‘Je moet het toch geval per geval bekijken’: wat denken proffen zelf over samenwerkingen met Israëlische universiteiten?

Na tien dagen van studentenbezetting schrapt de UGent de samenwerkingen met drie Israëlische universiteiten. In zijn column voor De Morgen spreekt KU Leuven-professor Marc Van Ranst dan weer zijn steun uit voor de actievoerende studenten aan zijn universiteit.

Waarom horen we de bekende proffen in Vlaanderen zo weinig hierover? Van Ranst, die zelf geen voorstander is van een boycot, legt uit: “Je kan die samenwerkingen met Israëlische universiteiten niet verder zetten, als het leidt naar de Israëlische politie of het leger, maar dat ligt toch anders bij onderzoek naar een nieuwe catheter voor bepaalde operaties. Je moet het toch geval per geval bekijken.”

Dat standpunt komt niet overeen met de eis van de actievoerende studenten. Die willen een academische boycot. Ter onderbouwing verwijzen de actievoerders naar het recente boek van de Israëlische Maya Wind, de bijbel van deze opstand. Zij voert aan dat de onderwijs- en onderzoeksinstellingen ginder structureel verbonden zijn met “Israëls regime van onderdrukking”.

Het standpunt van de Vlaamse universiteiten daarentegen is dat de Israëlische universiteiten niét samenvallen met de overheid die hen financiert. Net omwille van de bezettingspolitiek en de oorlog in Gaza, moet er worden samengewerkt, betoogde KU Leuven-rector Luc Sels onlangs nog, om verandering mogelijk te maken.

Oekraïne

“Israël is aan het verglijden naar een steeds autocratischer bestel”, zegt Koen Schoors, professor economie aan de UGent. “Is het dan een goed idee om de democratische krachten van ons af te duwen?”

Hetzelfde argument klonk na de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022. Toch werden amper enkele weken na de invasie de banden met Russische universiteiten doorgeknipt. De studenten die actievoeren hameren geregeld op dat verschil in behandeling.

De vergelijking tussen beide oorlogen loopt een aantal punten mank, maar ook met Poetins invasie van Oekraïne waren de Vlaamse rectoren aanvankelijk terughoudend. Ze traden pas op toen bleek dat hun Russische tegenhangers in toga expliciet hun steun voor de oorlog uitspraken, onder meer via de Russissche rectorenconferentie.

“Die universiteiten werden gedwongen om het Poetin-regime te volgen”, zegt Schoors. “Proffen die dat niet wilden, zijn gevlucht. Het resultaat is dat alle onderwijsinstellingen in Rusland officieel de invasie steunen. In Israël is daar toch meer diversiteit in.”

Baroniën

Volgens Schoors leidt het beleid tegenover Israëlische universiteiten tot heftige discussie in aula’s en koffiehoekjes. Al is dat allicht iets meer het geval bij alfa- dan bij betawetenschappen.

“Men spreekt wel over ‘de unief’, maar eigenlijk zijn vakgroepen baroniën die op zichzelf werken”, zegt ook Stijn Baert, de bekende arbeidseconoom van de UGent. “De universiteit is een huis met vele kamers.”

Er zijn zij die de academische vrijheid voorop stellen versus zij die medeplichtigheid aan de kaak stellen. De laatste groep wijst er dan op dat Israël de academische vrijheid in de Gazastrook met de grond gelijk gemaakt heeft.

Daarnaast is er ook een tegenstelling in visie op de universiteit als een publieke instelling met een maatschappelijke rol versus haar kerntaak van onderzoek en onderwijs.

“Ik ben in dat spectrum duidelijk dichter bij die tweede groep”, zegt Stijn Baert. “Ik vind het goed dat studenten actie voeren, maar ik denk dat het voor een universiteit ook gaat om het nakomen van contracten met partners die niet per se expliciet pal achter hun overheid staan.”

Schoorvoetend

De UGent schrapte nu toch schoorvoetend enkele samenwerkingen en vlak voor het weekend ging rector Rik Van de Walle het gesprek daarover aan met de actievoerende studenten.

Ze zijn een minderheid van de studentenpopulatie, maar krijgen voor alle duidelijkheid ook bijval van sommige docenten. Een nieuwe open brief aan de universiteit van Antwerpen verzamelde meer dan 170 handtekeningen van academisch personeel. Ze zijn teleurgesteld in de communicatie van rector Herman Van Goethem, ook al maakte die net een lijst publiek van samenwerkingsprojecten met Israëlische universiteiten.

Hij ging pas over tot transparantie nadat een aanvraag van openbaarheid van bestuur hem daartoe dwong, zo klagen de actievoerders aan. En hij benadrukte dat de universiteit neutraal wil blijven.

Ook aan de KU Leuven kwam er meer transparantie onder druk van de studenten. De universiteit geeft nu toe dat ze in januari een nieuwe samenwerking aanging met Technion, een universiteit die onder meer droneontwikkeling bestudeert en zich ‘de ruggengraat van de natie’ noemt.

Uit de Antwerpse, zeer gedetailleerde lijst, blijkt dat de samenwerkingen op het eerste gezicht zuiver civiel zijn: van de ontwikkeling van RNA-immuuntherapie tegen kanker tot onderzoek naar duurzame landbouw. Toch willen de ondertekenaars van de open brief de stopzetting van alle samenwerkingen. Maar ook in Antwerpen zijn er meer meningen dan academici.

“Dat de universiteit deze lijst nu onder druk moet bekendmaken is toch een beetje akelig”, reageert Dennis Baert, die joodse studies doceert aan UAntwerpen. “De politieke activist maakt de dienst uit. Academici mogen zeker een politieke mening hebben, maar je kan de universiteit daar niet mee gijzelen en de kernactiviteit van de universiteit stilleggen. Dit is kathederactivisme.”