Ramaphosa is nieuwe leider van ANC en vermoedelijke opvolger van Zuma als president van Zuid-Afrika

Het ANC beschikt over de absolute meerderheid in het parlement sinds het einde van de apartheid in 1994, en in Zuid-Afrika kiest het parlement de president. De populariteit van het ANC is wel flink afgenomen onder meer door de vele corruptieschandalen rond Zuma. Aanhangers van Ramaphosa hopen dat hij dit tij kan keren.

De overwinning van Ramaphosa in het ANC geldt als een nederlaag voor Zuma. De 75-jarige Zuma werd ANC-leider in 2007 en wilde zijn ex-vrouw Nkosazana Dlamini-Zuma (68) als opvolger. Zij moest Zuma en diens corrupte netwerken gaan beschermen, zo is in Zuid-Afrika een veelgehoorde opvatting. Zuma hangt strafrechtelijke vervolging boven het hoofd voor onder meer fraude en witwasserij.

Zuid-Afrikanen, moe van de corruptie onder de impopulaire Zuma, zullen belangstellend toekijken of een nieuw ANC-bestuur onder leiding van Ramaphosa gaat proberen om Zuma voortijdig als president aan de kant te zetten. Het ANC-bestuur is gemachtigd om 'zijn' eigen president te vervangen. Maar Ramaphosa krijgt in de belangrijke top-zes van zijn nieuwe bestuur gezelschap van drie bestuurders uit het Zuma-kamp. Zuid-Afrika zal ook afwachten of er eindelijk een speciale onderzoekscommissie komt tegen Zuma. Vorming van zo'n commissie had al moeten gebeuren, maar Zuma heeft zich er steeds tegen verzet.

'Klein mandaat'

Ramaphosa werd tot partijleider gekozen door 2.440 van de ruim 4.700 gedelegeerden die sinds zaterdag in Johannesburg bijeen zijn voor het vijfjaarlijkse ANC-congres. Dlamini-Zuma kreeg 2.261 stemmen, niet zo heel veel minder.

De leider van de oppositiepartij Democratische Alliantie, Mmusi Maimane, twitterde dat de nieuwe ANC-leider 'een klein mandaat zal hebben over een verdeelde organisatie'. ANC-bestuurders zouden kunnen betogen dat de deelname van Zuma-getrouwen in de nieuwe bestuurs-top juist duidt op een vorm van hernieuwde eensgezindheid, alle recente factiestrijd ten spijt.

Het is al met al de vraag of Ramaphosa de gewenste vernieuwing weet te bewerkstelligen. De geschoolde jurist werkte mee aan het opstellen van de democratische grondwet na de apartheid. Er worden zodoende van hem in elk geval geen openlijke aanvallen op de rechtspraak verwacht, zoals van Jacob Zuma.

Instrument

Maar menig ANC-bestuurder zal de partij vooral blijven zien als een instrument voor het behartigen van persoonlijke belangen. Ook bestuurders die zich in de race om het leiderschap achter Ramaphosa schaarden, deden dat misschien minder uit politiek idealisme dan uit zorg om de eigen politieke carrière, stelt ANC-kopstuk Joel Netshitenzhe, die in mei nog een motie van wantrouwen tegen Zuma indiende.

Volgens hem vreesden bestuurders een verder verlies van de populariteit van de partij in het geval van een leiderschap van Zuma's ex-vrouw, en daarmee een verlies van hun eigen posities. Steunbetuigingen aan Ramaphosa komen dus niet louter voort uit 'ethiek en moraal', stelt hij, maar ook uit 'overwegingen van patronaat en levensstijl'.

Jongere ANC'ers vragen zich ook af of Ramaphosa wel echt voor verandering kan zorgen. De 20-jarige Simphiwe zei maandag bij het ANC-congresgebouw dat de partij een gebrek heeft aan wezenlijk nieuwe ideeën en aan jeugdiger partijbestuurders. Gehuld in een geel ANC-shirt zei ze: 'Met Ramaphosa kan het ANC dénken dat er vernieuwing komt, waardoor de partij in slaap valt.' Om de partij echt wakker te schudden, was het beter geweest als Dlamini-Zuma de leider was geworden. 'Dan verliest het ANC namelijk geheid zijn meerderheid bij de volgende landelijke verkiezingen.'

Financiële markten

De financiële markten reageren opgetogen op de zege van Ramaphosa. De oud-vakbondsleider maakte na de apartheid fortuin als zakenman in onder meer de mijnbouw. Investeerders menen dat hij met zijn vriendelijke houding tegenover de zakenwereld kan zorgen voor nieuwe werkgelegenheid in Zuid-Afrika dat kampt met een recordwerkloosheid. Kredietbeoordelaars waardeerden Zuid-Afrika de afgelopen jaren steeds lager mede in reactie op Zuma's wanbeleid. In anticipatie op Ramaphosa's zege steeg de Zuid-Afrikaanse rand deze week al in waarde.

Ramaphosa's carrière in de zakelijke wereld omvat overigens wel een incident dat hem aankleeft. In 2012 zat hij in de raad van bestuur van mijnbouwbedrijf Lonmin toen mijnwerkers in de plaats Marikana staakten. In een mail aan het management van Lonmin riep hij op tot 'actie' tegen de 'criminele' staking. Een dag later schoot de politie meer dan dertig mijnwerkers dood. Ramaphosa verklaarde later dat hij niet bedoeld had om te pleiten voor geweld.

Zuma hield zaterdag in zijn laatste toespraak als partijleider zo'n beetje alles en iedereen verantwoordelijk voor de zwakke toestand waarin Zuid-Afrika en het ANC zich bevinden - behalve zichzelf. Hij verraste vriend en vijand door als president 'gratis' hoger onderwijs aan te kondigen, een oude belofte die hij nooit had ingelost. Economen kapittelen Zuma's plan als onbetaalbaar en als dreigende opmaat naar verdere afwaardering van Zuid-Afrika's schuldpositie door kredietbeoordelaars. Zuma had het plan zelfs niet besproken met zijn minister van Financiën.

Commentatoren interpreteren Zuma's belofte als een populistische zet. Zuid-Afrikaanse studenten ageren al langere tijd tegen de kosten van het onderwijs, onder de noemer 'tarieven moeten omlaag'. De studenten kunnen teleurgesteld raken als Zuma's plan financieel onhaalbaar blijkt, wat mogelijk leidt tot onrust, is de teneur. Wordt Zuma vroegtijdig teruggeroepen als president van Zuid-Afrika, dan zit volgens de Afrikaanstalige krant Beeld zijn opvolger met het financiële luchtkasteel van gratis onderwijs, en dus met 'die gebakte pere'.