Vlaams winkellandschap verandert: 1 op de 6 winkels afgelopen 10 jaar verdwenen

Tussen 2013 en 2023 viel het aantal handelspanden terug van 127.668 tot 116.018. Zowat 10 procent kreeg in die periode een niet-commerciële functie. Het werden bijvoorbeeld woningen of kantoren.

De grootste daling doet zich voor bij de winkelpanden. 1 op de 6 winkelpanden, of ruim 17,3 procent, verdween in 10 jaar tijd. Dat heeft volgens de onderzoekers te maken met de populariteit van online winkels.

Er zijn ook minder horecazaken en handelspanden waar diensten worden aangeboden, zoals kapperszaken. De daling is daar wel minder groot: het gaat respectievelijk om afnames met 4,7 en 5,5 procent.

"Er zijn inderdaad minder handelspanden, maar ze hebben nu wel een grotere oppervlakte", zegt Danny Van Assche, gedelegeerd bestuurder van ondernemersorganisatie Unizo. "Dat zijn de grotere panden buiten de dorpskernen, zoals shoppingcentra. Zaken die in wijken lagen en niet in geconcentreerde kernen, zijn meer verdwenen."

In alle subgroepen van winkels is er sprake van een daling. Zowel bij winkels voor periodieke goederen (bijvoorbeeld kleding, schoenen en boeken) als bij winkels voor uitzonderlijke goederen (zoals meubels en huishoudapparaten).

Ook het aantal winkels voor dagelijkse goederen (denk aan kruideniers of bakkers) is gedaald, maar binnen die groep is het aantal supermarkten wel wat toegenomen. Die supermarkten zijn gemiddeld ook veel groter geworden.

Bij de handelspanden met diensten merken de provincies een forse opkomst van cultuur. "Het aantal locaties waar culturele producten of ervaringen worden verkocht, steeg de voorbije 5 jaar met 6,5 procent door uitbreiding van het aantal kunstgalerijen, musea en theaters", luidt het. Daarmee werd een lichte daling van het aantal bibliotheken gecompenseerd.

De cijfers voor de horecazaken tonen onder andere aan dat er vergeleken met 2013 aanzienlijk meer restaurants en koffiebars waren in 2023. Het aantal cafés liep daarentegen drastisch terug.

Het onderzoek concludeert dat de doorsnee winkelgebieden in Vlaanderen compacter, maar wel wat veelzijdiger worden - door die opkomst van cultuur bijvoorbeeld. Dat is volgens de provincies geen slechte evolutie.

"Winkelen is voor de consument zoveel meer dan aankopen alleen", klinkt het. "Inwoners en bezoekers die recreatief wensen te winkelen, maken graag gebruik van deze nieuwe functies. De consument wil beleving, de handelaar wil passage. Veelzijdige compacte kernen brengen beide samen."

"We moeten vooral vechten tegen de leegstand, en daar is er goed nieuws", voegt Van Assche toe. Zo blijkt uit het onderzoek dat het aantal leegstaande handelspanden vorig jaar op 11.174 lag. Dat is wat hoger dan in 2013 (10.042), waar wel een forse daling na een piek van 13.290 in 2020. "Er zijn dus minder handelspanden, maar de panden die er zijn, zijn we beter aan het benutten."

Het verdwijnen van de detailhandel haalt de aantrekkelijkheid uit de centra, aldus UNIZO. Daarom roept ze steden en gemeenten op om meer dan ooit in te zetten op bedrijvige kernen en werk te maken van een ‘winkelshift’. Elke overheid heeft daar zijn rol in te spelen.

“Er moet in de kern ‘leven in de brouwerij’ zijn. Hiervoor is een goede mix nodig. Daarbij spelen niet alleen detailhandel en horeca een rol, maar ook andere centrumfuncties zoals kantoren, commerciële en niet-commerciële diensten en uiteraard ook bedrijvigheid om zo te komen tot bedrijvige kernen”, zegt Danny Van Assche.

Om de leegstand in kernwinkelgebieden aan te pakken pleit UNIZO voor een ‘Winkelshift’ waarbij geen nieuwe grootschalige winkeloppervlaktes buiten de centra meer worden vergund en waarbij een uitdoofbeleid wordt gevoerd waar dat kan. We moeten een halt toeroepen aan de perifere vestigingen en uitbreidingen van handelszaken die perfect verweefbaar zijn in de kernen.