"Condoleances van Charles Michel waren uiterst onhandig": Hoe moeten wereldleiders reageren op de dood van de Iraanse president?

Internationaal komen er heel wat reacties op het overlijden van de Iraanse president Ebrahim Raisi bij een helikoptercrash. Rusland, India en China reageerden al met steunbetuigingen, er zijn dagen van nationale rouw in Pakistan en Libanon en Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, heeft namens de EU zijn deelneming aangeboden. 

Op die rouwbetuigingen van Michel is echter heel wat kritiek gekomen, bijvoorbeeld vanuit de Tweede Kamer in Nederland. Veel partijen vinden dat Michel voorbijgaat aan het leed van de slachtoffers van het Iraanse regime en hun nabestaanden. Zo plaatste de Nederlandse politicus Geert Wilders al op X dat de rouwbetuigingen niet in zijn naam zijn.

Diplomatiek expert Robert van de Roer legt in het Radio 1-programma De Wereld Vandaag uit waarom die reactie zo gevoelig ligt. "Je ziet hier een botsing tussen moraliteit en de diplomatieke praktijk", duidt hij.

"Alle westerse landen hebben diplomatieke banden met Iran. Dat kunnen we vervelend vinden, maar het is wel een feit", gaat hij verder. "Ik begrijp de onvrede in de Nederlandse Tweede Kamer wel, maar je moet ook de diplomatieke realiteit in de gaten houden."

"Als het staatshoofd overlijdt in een land waarmee je diplomatieke banden onderhoudt, dan is het gewoonweg gebruikelijk dat je dat land condoleert. Natuurlijk kun je daar in de kleine lettertjes wel nog dingen aan toevoegen."

"Als het over de leider van een verwerpelijk regime gaat, en dat is hier het geval, dan zul je je reactie moeten afstemmen op dat je dat een verwerpelijk regime vindt", zegt Van de Roer. "Dat kan je bijvoorbeeld doen door een woordvoerder in je plaats te laten reageren of op vlak van je timing, door laat te reageren. Daarmee laat je een vorm van kilheid blijken, want daar gaat het hier eigenlijk om."

Net daar gaat het volgens Van de Roer mis bij Michel. "Michel is in de fout gegaan doordat hij te snel heeft gereageerd en zelf heeft gereageerd", zegt hij. "Eigenlijk maakt Michel in die eerste zin al een fout doordat hij het woord 'sincere' gebruikt. Dat gaat over het diepste medeleven en dat is nu net een woordje te veel. Geopolitiek is dat uiterst onhandig geweest."

"Wanneer je die kilheid niet laat blijken, geef je voer aan critici die kunnen zeggen dat jij sympathiseert met een verwerpelijk regime", maakt Van de Roer duidelijk.

Volgens Robert van de Roer zijn er ook andere reacties waar je je vragen bij kan stellen. "De EU-commissaris Lenarčič voegde #EUSolidarity toe aan zijn tweet, die eigenlijk zelfs een hulpbericht was. Dat is volgens de diplomatieke leer een stap te ver."

"Je ziet dat verschillende partijen worstelen met hoe ze in deze situatie moeten handelen", gaat hij verder. "Zo kwam het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken meteen onder vuur te liggen na een reactie op het overlijden en kreeg de Amerikaanse ambassadeur, die 1 minuut stilte hield in de VN-Veiligheidsraad, de wind van voren van Israël."

"Zelfs de NAVO-woordvoerder heeft op X haar condoleances aangeboden", vertelt Van de Roer. "Iran levert op dit moment nochtans drones aan Rusland. Toch vreemd dat de NAVO, die geen diplomatieke relatie heeft met Iran, de tegenstander in Oekraïne toch condoleances stuurt."

"Dat Alexander De Croo en Mark Rutte (minister-president van Nederland, red.) voorlopig zwijgen, geeft aan dat zij misschien nog nadenken over hoe zij dit gaan oplossen. Als De Croo bijvoorbeeld wel een woordvoerder inschakelt, blijft hij zelf keurig buiten beeld."

Van de Roer zou wel vermijden om niet te reageren op het overlijden van de Iraanse president. "Je wil als westen namelijk ook verder met Iran. Het gaat om een land dat een rol speelt in de conflicten rond Israël en Oekraïne. Je wil die kanalen openhouden."

"Je moet banden met landen die zich misdragen op het wereldtoneel niet afsnijden, maar hen juist aantrekken om de directe confronterende communicatie aan te kunnen gaan", besluit hij.