Alle hens aan dek in Oost-Oekraïne: ‘Russische zweefbommen slaan enorme kraters in onze verdedigingslinies’

“Gisteren hebben we er twee ontmanteld. Wekelijks doen we er vijf tot tien. Bommen van 250 tot 500 kilo, soms zelfs tot 1.500 kilo. Het zijn oude krengen uit de Sovjet-Unie maar slim aangepast met een gps-systeem en vleugels waardoor ze enorm verwoestend zijn.”

De beruchte Russische zweefbommen houden commandant Anatoly en zijn ontmijningsteam al weken bezig. Volgens de Oekraïense overheid dropten de Russen dit jaar meer dan vierduizend zweef- of glijbommen boven Oekraïens gebied en dat aantal lijkt alleen maar toe te nemen.

De FAB-250- tot FAB-1500-zweefbommen zijn berucht vanwege de immense vernielingen die ze aanrichten, groter dan die van een doorsnee raketaanval. Ze vegen huizen en gebouwen weg en veroorzaken zware problemen aan de Oekraïense frontlinies.

Zoals een Oekraïense militair het verwoordde: “Ze slaan enorme kraters in onze verdedigingslinies waardoor de Russen in sneltempo terrein kunnen veroveren.” De val van Avdiivka in februari dit jaar is mede veroorzaakt door de inzet van een massa Russische zweefbommen, klinkt het bij de militairen.

Vooral de regio’s Charkiv en Donbas zijn er deze dagen de dupe van omdat de bommen vanuit Russisch of door de Russen bezet gebied gelanceerd worden vanuit een gevechtsvliegtuig. De Russen blijven dus veilig op eigen grond en voeren op deze manier oorlog vanop afstand.

De bom legt 30 tot 35 kilometer af, glijdt op een hoogte van twaalf tot drie kilometer en doet er veertig seconden tot een minuut over om de grond te raken, legt Anatoly uit. Er zijn zweefbommen die, aangestuurd door een raketmotor, tot tachtig kilometer kunnen afleggen maar dat zijn eerder uitzonderingen. Normaal laat een vliegtuig een bom loodrecht naar beneden vallen maar door de aangebouwde vleugels ‘glijden’ deze modellen naar hun doel.

‘Drones zien alles’

We staan op een koude woensdagmorgen met Anatoly op een uitgestrekt veld net buiten Slovjansk, in Oost-Oekraïne. Het terrein ligt bezaaid met explosieven en ander oorlogspuin, van antitankmijnen tot raketten met clusterbommen. De frontlijn is hier vijftig kilometer vandaan, de zweefbommen raken normaal net niet tot hier. Maar Slovjansk ligt bijna dagelijks onder vuur, de Russen bestoken de stad al twee jaar met raketten en drones. De niet-ontplofte glijbommen liggen overwegend in Tsjasiv Jar, het buurstadje Konstantinovka en rond het net door de Russen veroverde Otsjeretyne, iets meer naar het zuiden.

Ons meenemen naar Tsjasiv Jar is uitgesloten, zegt de commandant. “Zodra de Russen onze wagens zien, vallen ze aan. We proberen altijd met één auto te gaan om zo min mogelijk aandacht te trekken. Hoe meer mensen we meenemen, hoe groter de kans dat ze ons aanvallen. De drones zien alles.”

Waarom gaan ze dan niet in een anonieme auto, vragen we. “Dat mag niet, als we een burgerwagen zouden nemen, dan maken de Russen op den duur geen verschil meer tussen een overheidsvoertuig en een privé-auto en vergroot je de kans dat burgers doelwit worden.”

Voor Anatoly maakt het niet uit; of hij nu clusterbommen, mijnen of zweefbommen van 500 kilo uitschakelt, hij doet het allemaal even graag, zegt hij. Vóór de ontmijners - stuk voor stuk beren van kerels - het veld opgaan, heeft een voertuig dat op afstand bestuurd wordt het terrein al doorploegd. Daarna trekt de ploeg erop uit met detectors en prikstokken om meter per meter de grond af te speuren. De boeren wachten met hun landbouwmachines soms letterlijk aan de rand van hun veld tot het vrijgemaakt is van explosieven zodat ze weer aan het werk kunnen.

