"Seksueel misbruik wordt in de kerk vaak niet gezien als misdaad, maar als zonde waarvoor vergiffenis bestaat"

Een bijna 900 pagina's tellend rapport van openbaar aanklager Josh Shapiro in de staat Pennsylvania liegt er niet om: 300 priesters – 'roofdieren' worden ze door hem genoemd – hebben zich schuldig gemaakt aan seksueel misbruik van ten minste 1.000 minderjarigen. Zeker zo erg: de kerkleiding heeft het zeventig jaar lang met de mantel der liefde bedekt. Shapiro: "Priesters verkrachtten jonge jongens en meisjes, en de mannen van God die verantwoordelijk waren deden niets. Sterker nog, ze verborgen het."

Het zijn aangrijpende verhalen die Shapiro en zijn onderzoeksteam noteerden uit de mond van slachtoffers. Een priester verkrachtte een 6-jarig meisje in het ziekenhuis, waar haar amandelen waren verwijderd. Een ­­9-jarige jongen moest een priester oraal bevredigen, waarna hij zijn mond moest spoelen met 'heilig water'. Slachtoffers werden bedreigd met hel en verdoemenis als ze tegenover iemand hun beklag zouden doen. Een jongen die toch zijn verhaal deed over een groepsverkrachting toen hij 7 jaar was, kreeg van een priester te horen dat hij dankzij zijn seksuele dienstverlening in de hemel zou komen.

Een ruiterlijke boetedoening door de Amerikaanse katholieke kerk bleef uit. Tijdens een mis op woensdag riep kardinaal Donald Wuerl in Washington gelovigen slechts op hun vertrouwen in de kerk niet te verliezen te midden van de 'vreselijke plaag' van het misbruik. Saillant is dat Wuerl zelf niet zonder zonden is; hij wordt er in het rapport van beschuldigd dat hij als bisschop van Pittsburgh priesters beschermde die zich bezondigden aan seksueel misbruik. Hun hangt, in de meeste gevallen, geen strafvervolging boven het hoofd. De wetgeving in Pennsylvania bepaalt dat slachtoffers tot aan hun 30ste aangifte kunnen doen. Velen durfden pas op hogere leeftijd hun verhaal te doen.

Pijnlijker nog dan de terughoudende reactie van de Amerikaanse kerk is volgens veel Amerikaanse gelovigen het stilzwijgen van de paus en diens entourage. "Storend", oordeelde hoogleraar theologie Massimo Faggioli, verbonden aan Villanova University in Pennsylvania. "Ik denk dat ze in Rome niet beseffen dat dit niet zomaar een vervolg is op de crisis rondom seksueel misbruik, maar een heel nieuw hoofdstuk." Het is zelfs "een van de grootste problemen" voor de paus, zegt de theoloog.

Het eerste schandaal in de VS werd al in 2002 onthuld door journalist ­Michael Rezendes van The Boston Globe. "Heeft het Vaticaan wel de wil om tot actie over te gaan?", verzuchtte hij deze week in een gesprek met CNN. Volgens hem wordt seksueel misbruik door "veel functionarissen in de kerk" niet gezien als een misdaad, "maar als een zonde waarvoor vergiffenis bestaat".

Een jaar na de onthullingen van Rezendes werd door verontruste gelovigen de website Bishopaccountabiliy gecreëerd "om de misbruikcrisis in de rooms-katholieke kerk te documenteren". Slachtoffers werden opgeroepen om zich te melden. De site staat inmiddels bol van de onderzoeksrapporten die in de loop der jaren werden gepubliceerd. Ook worden tal van bisschoppen genoemd die ontslag namen of aan de kant werden gezet.

Hoorbare woede

De huidige paus, Franciscus, accepteerde in 2015 het ontslag van drie Amerikaanse bisschoppen, zonder de reden te noemen. Het Vaticaan beperkte zich tot een summiere standaardreactie: "Een bisschop die minder geschikt wordt voor zijn functie door slechte gezondheid of om een andere ernstige reden, wordt serieus verzocht zijn taak neer te leggen."

Deze maand boden 31 Chileense bisschoppen collectief hun ontslag aan wegens betrokkenheid bij (het toedekken) van seksueel misbruik. In een reactie prees de paus hun "reflectie, onderscheidingsvermogen en beslissing". Die woorden vielen verkeerd bij slachtoffers en lagere geestelijken in Chili. Een van hen, Juan Carlos Claret, sprak er schande van dat de paus "de misdaden van de bisschoppen" niet veroordeelde. Eerder dit jaar had de paus wel in algemene termen misprijzend gesproken over "de cultuur van misbruik en het verhullen ervan".

Een lagere geestelijke in New York, Greg Kandra, vertelde op CNN hoe hij woensdag wakker werd met het nieuws uit Pennsylvania. Sociale media explodeerden. Het bestaan van die platformen is volgens hem een van de grote verschillen met 2002, toen het eerste schandaal aan het licht kwam. "Wat we nu zien is dat mensen in alle vrijheid hun verontwaardiging uiten via Facebook en Twitter. De woede is hoorbaar." Kandra ziet nog een verschil: het begon met verhalen over misbruik door priesters, nu reikt het schandaal tot in de hoogste kerkelijke regionen. Inclusief de paus.