‘Liever ongezouten mening van influencer dan objectieve verslaggeving van nieuwsanker’: ongenuanceerd doet het goed bij eerste kiezers

“Een rauwe mening.” Het is het eerste wat Aurelie Zeebroek (21) te binnen schiet als we haar het woord ‘unhinged’ voorschotelen. Op Instagram of TikTok is het een bepalende factor in hoe ze inzichten sprokkelt, bijvoorbeeld over Gaza. Veel liever dan naar een gewikt en gewogen betoog van Rudi Vranckx, luistert ze naar wat de half-Palestijnse influencer Bella Hadid allemaal deelt over het conflict.

En de analyses in De Morgen, waarvoor ze columniste is? Die zijn haar net iets te braaf. “Livebeelden op sociale media vind ik aangrijpender dan een artikel in de krant.”

Als het niet rauw is, raakt het Zeebroek niet echt. Daarin staat ze lang niet alleen. De term ‘unhinged’ vormt de rode draad in een studie naar nieuwsconsumptie bij Gen Z’ers, afgelopen zomer gepubliceerd door het NewZ Lab van Howest. “Die term brachten de bevraagde jongeren zelf heel sterk naar voren”, zegt Howest-onderzoeker Ingmar Proot. Alleen: wat betekent ‘unhinged’ nu eigenlijk precies?

In zijn meest enge definitie: losgeslagen, van het padje, ontwricht. Een onlinespeurtocht toont dat ‘unhinged’ op personen kan slaan - Donald Trump of Elon Musk passeren de revue - maar evengoed op de playlists van Michelle Cuvelier, die Jamie xx en Kendrick Lamar vlotjes aan Sugababes en KT Tunstall breit: “Zijn mijn playlists meer unhinged dan die van een ander?”, vroeg ze zich recent af in Humo.

Vooral talloze marketingblogs zijn er aan gewijd. Een bekend voorbeeld van ‘unhinged content’ is dat van Duo, het uiltje van taalapp Duolingo. Hangt op TikTok de zielenpoot uit op kantoor omdat mensen Google Translate gebruiken in plaats van de app, terwijl Taylor Swift op de achtergrond ‘Please don’t be in love with someone else’ zingt. Schijnbaar bizar, maar evident voor wie de laagjes (internet)humor aan elkaar lijmt. Werd liefst 4,7 miljoen keer bekeken.

Wat betekent het dan als een jongere, zoals in het Howest-onderzoek, stelt dat hij/zij/hen op TikTok “echt de persoonlijke unhinged mening van mensen” zoekt. “Veel jongeren krijgen liever de scherpe, ongezouten mening van een influencer dan het objectieve verslag van een nieuwsanker”, zegt Proot. ‘Balans omwille van de balans’ - lees: de nuance die de meeste journalisten als heilige graal handhaven - is in jeugdige ogen een duf principe. Een beetje verdacht zelfs.

Het is een vorm van “ontvoogding”, zegt Proot. “Jongeren willen loskomen van wat volwassenen hen voorkauwen.” Mooiste illustratie: de zaak-Reuzegom. Alle spitwerk van traditionele media ten spijt laaide het verhaal bij jongeren pas echt op in de zomer van 2023, toen youtuber Acid zich ging moeien - en diezelfde media in één adem ook nog eens een veeg uit de pan gaf, omdat ze ‘de namen’ niet noemden.

Zo noemt Aurelie Zeebroek ook de filmpjes van Elisabeth Lucie Baeten een nieuwsbron. Daarin steekt ze als ‘Katrien van politiek pr’ ongefilterd - maar niet ondoordacht - de draak met politici die uit de bocht gaan. In die filmpjes - en onder die filmpjes - vindt Zeebroek veel inzichten: “De helft van wat ik oppik, komt uit de comments.” Die ziet ze als een soort decibelmeter: weerklinkt er vooral applaus of boegeroep bij andere gebruikers?

Jos D’Haese

Hoe kleurt dat de blik van een jongere op samenleving en politiek? Nogal, denkt Maarten Leyts (Trendwolves), die het boek GenZAlpha schreef. “De lens waarmee je naar de wereld kijkt, wordt bepaald door de technologie waarmee je opgroeit. Ongenuanceerd doet het goed op platformen zoals TikTok, expliciete meningen zoals die van Andrew Tate hebben er het voordeel van de duidelijkheid.”

De laatste imec.digimeter toont: hoewel ook traditionele nieuwsconsumptie een lichte opstoot kent, neemt vooral het TikTok-gebruik bij jongeren toe. Achttien- tot 24-jarigen zitten gemiddeld 80 minuten per dag op het Chinese platform, meer dan Instagram, Facebook en WhatsApp samen. Ook in de derde graad secundair is TikTok - samen met Snapchat - koning van de apps, zo toont het Apenstaartjarenrapport.

De nieuwsgolven zijn er niet gek anders. Ook op TikTok gaat het over Gaza en Eurosong, over migratie en de arbeidsmarkt (‘quiet quitting’). Alleen is de tafelbezetting er geheel anders dan die in De afspraak, waar de centrumpartijen nu eenmaal vaker aan bod komen omdat ze beleid voeren.

Floor Dupon (19) ziet dat er op TikTok - en in het hoofd - van haar jongere stiefzusjes maar twee partijen bestaan: “PVDA en Vlaams Belang.” Josefien Kiekens (18), die zo’n twee uur per dag op TikTok spendeert, merkt het eveneens: los van politieke advertenties - gekocht, en dus per definitie niet unhinged - weten enkel de twee extreme partijen een voet tussen de deur te krijgen op haar TikTok-feed, ook al is ze uitgesproken liberaal. “Ik duid dan aan dat ik niet geïnteresseerd ben”, zegt ze.

Heel wat jongeren lijken dat niet te doen. Professor politieke wetenschappen Dave Sinardet (VUB) ging onlangs in dialoog met zo’n 1.500 Antwerpse jongeren uit de derde graad, voor het stemproject ‘De eerste keer’ van De Studio. “Iemand als Conner Rousseau, dat zei die jongeren weinig. De enige naam die echt enthousiasme losweekte, was die van Jos D’Haese.”

De filmpjes van het PVDA-kopstuk op op TikTok, meestal korte fragmenten van een tussenkomst in het Vlaams Parlement, zijn dan ook prototype unhinged: “Een rant van 1 minuut zonder veel context, maar vaak wel over een thema dat jongeren aanbelangt”, zegt HLN-journaliste Ine Holmstock, die vorig jaar haar masterscriptie deed over het effect van TikTok op het stemgedrag van jongeren.

D’Haese post veel over Gaza, maar ook over openbaar vervoer. Het tweede best bekeken filmpje van D’Haese op TikTok (1,7 miljoen views) gaat over hoe duur het is om je rijbewijs te halen. Als bijschrift: ‘Gratis rijlessen, zou dat niet beter zijn?’

In de resultaten van Holmstock, die zo’n 200 Vlaamse leerlingen uit de derde graad bevroeg, speelt zich een zekere paradox af. Enerzijds geven jongeren aan op TikTok te zitten uit verveling, escapisme of ontspanning, en niet meteen om iets bij te leren. Anderzijds zegt 59 procent onder hen wel degelijk iets bij te leren over politiek via TikTok.

Dat is de uitdaging van politici, die zich - sommigen dik tegen hun goesting - steeds meer op TikTok wagen: ze moeten er politiek voeren zonder dat het al te politiek mag voelen. “Het hoeft niet altijd inhoudelijk te zijn”, zegt Reinout Van Zandycke (Exposure), specialist in digitale politieke communicatie. “Iemand als Emmanuel Macron kan dat goed: inspelen op een trend, zoals de Olympische Spelen, en daar dan een boodschap over beweging aan koppelen.”

Dat is een flinterdunne balansoefening. Wie té hard wil opvallen in de meningenfabriek - zoals toen cd&v-voorzitter Sammy Mahdi de ‘heksenjacht’ op Acid hekelde - wordt genadeloos aan de kant geschoven, of belandt in het hoekje ‘cringe’. Tegelijk is het voor centrumpartijen geen evidentie, ziet Dave Sinardet: “Want die platformen lenen zich nu eenmaal beter tot boodschappen die niet meteen uitblinken in nuance.”

“Op TikTok hebben Europese Parlementsleden van de radicaal-rechtse en radicaal-linkse fracties meer volgers en likes dan alle andere samen”, stelt Sinardet. Samen maken ze minder dan een zesde van het parlement uit.

Volgens Van Zandycke is Groen-kopstuk Petra De Sutter een mooi voorbeeld van hoe je jongeren bereikt. Video’s van ‘Queen P’ die scoren: een scherp standpunt over Gaza, maar evengoed een video over de komst van universele laders waarin ze nogal knullig vernestelde kabels uit elkaar haalt.

Liefst 2,1 miljoen keer bekeken: een filmpje waarin de socialemediamanager binnenkomt ‘voor een nieuwe TikTok’ en een montage van De Sutter die (zonder geluid) shit zegt. Het ligt dichter bij de strategie van Duo dan die van D’Haese.

Helikopterperspectief

De grote vraag blijft: hoe zwaar weegt TikTok door in de stem van jongeren? Focussen we niet te veel op de invloed van dat kleine schermpje, terwijl er evengoed de invloed is van vrienden, school, traditionele media en ouders - die evengoed doomscrollen of het Slimste mens-effect boven inhoud plaatsen?

“Het is niet omdat jongeren op zoek gaan naar unhinged meningen dat ze die slaafs volgen”, zegt Proot, die ziet dat de meeste jongeren vooral een veelheid aan meningen sprokkelen om daarna hun eigen standpunt aan te scherpen. ‘DIY-opinievorming’, klinkt het in zijn onderzoek.

“Ik vind het vooral goed dat mensen hun mond durven opendoen, maar de waarheid heeft haar rechten”, zegt Josefien Kiekens daarover. Wie het onrecht in Gaza aankaart, maar daarbij de officiële cijfers over het dodental opblaast, scoort bij haar geen punten. Het gapen naar commentaren doet ze vooral voor de sport. “Ik stel vast dat, als ik ergens een nieuw standpunt over inneem, de inspiratie bijna nooit van op TikTok komt.”

Daar speelt volgens Sinardet echter een onbenoemde kloof, die in De Studio erg voelbaar was bij de jongeren in de derde graad: “Wie beter geïnformeerd is over de werking van politiek, is beter gewapend tegen radicalisme.” Nog meer dan tussen jongens en meisjes, langs generaties of etniciteit heen, ziet Sinardet een breuk tussen “colleges en beroepsscholen”.

Het grote risico, aldus Proot, is inderdaad dat niet iedereen gewapend is om op sociale media een “helikopterperspectief” te behouden als enkel extreme stemmen er unhinged kunnen molenwieken.

Naast politieke kennis speelt ook mediawijsheid een belangrijke rol. Unhinged meningen zijn pas gevaarlijk als je niet meer beseft dat ze unhinged zijn. “Het blijven sociale media”, zegt Zeebroek. “Het ene moment is een avocado supergoed voor je gezondheid, de volgende dag krijg je er kanker van.” Fascinerend om door te scrollen, maar daarom niet altijd waar.