In zijn 35-jarige carrière aarzelde Bert Anciaux nooit om zijn mond open te trekken, ook niet als hij daarmee in de problemen kwam

“Ik was 13 toen een regisseur van de toenmalige BRT mij contacteerde. We maakten proefopnames voor een grote langspeelfilm. Dat was een droom die in vervulling ging. Maar op een nacht bij de regisseur viel die droom in duigen. In één klap was mijn leven aan diggelen geslagen.” Bert Anciaux, uittredend senator voor Vooruit, vertelde afgelopen vrijdag aarzelend over het trauma dat hij in zijn jeugd opliep. Bij zijn politieke afscheid riep hij collega’s op om de strijd tegen misbruik aan te gaan.

De openhartige boodschap typeert het karakter van Bert Anciaux. In zijn 35-jarige carrière aarzelde hij nooit om zijn mond open te trekken, ook niet als hij daarmee in de problemen kwam. Het afgelopen jaar was hij zowat de enige die bij Vooruit openlijk kritiek durfde te leveren op oud-voorzitter Conner Rousseau, na zijn racistische uitspraken op café. “Ik vind dat nog altijd moeilijk uitlegbaar”, zegt hij aan De Morgen. “Al twijfel ik er niet aan dat Conner zeer goed gaat scoren op 9 juni. Er is veel racisme in de samenleving.”

Ook van zijn jeugdtrauma’s maakte Anciaux geen geheim. In Over generaties: Vlaams, sociaal en zorgzaam, het boek dat hij in 2021 uitbracht met vader Vic en dochter Britt, legde hij uit hoe ze de basis legden voor een “ziekelijke behoefte om graag gezien te worden”, ook als politicus. En voor het feit dat hij altijd “te kwetsbaar, te naïef, te goedgelovig” was geweest.

Den bleiter

Anciaux was het type politicus dat afgaat op het buikgevoel, zonder al te grote strategische bespiegelingen te maken. En dat buikgevoel zat vaak juist.

In die zin had hij misschien wel meer gemeen met Rousseau dan hij zelf zou willen. Terwijl die laatste de politieke marketing op zijn kop zette met zijn ‘matekes’ op Instagram, was Anciaux een trendsetter door als eerste politicus zijn privéleven te etaleren. De geboorte van zijn kinderen, ‘ons Damienne’ (zijn echtgenote), zijn verleden als chiroleider: de kiezer kwam er alles over te weten. “‘Zeg maar Bert’, dat was zijn meest gedebiteerde zin”, lacht Brussels minister Sven Gatz (Open Vld), een compagnon de route.

Die personalisering had zowel voor- als nadelen. Tussen 1995 en 1999 was Anciaux de populairste politicus van Vlaanderen. Vooral bij het vrouwelijke electoraat scoorde hij opvallend goed. De lezeressen van Flair verkozen hem tot de meest sexy man in de politiek. Maar evengoed wekte de emopolitiek van Anciaux ergernis en hoongelach. “Den bleiter” werd zijn officieuze bijnaam nadat hij in 2002 in tranen zijn ontslag had aangekondigd als Vlaams minister van Sport.

Volksunie

Rond de politieke erfenis van Anciaux zal altijd wel een triest randje hangen. Als zoon van Vic Anciaux, oud-voorzitter van de Volksunie, werd hij geboren in een Vlaams-nationalistisch nest. Hij behaalde zijn diploma rechten aan de VUB en werkte een tijdje als advocaat, maar trad al gauw in de voetsporen van zijn vader. Eerst werd hij gemeenteraadslid en schepen in Brussel, om in 1992 op zijn beurt voorzitter te worden van de Volksunie. Zijn opdracht: een leegloop vermijden na de verkiezingsnederlaag op ‘zwarte zondag’ en het vertrek van oud-voorzitter Jaak Gabriëls.

Anciaux werkt aan een vernieuwingsoperatie ‘ID-21’, maar schopt daarmee tegen de schenen van de ‘traditionalisten’ zoals Geert Bourgeois. Terwijl zijn persoonlijke populariteit als een raket omhoogschiet, raakt de Volksunie almaar verder verdeeld. Veel te laat heeft Anciaux door dat zijn progressievere koers de partij uiteendrijft. Na een aantal conflicten, onder meer rond het Lambermont-akkoord, spat de Volksunie uiteen: Bourgeois sticht de N-VA, Anciaux het links-liberale Spirit.

Wat volgt, is een politieke rollercoaster waarbij Anciaux telkens opnieuw tegenwind oogst door zijn eigengereidheid. Als Spirit in 2003 onder impuls van Anciaux in kartel met de sp.a van Stevaert naar de kiezer trekt, leidt dat zowel tot een aantal personeelswissels als tot een klinkende overwinning. N-VA lijkt de grote verliezer, met amper één zetel. Even later pleit Anciaux voor een fusie met sp.a, wat door een meerderheid van de partijraad wordt weggestemd. Anciaux stapt dan maar over naar sp.a, waar hij ook niet vindt waarop hij had gehoopt.

Laatste levenslijn

Na verschillende mandaten als minister en parlementslid wordt Anciaux na de verkiezingen van 2009 in de Senaat gedropt, zijn laatste levenslijn met de politiek. Ook die valt nu weg. Hij laat weten dat hij nog twee jaar aan de slag blijft in het woon-zorgcentrum De Overbron in Neder-over-Heembeek, waar hij gedelegeerd bestuurder is. Voor de rest gaat hij “genieten van de kleinkinderen”.

Zijn laatste boodschap aan de politiek? “Práát met elkaar”, zegt Anciaux. “Het minste wat je van de Volksunie kon zeggen, was dat er veel gedebatteerd werd. Nu volgen politici slaafs de partijlijn. In het parlement gaan parlementsleden zelfs niet meer in dialoog, ze lezen enkel nog teksten af. Dat is nefast voor de democratie.”

Met zijn vertrek voegt Anciaux zich bij een almaar langer lijstje van voormalige Volksunie-politici die de deur van de toppolitiek achter zich dichttrekken. Bourgeois stopt met nationale politiek, Bart Tommelein (Open Vld) en Bart Somers (Open Vld) trokken zich terug in hun steden, Vincent Van Quickenborne (Open Vld) ambieert na zijn ontslag geen ministerschap meer, en Vlaams N-VA-fractieleider Wilfried Vandaele trekt zich terug in De Haan.