May verwacht “geen onmiddellijke doorbraak” op EU-top

Theresa May had eerder al een overleg met de Ierse premier Leo Varadkar. Later spreekt ze de andere Europese leiders toe over de strubbelingen in het Britse Lagerhuis. Eerder deze week stelde May de stemming over het brexitakkoord dat ze met Brussel had bereikt daar uit, omdat de weerstand tegen de regeling voor Noord-Ierland te groot bleek.

May hoopt op extra garanties van de Europese leiders, maar zij lieten al weten dat de onderhandelingsmarge bijzonder klein is. “Ik verwacht geen onmiddellijke doorbraak”, zei May dan ook bij haar aankomst. “Maar ik hoop wel dat we zo snel mogelijk kunnen beginnen werken aan de nodige geruststellingen.” Even daarvoor had de Luxemburgse premier Xavier Bettel haar gezegd dat de Europese leiders “klaar staan om te helpen”.

Vertrouwensstemming

Woensdagavond overleefde May nog een vertrouwensstemming binnen haar Conservatieve partij. “Ik ben dankbaar voor de steun van veel van mijn collega’s, maar ik heb ook de bezorgdheden van wie me niet steunt gehoord”, klonk het. “Ik zal vandaag aan de Europese leiders zeggen dat we deze deal over de lijn moeten krijgen, en ik zal de juridische en politieke verzekeringen aanhalen waarvan ik geloof dat ze nodig zijn om de bezorgdheden bij veel parlementsleden weg te nemen.”

De stemming over het brexitakkoord in het Britse parlement, die normaal gezien afgelopen dinsdagavond had moeten plaatsvinden, wordt pas na Nieuwjaar op de agenda van het Lagerhuis gezet. De wettelijke deadline is maandag 21 januari. 

May bevestigde ook dat ze voor de volgende parlementsverkiezingen opstapt als partijleider van de Tories. “In mijn hart zou ik graag de Conservatieve Partij leiden tijdens de volgende verkiezingen, maar de partij heeft mij duidelijk gemaakt dat ze dat met een nieuwe leider wil doen.”

Ook gure tijden in de rest van Europa

Ook in de rest van Europa is het politieke klimaat guur en onbestendig.

Het is niet zoals honderd jaar geleden toen er drie Europese dynastieën tegelijk ten onder gingen, maar het zijn wel weer woelige tijden voor Europa’s leiders. Hun eindejaarstop begon in een sfeer van oproer en instabiliteit. Macron, Merkel, May en Michel hebben moeite zich staande te houden of zijn al op weg naar de uitgang. De onrust duurt nu al jaren en wordt alleen maar groter. Niemand heeft er vat op.

Even leek Emmanuel Macron de man te zijn die het medicijn op zak had. In juni 2017 kwam hij net na zijn verkiezing tot president van Frankrijk voor het eerst naar een Europese top. Blakend van zelfvertrouwen en tevredenheid met zichzelf presenteerde hij zich als de hoop van Europa. De afgelopen maanden riep hij zichzelf nog uit tot de grote aanvoerder in de strijd tegen de oprukkende rechtse nationalisten en populisten. De komende Europese verkiezingen zouden een binair gevecht worden tussen Macron en de Hongaarse premier Viktor Orbán. Ik of de Reactie.

Nu, aan het eind van 2018, komt Macron naar Brussel als een aangeslagen leider, die in eigen land verrast werd door het volksverzet van de gele hesjes. Om het vege lijf te redden trekt hij miljarden uit en dreigt hij volgend jaar nota bene de Italiaanse populistische regering te passeren als grootste overtreder van de Europese begrotingsregels. Er is iets gruwelijks misgegaan voor de Franse president.

Veelkoppig monster

Hij ondervindt aan den lijve dat het kiezersongenoegen een veelkoppig monster is. Op het moment dat hij denkt populisten en nationalisten de kop te zullen afhakken in een rechtstreekse confrontatie, wordt hij in de rug aangevallen door een protestbeweging die in die vorm ogenschijnlijk uit het niets kwam. Macron moet zich volslagen overvallen voelen.

Dat is heel herkenbaar voor zijn collega-leiders aan de Europese vergadertafel. De afgelopen jaren voelden zij zich ook herhaaldelijk overvallen. Door de Brexit, door Trumps verkiezing, door de ondermijning van Duitslands rotsvaste stabiliteit als gevolg van de opkomst van de rechts-populistische AfD en recentelijk door het protest tegen het migratiepact van Marrakech. Dat laatste kwam als een duveltje uit een doosje en veranderde de meerderheidsregering van premier Charles Michel op slag in een wankel minderheidskabinet. Zijn collega Rutte wist zich er uit te redden met een inlegvelletje, maar de Nederlandse premier liet zich eerder weer volledig verrassen door de kiezerswoede over de dividendbelasting.

Het is een patroon aan het worden: regeerders die zich laten overrompelen door de gebeurtenissen. Dat moet te maken met een stelselmatige onderschatting van wat er onder de bevolkingen leeft. In het Europese verkiezingsjaar 2017 werd in eerste instantie opgelucht gereageerd dat in Nederland, Frankrijk en Duitsland kiezersopstanden à la Brexit en Trump waren uitgebleven. Maar er werd te vroeg gejuicht. In 2018 kon in Duitsland slechts met veel moeite een vreugdeloze coalitie worden gevormd, kondigde Angela Merkel haar afscheid aan, trad in Oostenrijk de radicaal-rechtse FPÖ toe tot de regering, kwamen in Italië de populisten aan de macht, wacht Zweden nog steeds op een nieuwe regering en dreigt Macron een probleem te worden in plaats van de oplossing.

Grilligheid

Iedereen is enorm gefixeerd op wat er met Groot-Brittannië en premier May gebeurt, maar ook in de rest van Europa is het politieke klimaat onbestendig. De gevestigde politiek kan er beter rekening mee houden dat de grilligheid van het electoraat – paradoxaal genoeg – een constante is geworden. Het kan helpen nieuwe verrassingen te voorkomen door met gericht beleid kiezersuitbarstingen te voorkomen.

Er is daarbij één probleem: hoe grip te krijgen op het wel heel bonte amalgaam aan kiezersgrieven? Er is de klacht niet te worden gehoord door een elite, die goed voor zichzelf zorgt, slecht luistert en uit de hoogte doet als het gaat om de zorgen over ongelijkheid en migratie. De onvrede daarover zit zo diep dat alleen nog de afschaffing van de elite of het vertrek van Macron of Rutte lijkt te volstaan. Dat is niet realistisch. Maar wat is dan wel mogelijk?

Een EU-diplomaat wees er woensdag voorafgaand aan de top op dat Europa er eind dit jaar beter voor staat dan in 2017. De economie draait goed, de migratiecrisis is bedwongen, de banken zijn versterkt. Het is waar. Tegelijkertijd is er het gevoel dat er iets ontbreekt in dit verhaal, en dat dit gemis Europa’s probleem is.