De opzwepende carrière van ‘twirling hand’-choreograaf JaQuel Knight

JaQuel (spreek uit: jah-kwell) Knight is ‘de man van het handje’ en van die karikatuur kan hij zich nooit meer verlossen. Hij is een wat schuchter type en hij laat zich niet vaak interviewen, maar als hij al eens aan een Amerikaanse talkshowtafel verschijnt dan begint de presentator meestal binnen de minuut met de vlakke hand te zwaaien: niet van links naar rechts, maar tollend om de as van de arm. Het handje van Beyoncé. Waar een ring om moest.

De ‘twirling hand’ was een ijzersterke beweging in een toch al turbulente en met vele culturele verwijzingen volgepropte choreografie. De clip bij het Beyoncé-nummer Single Ladies (Put a Ring on It) uit 2009 maakte van die single een van de geliefdste Beyoncé-strijdliederen. Omdat zij in haar dans, met haar twee vrouwelijke danspartners, precies kon uitbeelden waar ze in dat nummer over zong.

Beyoncé geeft mannen er van langs die eindeloos blijven rondflirten en zich weigeren vast te leggen in een relatie. Maar die vrouwen intussen wel aan het lijntje houden en verwachten dat ze beschikbaar blijven en vooral niet naar andere mannen kijken. In de loeistrakke dans van choreograaf Knight wapperen de dames heel pesterig met de handjes. ‘Als je het leuk vindt, had je er maar een ring om moeten doen’, zingt Beyoncé.

De clip zweepte niet alleen de popcarrière van Beyoncé op, hij veranderde ook het leven van de choreograaf. Knight paste zo goed bij wat Beyoncé in haar muziek wilde uitdragen, dat hij altijd aan Beyoncé verbonden zou blijven. Vanavond en morgen zien we dus ook werk van Knight in de Amsterdam Arena, waar Beyoncé optreedt met haar echtgenoot Jay-Z – met die ring was het ook goed gekomen.

In de jaren nul werkte Beyoncé vooral met choreograaf Frank Gatson, die ook de trendsettende en veelbesproken dansbewegingen voor popster Britney Spears had bedacht. Voor Single Ladies wilde Beyoncé eens een pure dansclip maken, gebaseerd op het cultachtig jarenzestigdansje genaamd Mexican Breakfast van de grote Amerikaanse Broadway-choreograaf Bob Fosse. Een dansje waarin drie vrouwen eenzelfde, schokkerig wandelingetje maken met de armen pompend naar beneden. Maar, heel belangrijk voor Beyoncé: de dans moest laagdrempelig blijven, zodat alle kinderen op straat hem na konden doen.

Daarom vroeg Gatson de 18-jarige JaQuel Knight. Gatson kende Knight als een supertalent uit de danswedstrijden van de grote Amerikaanse dansconventie Monsters of Hip Hop, en hij dacht dat Knight precies het goede hiphop- en straatgevoel in de Single Ladies-dans zou kunnen stoppen. ‘Wie is dat jochie’, zei Beyoncé, toen Gatson met Knight aan kwam zetten. Maar toen Beyoncé de eerste, verbluffende dansmoves zag, was ze diep onder de indruk. Kijk zelf nog eens naar Single Ladies, en u snapt waarom.

Als kereltje van een jaar of 10 was Knight, die opgroeide in Atlanta in de zuidelijke staat Georgia, altijd aan het dansen, in de huis-, slaap- of badkamer. Hij kopieerde vooral graag de beenzwiepende huppel-aerobics van MC Hammer. Daar kon hij niets aan doen: die waren begin jaren negentig écht even hip. Hij wilde meer doen met zijn hobby en ging op 13-jarige leeftijd al choreografieën schrijven voor de cheerleaders en de danseressen bij de marching bands van zijn school, die orkesten van paraderende koperblazers en drummers, een fenomeen uit de zuidelijke Amerikaanse en vooral zwarte cultuur. En die danscultuur zou Knight ook overdragen op Beyoncé.

In Single Ladies verwerkte Knight de in Amerika beroemde dansbewegingen van The Prancing J-Settes, de dansende aanmoedigingsgroep van de Jackson State University. In de J-Settes-choreografieën wordt een schokkende lichaamsbeweging van één danseres steeds overgenomen door andere, zodat er een lange dansketting ontstaat.

De boodschap van die dans is helder, en het is ook niet zo vreemd dat Knight die uitstekend bij Beyoncé vond passen: een sterke vrouw neemt de leiding en daagt andere vrouwen uit te volgen. In de bewegingen, en dus ook die in Single Ladies, zie je verleiding steeds overgaan in brute kracht en zelfs arrogantie. Een esthetiek vol betekenis, die Beyoncé nu al tien jaar in haar clips en shows stopt.

Want kijk naar de twee spektakelshows die Beyoncé gaf op het Amerikaanse popfestival Coachella, volgens Beyoncé-kenners de beste optredens die ze ooit gaf. Die begon met die opzwepende marsmuziek van een enorme marching band, en dus met Knights strenge maar vloeiende dansbewegingen – die zelfs een beetje deden denken aan de militante choreografie uit Rhythm Nation van Janet Jackson, uit 1989.

Hallucinant

En zie ook de hallucinante en haast psychedelische clip bij het Beyoncé-nummer Formation, van plaat Lemonade uit 2016. De powerdans van Beyoncé en haar dansgroep in het lege zwembad, met die lichtelijk ontsteld kijkende basketballer ernaast, komt natuurlijk van de tekentafel van Knight, en maken de politieke boodschap – en de opgestoken middelvingers – van dat nummer nog krachtiger.

Het sterkste beeld uit die video komt van een jongetje van een jaar of 8, dat danst voor een in slagorde opgesteld bataljon van de ordetroepen. En later voor een muur met de tekst: ‘Stop shooting us.’ Weer dat statement van Beyoncé en Knight: de jeugd kan de cultuur overnemen en sterker maken en zich wie weet, ooit, ontworstelen aan ongelijkheid. Of die met de cultuur zelfs bestrijden.

In de clip zit ook een klein verstopt fragment van een paar in jubelend gele uniformen gestoken orkestleden van een marching band. Het kan haast niet anders of dat is een eerbetoon van Beyoncé aan haar choreograaf, die in haar ogen natuurlijk echt veel meer is dan de man van het handje.

Beyoncé en Jay-Z spelen vanavond en morgen in de Amsterdam Arena, met hun gedeelde tournee OTR II. Voor de optredens (ook 20/6) zijn nog kaarten beschikbaar.