Colombia wankelt naar de stembus

Het Colombiaanse vredesproces zit in een impasse. Sinds het vredesakkoord van 2016 met guerrillabeweging Farc neemt het aantal doden en ontheemden toe. Dissidente guerrilleros nemen opnieuw de wapens op. En of het akkoord nog te redden is, hangt mede af van de presidentsverkiezingen vandaag.

"Vroeger hoorden we de kogels en de bombardementen, maar je wist tenminste wie het waren; de guerrilla óf het leger", zegt Marta Cáceres, die niet met haar echte naam in de krant wil. Ze zit met een groepje dorpsgenoten te praten over de situatie in Naya, een met cocaplantages omringd dorp in het zuid-Colombiaanse departement Cauca. "Nu word je bedreigd, maar je weet niet door wie", zegt haar buurvrouw, die ook anoniem wil blijven. "Er ligt een dode op straat en het is raden naar de daders."

Decennialang zaten de bewoners van Naya in het kruisvuur van guerrilla, leger en paramilitairen. Soms vielen bommen op hun huizen. In 2001 werden bij een bloedbad tientallen boeren afgeslacht. Maar in 2016 gloorde er hoop. Farc tekende een historisch akkoord met de regering. Zo'n zevenduizend strijders leverden de wapens in, de guerrillabeweging werd een politieke partij.

_{Lees verder onder de foto.}

Loze beloftes

Voor de dorpelingen beloofde de regering wegen naar de stad en programma's om over te schakelen van coca, de grondstof voor cocaïne, op voedselproducten. Maar de hoop is omgeslagen in teleurstelling. "De vrede bracht veel beloftes, maar er is niets van terechtgekomen. In sommige opzichten zijn we slechter af dan tijdens de oorlog", zegt Cáceres.

Of de beloftes ooit worden ingelost, hangt mede af van de uitslag van de presidentsverkiezingen die vandaag worden gehouden. Bovenaan in de peilingen staat jurist Iván Duque (41), stroman van de rechts-conservatieve ex-president Alvaro Uribe die de afspraken het liefst in de allesbrander zou gooien. Op korte afstand volgt de linkse ex-burgemeester Gustavo Petro (58), die het akkoord juist minutieus wil uitvoeren. De overige kandidaten volgen op afstand.

De koplopers vertegenwoordigen de diepe verdeeldheid binnen de Colombiaanse samenleving. Tegenstanders vinden dat de guerrillacommandanten te gemakkelijk wegkomen met hun misdaden en willen geen 'criminelen in het parlement'. De voorstanders willen de vrede juist een kans geven, en zien de politieke activiteiten van de Farc als een prijs voor de vrede. Eind 2016 stemde een meerderheid van de Colombianen tegen het akkoord, maar president Juan Manuel Santos joeg het toch door het parlement. "Wat via het referendum niet lukte, wil Duque straks als president alsnog voor elkaar krijgen", aldus analiste Juana León van opiniesite La Silla Vacía.

Ook zonder verkiezingen staat de Colombiaanse vrede al op losse schroeven. Santos, die in 2016 de Nobelprijs voor de vrede kreeg, zegt vaak en graag hoe vredig Colombia is geworden, maar de cijfers vertellen een ander verhaal. "Het aantal ontheemden groeide vorig jaar met 10 tot 12 procent ten opzichte van 2016", zegt Jozef Merkx van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in Bogotá. Dit jaar groeide het aantal door tot ruim 20.000 nieuwe vluchtelingen.

Doden

Ook het aantal doden stijgt weer dramatisch. Mensenrechtengroepen telden in 2017 121 moorden op activisten, een record sinds 2002. Wie daar sociale, inheemse en boerenleiders bij optelt, komt volgens de Colombiaanse ombudsman op bijna driehonderd moorden sinds het tekenen van het akkoord. Nieuwe gewapende groepen vechten met elkaar om de leegte die de Farc achterliet, naast al bestaande rebellenbewegingen, paramilitairen, drugskartels en dissidente Farc-strijders.

"Onze leiders moeten zich kalm houden", zegt Cáceres. "Ze kunnen het dorp nauwelijks uit, ze worden van alle kanten bedreigd." Dat geldt ook voor de gedemobiliseerde Farc-strijders. Deze week schoten onbekenden in het naburige Jamundí zes kogels af op Farc-activist Cristhian Bellaizac. Het aantal vermoorde leden van de nieuwe politieke partij is daarmee opgelopen tot 59.

De onveiligheid en de teleurstelling over niet nagekomen afspraken zijn een tijdbom onder het vredesproces. Het aantal 'dissidente' strijders van de Farc die het akkoord afwijzen lag aanvankelijk rond de vierhonderd, maar is volgens het ministerie van defensie al gegroeid tot zeker 1200.

"De mensen in de stad die de oorlog niet hebben meegemaakt, verkopen hun stem voor een paar centen", zegt Cáceres verwijzend naar de stedelijke aanhang van de favoriete kandidaat Iván Duque. Hij zal het in een tweede ronde nog moeten opnemen tegen Gustavo Petro, maar de kans is groot dat hij wint. "Juridisch gezien kunnen de akkoorden nog worden aangepast", aldus analiste León. Wat volgens velen de doodsteek zal zijn voor de nu al zo gehavende vrede.

De echte naam van Marta Cáceres en haar buurvrouw zijn bij de redactie bekend.