of er een nieuwe Selda zal opstaan.
Op 24/5 in de AB, Brussel.