In het hoofd van president Trump is het altijd een beetje oorlog

Toen de tweets zondagochtend binnenliepen, overlegde ik met de eindredacteur. Er kwam prompt een antwoord: “Hij is zijn eigen zelve, dus.” Dat is helemaal waar, en tegelijk is het ook een akelige vaststelling: we zijn aan dit soort hatelijke tweets - vreemd genoeg - gewend geraakt. Het lijkt niets nieuws onder de zon. Dagelijkse kost. Maar toch is dit een grens voorbij.

Dit keer gaat het over veel méér. Het gaat over de fundamenten van de democratie: hoe gaat een president om met kritiek van de wetgevende macht? Het gaat ook over de lange en kwalijke geschiedenis van racisme in de VS. Dit is geen gewone scheldpartij van president Trump, dit keer zit er een hele wereld en een heel wereldbeeld achter. Om de zoveel tijd steekt wit suprematie-denken stevig de kop op in Amerika. 

Congresleden – en dat is hun plicht – denken na over hoe Amerika moet worden bestuurd. Congresleden vertegenwoordigen de Amerikaanse burgers en vormen een check and balance, een tegengewicht voor de uitvoerende macht. Zo werkt een gezonde democratie. Zo zou ze móéten werken. Congresleden vertegenwoordigen hun kiezers en moeten dus onbeknot vrij spreekrecht krijgen, zonder toorn van de president.

De president lijkt dat recht te willen beknotten door zijn critici verbaal de mond te snoeren en hen aan te vallen op hun kleur en overtuiging: “Ga terug naar je land van oorsprong, en jullie zijn bovendien onvaderlandslievende communisten.” Dat is wel wat om te beweren als je president van de VS bent.

De woorden van Donald Trump doen ertoe. Hij is tenslotte president van Amerika. Het is ook mijn taak - als correspondent, als journalist - om de dingen accuraat en helder te benoemen. Je kan als journalist niet in het midden van de weg rijden. Objectiviteit is niet: zeggen dat je het niet weet of niet kan of mag zeggen. Objectiviteit is niet: zeggen dat de mediagebruiker zijn eigen conclusies kan trekken. De kern van mijn taak als verslaggever is: de waarheid te vertellen, of toch de beste versie ervan.

Soms is dat lastig voor fans van deze of gene. Zoals een zekere Cas van Antwerpen op mijn journalistenpagina op Facebook postte: “Soenens, waarom ga jij niet terug naar je eigen land? USA-haters hebben niets te zoeken in  States. Hoog tijd dat Donald je deporteert!” Je wordt belaagd als je de dingen benoemt voor wat ze zijn. Journalistiek is niet per definitie een veilig beroep in deze tijd.

Soms moeten we bijzonder helder zijn, geen twijfels laten bestaan, en de dingen zeggen zoals ze zijn. Vorige week nog móést ik wel zeggen dat de president loog toen hij tal van onwaarheden over zijn klimaatbeleid de wereld instuurde. Als journalist moet je propaganda zien te ontmaskeren, zonder onderscheid des persoons, of de onwaarheden nu van links of van rechts komen. Dat heeft niets te maken met persoonlijke voorkeuren.

Als journalist ben je niemands meester, niemands knecht. Daarom zal ik ook niet aarzelen te zeggen dat Barack Obama de president was die het meeste illegalen uit Amerika gedeporteerd heeft. En dat Bill Clinton wel erg goede vriendjes was met de van pedofilie beschuldigde miljardair Jeffrey Epstein. Onweerlegbare feiten zijn de grondstof van een correspondent. Ook dit keer moet ik de waarheid vertellen: de tweets van president Trump over Congresleden Ocasio-Cortez en co zijn racistisch, onversneden.  En als een president zoiets doet, is dat nieuws.

Los van het geruzie op Twitter, los van de verwijten over en weer, is de essentie deze: dit land maakt blij en maakt boos. Het verbaast en verontwaardigt. Elke dag zie ik twee Amerika's. Ik zie onbegrip en onbehagen tussen die twee Amerika's. Alle conversatie tussen de twee Amerika's lijkt geblokkeerd. De ene roept, de andere roept meteen terug. Niemand die nog luistert naar de ander.

Veel analisten in Amerika zijn het eens. Schrijver-columnist Thomas Friedman schreef er al over in That Used To Be Us.  De Britse journalist John Blake herhaalt het in een analyse op CNN: dit land is in twee gespleten. Er zijn twee Amerika's. Het ene Amerika is dat van de toorts van gastvrijheid, gesymboliseerd door Lady Liberty, het Vrijheidsbeeld in New York, symbool van een lange traditie van welkom in de USA. Een ode aan de immigranten en de nieuwkomers die Amerika niet minder maar méér Amerikaans hebben gemaakt. Zonder immigranten zou dit land allicht niet bestaan of kunnen voortbestaan. 

Het andere Amerika is het Amerika dat bijna alle inheemse indianen vermoordde, miljoenen Afrikaanse slaven invoerde op de katoenplantages, de Chinese immigranten uit- en buitensloot in de 19e eeuw, schrijft ook John Blake op CNN.  Ik voeg er zelf nog de Duitse Amerikanen aan toe. Zij werden gepest en vervolgd na de Eerste Wereldoorlog, sommigen veranderden zelfs hun Duitse familienamen. Vergeten we ook de  honderdduizend Japanse Amerikanen niet, opgesloten in concentratiekampen in Californië na de aanval op Pearl Harbor in 1941. Een beslissing die zelfs werd ondersteund door het Hooggerechtshof van toen. Dát Amerika is een Amerika van onverdraagzaamheid en het veroorzaakt onnoemelijk veel leed. A Trail of Tears.

