Wat doet het federaal parlement? En welke impact hebben federale politici op jouw leven?
Voor het eerst in vijf jaar mogen we op zondag 9 juni opnieuw naar de stembus. Miljoenen Belgen kiezen dan hun vertegenwoordigers in het federaal parlement. Wat betekent het federale politieke niveau voor ons dagelijks leven? En welke rol speelt het parlement daarin?
Sinds het ontstaan van België regeren politici vanuit de Brusselse Wetstraat het land. Al bijna 200 jaar komen volksvertegenwoordigers er samen in het parlement om te debatteren en wetten vast te leggen.
Het Belgische of federale bestuursniveau is het oudste, maar al lang niet meer het enige in ons land.
Waarover beslist het federale niveau?
Politici die in het federaal parlement zetelen, nemen beslissingen die gelden voor het hele land. Ze bepalen wat er met het grootste deel van ons belastinggeld gebeurt. Hoeveel pensioen je krijgt, wie er recht heeft op een uitkering bij ziekte of welk deel van je doktersbezoek terugbetaald is: dat wordt allemaal bepaald op het Belgische niveau.
Na jaren van discussie heeft ons land sinds kort een nieuw Strafwetboek. De federale overheid legt namelijk ook vast voor welke misdrijven je op welke manier gestraft kan worden. Politici nemen ook de beslissingen over veiligheid in het algemeen. Het zijn federale ministers die verantwoordelijk zijn voor het leger, de politie en staatsveiligheid.
Ook welke en hoeveel belastingen we betalen, of we de kerncentrales langer openhouden en hoe we asielzoekers opvangen zijn allemaal kwesties waarover het federale niveau beslissingen neemt.
Zelfs de vertraging van de trein die je naar school of het werk neemt, hangt eigenlijk onrechtstreeks af van de politiek. De NMBS is namelijk eigendom van de Belgische overheid, die legt vast met welk budget het bedrijf moet werken.
Ingewikkeld België
De bevoegdheden in ons land zitten verspreid over verschillende politieke niveaus. Bij sommige beleidsdomeinen is het klaar en duidelijk wie verantwoordelijk is, maar even vaak zijn ze versnipperd tussen het nationale niveau en de deelstaten.
Tijdens de aanpak van de coronacrisis bleek ons land over alle niveaus heen maar liefst 8 ministers en 1 staatssecretaris te hebben die bevoegd zijn voor Volksgezondheid. Ze waren elk verantwoordelijk voor een deeltje van de aanpak van de pandemie in ons land.
Zelfs politici zien af en toe door het bos de bomen niet meer en moeten een beroep doen op experts om te weten hoe de bevoegdheden precies verdeeld zijn.
Het federale niveau neemt ook steeds het voortouw bij nationale crisissen. Denk bijvoorbeeld aan de persconferenties waar ten tijde van de coronacrisis de maatregelen werden toegelicht. De premier en minister van Buitenlandse Zaken zijn ook de vertegenwoordigers van België op het Europese en internationale toneel.
Wat is de rol van het parlement?
Op 9 juni verkiezen alle volwassen Belgen 150 parlementsleden die hen – als alles goed loopt – de volgende vijf jaar vertegenwoordigen. Die zetelen in de Kamer van volksvertegenwoordigers, vaak kortweg de Kamer genoemd.
De volksvertegenwoordigers komen uit alle uithoeken van het land. Elke provincie – of kieskring - telt een vast aantal verkozenen. Hoe meer inwoners een provincie heeft, hoe meer vertegenwoordigers in het parlement. Antwerpen heeft er bijvoorbeeld 24, Luxemburg maar 4. Binnen de provincies worden de zetels verdeeld per partij op basis van de verkiezingsuitslag.
Franstalige en Nederlandstalige partijen
Op dit moment bestaat de Kamer uit 12 partijen. 5 Franstalige, 6 Nederlandstalige en één nationale partij, de PVDA-PTB. De N-VA was afgelopen legislatuur de partij met het meeste aantal zetels, Défi is de kleinste partij in de kamer.
