Zwemwater in de kunsten: vruchtwater in de baarmoeder

Hoe de buitenwereld precies klonk toen wij als ontluikend mensje dreven in een bel vruchtwater, dat weten we niet. We kunnen ons er alleen iets bij voorstellen. Het aardse rumoer zal gedempt hebben geklonken: een omfloerst gemurmel dat door de omstandigheden in de baarmoeder werd versierd met ruisende bijgeluiden van hartslag en allerhande levensaders en dat zalig beschermende, zacht bubbelende water om ons heen. Er zal af en toe een belletje zijn geknapt: 'ploep'. Misschien keken we daar als nieuwsgierig miniwezen dan even van op.

Ons leven begint met een maandenlange zweeftocht in het moederlijke zwemwater, de bron van alles. Zoals veel leven in den beginne ook al uit het brakke water van de oersoep kroop en met kleine pootjes het land op begon te kriebelen.

Dat hadden die eigenwijs evoluerende organismen destijds nooit moeten doen. Want onder water is niet alleen het beeld mooier - die magische lichtval onder een rustig golvende oceaan - maar zeker ook het geluid.

Zangeres Elizabeth Fraser van de Schotse band Cocteau Twins heeft altijd hartstochtelijk terugverlangd naar haar eigen embryonale staat. De muziek op de eerste platen van de Cocteau Twins klinkt nog helemaal niet als door vruchtwater omhuld - de gitaartjes snijden behoorlijk scherp - maar in haar raadselachtige teksten verwijst Fraser al naar de volgens haar betere tijden, die zij toch echt niet als zodanig kan hebben ervaren.

In het nummer Shallow then Halo van de debuutplaat Garlands uit 1982 zingt Fraser bij donker golvende bastonen met een hemelse stem over 'gevleugeld water, gevederde rivieren en het ondiepe bestaan'. Over fonkelende sterren in het aangezicht en de baarmoeder, waar het leven puur en onbesmet is: 'Stars in my eyes, stars in my face, womb in the belly, capitol place.'

Op de latere platen wordt de muziek steeds hemelser en zachter. Luister naar Whales Tails van het album Victorialand uit 1986 en duik met Fraser mee de diepte in, naar de oceanische zuigstroom van de walvissen. De gitaren en de door engelenkoren gefluisterde stemmen lijken te vloeien door zuiver water. Deze goddelijke muziek werd bij verschijnen dus al omschreven als 'baarmoedermuziek'. Muziek waarbij je het bewustzijn kunt uitschakelen, om op te gaan in een staat van etherisch welbehagen. Om dat gevoel te vervolmaken, zingt Fraser in een fantasietaal van aan elkaar geknoopte klanken en lettergrepen zonder betekenis. Een taal die een kind in de baarmoeder en net daarbuiten tot zich krijgt: onbegrijpelijk maar toch al vertrouwd.

In 1997 gingen de Cocteau Twins jammerlijk uit elkaar, maar Elizabeth Fraser zette haar zoektocht naar het ongeboren bestaan in het water van onze oorsprong voort. Haar baarmoederlijke gedachtewereld culmineerde direct na het uiteenvallen van haar band in het nummer Teardrop, dat Fraser schreef en zong voor de band Massive Attack.

Het koele en trage hiphopritme klinkt opnieuw als een hartslag. De geluiden van de piano en de zoemende gitaren lijken van ergens ver buiten het bewustzijn tot ons door te willen dringen. En Fraser zingt, in verlichte en ongrijpbare dichtregels: 'Water is my eye, most faithful mirror. Fearless on my breath. Teardrop on the fire.'

In de videoclip, gemaakt door regisseur Walter Stern, laat Fraser zich vertegenwoordigen door - hoe kan het ook anders - een embryo, dat in glorieuze onwetendheid in het vruchtwater drijft. Halverwege het liedje zien we de ongeborene de tekst meebrabbelen. Ook de zinnen die vooruitwijzen naar wat ieder nieuw leven onvermijdelijk te wachten staat. 'Night, night of matter. Black flowers blossom', zingt Fraser, en prevelt dus ook de baby. Na het aardse bestaan zal de geest wegdrijven van de materie en weer gewichtloos worden als een vlok sterrenstof in het universum. Volgens Fraser.

Toen het nummer Teardrop werd opgenomen in een studio te Bristol, op 29 mei 1997, hoorde Fraser dat de door haar bewonderde zanger en vriend Jeff Buckley die dag om het leven was gekomen. Buckley was 's nachts gaan zwemmen in een zijtak van de rivier de Mississippi en verdronken. Fraser droeg het lied aan hem op. Zo werd Teardrop het ultieme lied over alle begin en einde in de zwemwateren van de eeuwigheid.

In de buik

Hoe het écht klinkt in het zwemwater van de baarmoeder kunnen we dankzij YouTube tegenwoordig zelf bij benadering ervaren. Op het videoplatform staan talloze filmpjes van dobberende embryo's, mét geluid. Ze zijn bedoeld om huilende baby's die het vruchtwater reeds hebben verlaten te kalmeren wanneer ze in de boze buitenwereld zijn beland.