De explosieven op het veld worden meestal meteen onschadelijk gemaakt, zegt Anatoly. Bij de zweefbommen is dat anders. “We wachten twee dagen omdat de Russen een systeem hebben ingebouwd met een vertraagde reactie. Als de bommen niet meteen exploderen zodra ze de grond raken, kan dat vijf tot acht uur later wel gebeuren.” Ook krijgen ontmijners te maken met extra boobytraps in de zweefbom zelf waardoor het hele ding alsnog kan exploderen.

Russische gevleugelde

zweef- of glijbom

Wapen bevestigd aan onderkant oorlogsvliegtuig

Onderdelen glijbom

Hoog-explosieve

vrijevalbom

Ombouwset

Navigatiesysteem en vleugels maken van de bom een geleid wapen. Rusland heeft grote aantallen vrijevalbommen zoals de 500 kg FAB-500

Geleiding

Wapen kan zich richten op coördinaten van GLONASS (Ruslands minder nauwkeurige versie van het Amerikaanse gps-systeem)

Ongeveer €22.250 kost de ombouwset volgens Russische bronnen (een fractie van de prijs van een kruisraket)

Eenmaal in vlucht, draait de bom om zodat de vleugel bovenop ligt

Bovenaanzicht

Vleugels klappen uit en vergroten het bereik van de bom

Missieprofiel

Lancering

Russisch vliegtuig laat glijbom los buiten effectief bereik van Oekraïense luchtafweer

1

Bereik

Tot 70 km als de bom op grotere hoogte wordt losgelaten

2

Doel

Wapen heeft beperkte nauwkeurigheid, maar grootte van munitie – tot 1.500 kg – is ontzettend verwoestend. Ze vegen huizen en gebouwen weg en slaan enorme kraters in de verdedigingslinies waardoor de Russen in sneltempo terrein kunnen veroveren

3

Door klein formaat en korte vluchttijd is bom moeilijk te onderscheppen

1

Bom kan worden losgelaten op hoogtes tussen 500 m en 12 km

2

3

Frontlinie

BRON: forbes, kyiv independent, rusi, the drive, weaponsystems.net

Russische gevleugelde zweef- of glijbom

Onderdelen glijbom

Wapen bevestigd aan onderkant oorlogsvliegtuig

Hoog-

explosieve

vrijevalbom

Ongeveer €22.250 kost de ombouwset volgens Russische bronnen (een fractie van de prijs van een kruisraket)

Ombouwset

Navigatiesysteem en vleugels maken van de bom een geleid wapen. Rusland heeft grote aantallen vrijevalbommen zoals de 500 kg FAB-500

Geleiding

Wapen kan zich richten op coördinaten van GLONASS (Ruslands minder nauwkeurige versie van het Amerikaanse gps-systeem)

Eenmaal in vlucht, draait de bom om zodat de vleugel bovenop ligt

Bovenaanzicht

Vleugels klappen uit en vergroten het bereik van de bom

Missieprofiel

Lancering

Russisch vliegtuig laat glijbom los buiten effectief bereik van Oekraïense luchtafweer

1

Bereik

Tot 70 km als de bom op grotere hoogte wordt losgelaten

2

Door klein formaat en korte vluchttijd is bom moeilijk te onderscheppen

1

Doel

Wapen heeft beperkte nauwkeurigheid, maar grootte van munitie – tot 1.500 kg – is ontzettend verwoestend. Ze vegen huizen en gebouwen weg en slaan enorme kraters in de verdedigingslinies waardoor de Russen in sneltempo terrein kunnen veroveren

3

Bom kan worden losgelaten op hoogtes tussen 500 m en 12 km

2

3

Frontlinie

BRON: forbes, kyiv independent, rusi, the drive, weaponsystems.net

Van een rode, groene en bruine draad doorknippen is geen sprake, zo werkt het niet, legt Anatoly uit. “Maar als zo’n bom in een kelder of andere ondergrondse plaats ligt, dan moet ik bepaalde elementen losschroeven en dat is altijd spannend.”

Ligt een zweefbom in een bewoond terrein, dan halen ze het ding met een heftruck weg. Is het explosief op een open vlakte terecht gekomen, dan laten ze het ter plaatse ontploffen. De van oorsprong ‘domme’ zweefbommen uit de jaren 40, 50 en 60 waren niet erg accuraat, een paar honderd meter verschil van het doelwit was geen uitzondering. Door de ingebouwde gps-systemen zijn ze vandaag de dag dan wel nauwkeuriger, sowieso is er grote verwoesting tot op 200 meter van de inslag.

Anatoly draagt een beschermend vest en een helm als hij een zweefbom ontmantelt. Hij lacht: “Alsof die zouden helpen als het misgaat. We dragen ze omdat de procedure het voorschrijft maar als het misgaat, kan het meest beschermende pak ter wereld je niet helpen; er blijft niets van je over.”

Kanonnenvoer

Dat de zweefbommen op zijn zachtst gezegd problematisch zijn aan de frontlijn bevestigen de militairen in Tsjasiv Jar, waar al wekenlang een verwoede strijd met het Russische leger bezig is.

Omdat we via de officiële weg geen enkele soldaat in Tsjasiv Jar kunnen spreken gaan we naar het dichtstbijzijnde stadje Konstantinovka waar het wemelt van de militairen die af en aan naar de frontlijn rijden. De hele week is het al aartsmoeilijk om met de militairen in contact te komen. De commandant van de 24ste brigade laat weten dat hij geen commentaar geeft over Tsjasiv Jar, zijn mannen evenmin. Ook de commandant van de 5de brigade vermijdt ons. We horen hetzelfde van andere journalisten, zelfs de New York Times mag Tsjasiv Jar dezer dagen niet binnen.

Volgens Sasja, een militair bij het beroemde Kraken-bataljon die we bij het postkantoor van Konstantinovka tegen het lijf lopen, zijn de Russen nog altijd niet tot in het stadje kunnen doordringen, waar overigens nog zevenhonderd mensen wonen. Tsjasiv Jar ligt op een heuvel en is aan de oostzijde geflankeerd door de Donets-rivier waardoor het vanuit die richting moeilijk in te nemen is. “De Russen vechten momenteel in de dorpjes Ivanivske (tussen Bachmoet en Tsjasiv Jar, JdR) en Klisjivka, in het zuiden”, vertelt Sasja.

“Wij verdedigen Tsjasiv Jar en daar gaan we mee door zolang we geen andere orders krijgen.” Maar het gaat er hard aan toe, zegt de Kraken-man. “De gevechten zijn intens, de Russen zijn hard aan het duwen om binnen te komen.” Het Russische leger zet telkens
kleine groepjes mannen voor de aanval in, vult Jan aan, de collega van Sasja. “Die aanvalsgroepjes dienen puur als kanonnenvoer, een typische tactiek van de Russen. Ze willen de stad koste wat het kost innemen, hoeveel manschappen ze daarbij verliezen, is van minder belang.” Volgens de Oekraïense militaire inlichtingendienst zijn er 20.000 tot 25.000 Russen in de buurt van Tsjasiv Jar aanwezig. “Kan zijn, we tellen ze niet,” grijnzen de Kraken-mannen.

Ze krijgen alle soorten Russische artillerie over zich heen, maar de zweefbommen zijn het meest angstaanjagend en gevaarlijk, klinkt het stellig. “Want we kunnen er niets tegen doen, normaliter detecteren de luchtverdedigingssytemen de hitte van een bom en reageren daarop. Maar de zweefbommen hebben geen motor waardoor er geen hitte te detecteren valt. Wel zouden we de Russische vliegtuigen kunnen neerschieten als we daar de middelen voor hadden.”