Elk landsdeel heeft zijn eigen partijen. Dat heeft als gevolg dat je als Belg niet op alle partijen die vertegenwoordigd zijn in het parlement kan stemmen. De grootste partij van het land, de PS, komt enkel op in Wallonië en Brussel. Open VLD – de partij van de premier – enkel in Vlaanderen en Brussel. Vlamingen of Walen kunnen enkel in uitzonderlijke gevallen stemmen voor partijen uit het andere landsdeel. De N-VA heeft bijvoorbeeld beslist om voor de eerste keer ook in Wallonië op te komen in juni.
De Kamer van volksvertegenwoordigers heeft als voornaamste taak om wetten te maken. In de praktijk is het meestal de regering die het initiatief neemt om een nieuwe of een hervorming van een bestaande wet in te voeren. De parlementsleden gaan er vervolgens mee aan de slag. Ze bespreken de details en schaven de wet bij om hem vervolgens definitief goed te keuren.
Senaat
Het federaal parlement bestaat eigenlijk uit twee onderdelen: de Kamer van volksvertegenwoordigers en de Senaat. Voor die laatste zijn er sinds 2014 geen aparte verkiezingen meer. In de Senaat zetelen 60 politici. De meesten van hen zijn verkozen in een gewest- of gemeenschapsparlement en vertegenwoordigen hun regio.
De Senaat heeft in de praktijk geen politieke macht meer en komt maar 10 keer per jaar samen. Verschillende partijen willen dat onderdeel van het parlement dan ook afschaffen.
Het parlement moet ook toezien op het werk van de regering. Ze kunnen ministers vragen stellen en op het matje roepen. Dat is een rol die vooral is weggelegd voor de parlementsleden van de oppositie, de partijen die niet in de regering zitten.
Wat is de rol van de regering?
Veel meer dan het parlement bepaalt de regering het beleid en de koers van ons land. Die telt 15 ministers en 5 staatssecretarissen, elk verantwoordelijk voor hun eigen domein. Ze zorgen dat het beslist beleid ook effectief wordt uitgevoerd en stellen nieuwe wetten en regelgeving voor. Ministers doen dat steeds in overleg met de andere leden van de regering. Enkel wanneer iedereen akkoord is, kan de regering iets beslissen.
Aan het hoofd van de regering staat eerste minister Alexander De Croo (Open VLD). De helft van de regeringsleden is Nederlandstalig, de helft Franstalig.
De huidige federale regering - ook wel de Vivaldi-coalitie genoemd - bestaat uit 7 partijen: PS, Vooruit, Open VLD, MR, CD&V, Groen en Ecolo. Nooit waren er zoveel partijen nodig om aan een meerderheid van de zetels te komen.
Particratie
Waar zit de macht in ons land? Niet bij de parlementen of de regering volgens sommigen, maar bij de politieke partijen. Daarvoor wordt de term particratie gebruikt.
De partijen beslissen wie welke plaats krijgt op de kieslijst en wie minister wordt. Ook in het beleid spelen de partijvoorzitters een rol. Ze overleggen met de regeringsleden die tot hun partij behoren, zeker over de grote dossiers. Parlementsleden moeten vaak de lijn volgen die door de partij is vastgelegd.
De regering verkiezen we niet rechtstreeks. Partijen die samen een meerderheid van de stemmen vertegenwoordigen in het parlement kunnen beslissen om samen een regering te vormen.
Meedoen aan verkiezingen of verkozen zijn, is geen vereiste om minister te worden. De regeringspartijen kiezen wie ze naar voren schuiven als minister. Onder meer minister van Jusititie Paul van Tigchelt (Open VLD) en minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) hebben nog nooit deelgenomen aan nationale verkiezingen.
Opnieuw lange regeringsvorming?
België staat bekend voor zijn lange regeringsvormingen. Dat heeft vooral te maken met het feit dat in de verschillende landsdelen niet dezelfde partijen opkomen, maar die nadien wel samen een regering moeten vormen.
In 2011 sleepte de onderhandelingen over een nieuwe regering zo lang aan dat ons land meer dan 500 dagen zonder nieuwe regering bleef. Tijdens zo'n periode blijft de oude regering het land besturen, al kunnen de ministers slecht een beperkt aantal beslissingen nemen.
Ook nu is de vrees groot dat de regeringsonderhandelingen na 9 juni lang zullen aanslepen.