Trumps voortdurend opruiende taal tegen immigranten, aangemoedigd door zijn brigade van MAGA-petten – MAGA staat voor ‘Make America Great Again’ – lijkt te passen in die trieste en lange historie. De taal die de president tegen minderheden gebruikt, draagt de kiem van geweld in zich.

Zoals Trump ook de pers de vijanden van het volk noemt en mezelf en mijn vakgenoten met de vinger wijst tijdens zijn beruchte rally’s. Hoelang nog voor er echt geweld wordt gebruikt tegen al wie het niet eens is met de president? Hoe sterk blijft de Amerikaanse democratie?

De president speelt met vuur, of gooit in elk geval kerosine op het debat. Als de leider van een land over medeburgers en parlementsleden spreekt alsof ze verwerpelijke en staatsgevaarlijke vijanden zijn, wat zet Trump dan in gang? De poten van de democratie lijken te worden weggezaagd. 

Het doet een beetje denken aan de woelige jaren voor de Amerikaanse Burgeroorlog van 1860, een oorlog die meer dan 600.000 Amerikanen het leven kostte. De prelude van het grote Amerikaanse drama. Het was een uiterst bloedige strijd tussen de eigen burgers, tussen Noord en Zuid, over de kwestie van de slavernij. Het begon dus al vele jaren daarvoor.

Ook toen dreigde het land mentaal in twee stukken uiteen te spatten. Ook toen waren politieke compromissen doodverklaard. Ook toen ging het over de identiteit van Amerika. Over voor of tegen de afschaffing van de slavernij. Weet u dat Congresleden in die turbulente jaren het Huis van Afgevaardigden of de Senaat binnenkwamen, gewapend met een pistool? Er waren Congresleden die met elkaar gewapende duels uitvochten.

Ook in die tijd zag je in Amerika de opkomst van een felle anti-immigratiepartij. The American Party die zich de Know Nothing-partij noemde. De partij boekte successen in de Congresverkiezingen, haalde flink wat zetels binnen en stak de schuld van de stijgende criminaliteit en armoede op Ierse en Duitse immigranten. Vooral de katholieken moesten het ontgelden. Na een jaar of tien deemsterde de partij weer weg. Anti-immigratiesentimenten in de VS komen en gaan in golven. 

Tussen 1840 en 1850 was Amerika erg turbulent, net een beetje als nu. Overal braken rellen uit, en ook toen ging anti-immigratie hand in hand met anti-elitisme en (ook toen) bestond er grote ontevredenheid bij de gewone arbeidersklasse. Ook toen werden gewone en onzekere mensen opgejut tegen migranten. Ierse katholieken die de mislukte aardappeloogsten in eigen land waren ontvlucht, werden bestempeld als een uit te roeien sprinkhanenplaag.

Geschiedenis bestuderen relativeert én waarschuwt. Er is vandaag niets nieuws onder de zon, het is allemaal al een keer eerder gebeurd. De tweets van Trump over een terugkeer naar eigen land doen een echo weerklinken uit een donker en somber verleden. Net na de Burgeroorlog van 1860 floreerde een beweging die ervoor pleitte om bevrijde slaven terug te sturen naar Afrika, want, was de redenering: zwarten waren ongeschikt voor de Amerikaanse democratie.

We moeten daar eerlijk in zijn: zwarte Amerikanen zijn 200 jaar later nog altijd achtergesteld in de VS. Het is niet omdat Obama president werd, dat alles daarmee was opgelost. Niet toevallig kwam na de eerste zwarte president, de witste president. 

Wat wil Amerika eigenlijk? Een groot welkom voor immigranten, diversiteit? Religieuze vrijheid? Of wil Amerika een land zijn dat immigrantenkinderen opsluit in kooien en de schouders ophaalt als de president racistische uitlatingen de wereld in slingert? Wat doet Amerika? En niet alleen Amerika overigens. Die denkoefening vindt plaats in de hele wereld. Door de technologische vooruitgang en de internationale handel lijken er haast geen grenzen meer. Veel mensen hebben het daar moeilijk mee en zijn compleet het noorden kwijt.

De onbegrensde mogelijkheden maken de wereld van nu overweldigend en soms moeilijk te begrijpen. De vooruitgang gaat veel te snel. De geesten kunnen helemaal niet volgen. Vandaar de extreme turbulentie waarin we leven, en de ontevredenheid die velen overvalt. Dat zijn ook de diepere keuzes voor de presidentsverkiezingen van 2020.

Zullen de Republikeinen hun president blijven slikken? Zullen ze het racisme negeren, omdat ze zijn belastingverlaging waarderen? Omdat hun aandelen op de beurs flink opbrengen? Omdat Trump tot hun grote genoegen veel conservatieve rechters heeft benoemd? Omdat hij – tot groot genoegen van al zijn evangelische kiezers – abortusrechten flink heeft ingeperkt? Omdat hij de vennootschapsbelasting heeft verlaagd? Omdat hij de strenge milieuregels voor de bedrijven heeft verslapt?

Het geloof in de mensheid wordt dezer dagen danig op de proef gesteld. In 2020 wordt het hoe dan ook een keuze tussen twee heel verschillende Amerika's. De ene groep vindt dat ze een maatschappij moeten vormen waarin mensen elkaar steunen en de welvaart billijker moeten verdelen. De andere groep vindt dat iedereen voor zichzelf moet opkomen en dat een pak anderen maar beter kunnen ophoepelen. Ja, in het hoofd van veel Amerikanen is het altijd een beetje oorlog.

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier: