‘Een euro maakt soms heel veel verschil als je in de problemen zit’: waarom Antwerpen schulden verlicht

“Na corona werd het plots een pak moeilijker om een aantal vaste kosten te kunnen betalen.” Een onverwachte extra kost bracht Nancy* (45) drie jaar geleden in de problemen. Zij is na een arbeidsongeval werkonbekwaam en moet rondkomen van een uitkering van 1.500 euro. Belde Nancy eerst zelf naar al haar schuldeisers om afbetalingsplannen op te stellen en zaken te regelen, dan werd dat steeds moeilijker. Na een jaar kon ze niet anders dan haar moed verzamelen en hulp vragen aan het OCMW.

“Als mensen bij ons binnenkomen, zitten ze meestal vol stress”, zegt Jorn Dobbelaere, consulent bij de dienst Budget en Schulden van de stad Antwerpen. Uiteraard is er de continue bezorgdheid over de volgende rekening. Maar het gaat dieper dan dat: leven in armoede vergt zoveel aandacht dat er weinig ruimte overblijft om aan andere zaken te werken.

Dat inzicht is relatief nieuw. Het waren de Amerikaanse econoom Sendhil Mullainathan en psycholoog Eldar Shafir die het tien jaar geleden in hun bestseller Schaarste uit de doeken deden. Of het nu tijd is – denk aan een student die een nachtje doortrekt voor het examen om de hele cursus te blokken en dan niet fris meer is – of geld: schaarste doet vreemde dingen met mensen.

Proefproject

Geïnspireerd door enkele Nederlandse onderzoeken besloten ze ook in de Scheldestad om te experimenteren met schuldsanering en zo schaarste aan te pakken met een concreet plan om mensen in schulden te helpen.

Vijftig gezinnen – al ging het vooral om alleenstaanden – kregen de keuze. Ofwel gaf de stad hen een jaar lang elke maand 150 euro die ze, in samenspraak met een maatschappelijk werker, vrij konden besteden. Of de stad kende hen eenmalig een krediet toe van 1.800 euro om schulden af te betalen. Een combinatie van de twee was ook mogelijk, altijd samen met begeleiding.

“De meeste mensen kozen voor de eerste optie”, aldus Dobbelaere. Aan wie op het einde nog in schulden zat, bood de stad aan om eenmalig tot maximum 3.600 euro schulden over te nemen. Elf mensen deden dat.

Nancy was een van die vijftig mensen. 150 euro extra per maand gaf haar plots meer ademruimte bij het maken van boodschappen. “Ook kon ik mijn dochter plots iets gunnen en gingen we samen lunchen. Niet dat we zot deden: we aten een broodje in de Panos. Maar dat konden we anders niet.” Aan het einde van de rit nam de stad ook nog een deel van een banklening van haar over waardoor ze sneller schuldenvrij kon worden.

De hulp die Nancy kreeg van de stad gaf haar “opnieuw perspectief”, zegt ze. “Zonder zou ik me niet voelen zoals nu. Ik heb sowieso altijd al pijn. Er was een moment dat ik klaar was om alles op te geven. Nu kijk ik de toekomst echter opnieuw met rechte rug tegemoet.”

Het laatste dat de stad wil doen, is de indruk wekken dat ze schulden zomaar overneemt of kwijtscheldt. “Ook voor ons als erkende dienst voor schuldbemiddeling is het belangrijk dat schuldeisers hun vordering correct terugbetaald zien worden”, zegt Dobbelaere. Niet alle schulden kwamen in aanmerking om overgenomen te worden: boetes of fiscale schulden niet, medische rekeningen bijvoorbeeld wel.

Impactanalyse

Voor velen was het proefproject positief, blijkt uit een impactanalyse van de Karel de Grote Hogeschool (KdG). Niet alleen zeiden mensen minder schulden te hebben op het einde van het traject, ook zaten ze gewoon beter in hun vel. Mensen met werk zeggen dat het extra geld hen helpt om beter te werken. “Ze ervaren minder stress, voelen zich gezonder, hebben minder last van hoofdpijn, rugpijn en ziekteverzuim”, klinkt het. “Werkzoekenden verklaren dat ze meer gemotiveerd zijn om werk te zoeken en aan te vatten.”

“Uit mijn eigen ervaring als maatschappelijk werker weet ik: een euro maakt soms heel veel verschil als je in de problemen zit”, zegt onderzoeker Jan Depauw (KdG) en mede-auteur van het rapport. “150 euro per maand lijkt voor een buitenstaander misschien niet veel, als je weet dat sommige mensen rondkomen met een dagbudget van 7 euro, is dat immens.”

Niet verbaasd

Professor sociaal werk Wim Van Lancker (KU Leuven) is niet verbaasd dat het proefproject goede resultaten oplevert, net omdat het hulp biedt zonder verwachtingen te stellen. “Onze welvaartstaat stelt vaak strenge voorwaarden om hulp te kunnen krijgen. Zo belasten we de mentale bandbreedte van mensen die het daardoor nog moeilijker zullen hebben om op tijd te komen, formulieren in orde te brengen enzovoort.”

Van Lancker pleit voor meer schuldsanering. “Schulden houden mensen langer in armoede, en al zeker hoe we er nu mee omgaan. Maar ook op andere domeinen kunnen we beter. We verwachten veel van mensen in armoede maar geven geen zekerheid in ruil: uitkeringen zijn te laag en wie recht heeft op een sociale woning belandt op een wachtlijst van jaren.”

In Antwerpen wordt schuldsanering geïntegreerd binnen de al bestaande vormen van schuldhulpverlening. “Door de schulden te verlichten nemen we een deel van deze stress weg en geven we mensen ruimte om aan andere zaken te werken, zoals werk en het verhogen van hun inkomen”, zegt schepen van Sociale Zaken Tatjana Scheck (Vooruit). “Ze krijgen met andere woorden opnieuw perspectief om stappen vooruit te zetten en dat loont op korte en langere termijn.”

*Nancy is een schuilnaam. Echte naam bekend bij de redactie.