Als er niets gebeurt, kunnen ook hier de zweefbommen mee het verschil maken voor de Russen, beseffen de mannen. “Alleen al op de plek waar ik zat hadden we onlangs honderdvijftig zweefbommen op één dag, de rest van Tsjasiv Jar niet meegerekend,” zegt Sasja. “Bijna overwegend FAB-500-types.”

Van de nieuwe Amerikaanse wapenleveringen hebben ze nog niets gezien, aldus de Kraken-mannen. Op 7 mei postten soldaten van de 43ste artilleriebrigade op X dat ze ‘iets meer munitie afvuren sinds deze morgen.’ Voor de rest was er geen uitleg maar volgens militaire bloggers lijkt het erop dat ze op de nieuwe Amerikaanse wapens doelden. “We wachten er met smart op”, zeggen Sasja en Jan.

“Op zich hebben we voldoende wapens voor ons defensief maar zodra de zweefbommen verschijnen, wordt onze verdediging telkens vernietigd. We hebben dringend vliegtuigen nodig om de Russische toestellen te kunnen onderscheppen. Stel dat we drie Russische vliegtuigen kunnen uitschakelen, dan stoppen ze met het sturen van nieuwe toestellen, neem dat van me aan.”

Intussen zou er wrevel binnen het Oekraïense leger zijn omdat de Amerikaanse wapens niet gelijk verdeeld worden. Sommige eenheden krijgen meer dan anderen. “Geen commentaar,” reageren de Kraken-mannen.

De eenheid van Sasja en Jan is permanent in Tsjasiv Jar gestationeerd. De twee zijn voor een halve dag in Konstantinovka, straks gaan ze terug naar het front. Het Kraken-bataljon is een paar duizend man groot en werd opgericht op de dag dat Poetin de oorlog in Oekraïne begon. De eenheid bestaat uit voormalige Azov-militairen. Volgens critici rekruteren ze uit radicaalrechtse kringen, wat de Kraken-mannen zelf als Russische propaganda afdoen.

De commandanten geven toe dat er enkele extreemrechtse soldaten onder hun manschappen zijn maar dat de meerderheid uit een divers gezelschap bestaat dat Oekraïne met hart en ziel verdedigt. Hoe dan ook heeft de eenheid veel bijgedragen in de strijd tegen de Russen. Ze opereert vaak in de grijze zone en voert verkenningsmissies en partizanenacties uit in vijandelijk gebied.

Of ze gemotiveerd blijven nu de Russen zo snel aan terrein winnen, vragen we. “We weten dat het bij Otsjeretyne niet goed gaat en dat is verontrustend”, zegt Jan. “Maar we hebben niet veel tijd om erbij stil te staan, we focussen op Tsjasiv Jar. Hier ligt onze verantwoordelijkheid.” Ze kunnen de Russen tegenhouden in Tsjasiv Jar, daar zijn de mannen van overtuigd. “Onze eenheid bestaat uit vrijwilligers en is heel gemotiveerd, we blijven ervoor gaan. Ook al zijn er straks rotaties, ik ben ervan overtuigd dat negentig procent van onze mannen ervoor kiest om hier te blijven.”

‘Verwacht geen verbetering’

Op het marktplein van Konstantinovka komen we een andere bekende eenheid tegen; het Aidarbataljon. Ook met een zware reputatie uit het verleden. In 2015 werd de eenheid opgeheven, een jaar later kreeg ze een nieuw leven als onderdeel van de grondtroepen van het Oekraïense leger. Mikola (codenaam Monster) en Maksim (codenaam Dots) zijn gestationeerd in Klisjivka, waar ook zware gevechten doorgaan, tien kilometer zuidwaarts van Tsjasiv Jar. “Het gaat niet goed en ik verwacht geen verbetering”, zegt Mikola. “Maar ik ga niet weg. Mijn broer is hier in oktober 2022 om het leven gekomen. Als ik zou vertrekken is het alsof ik hem in de steek laat.”

Mikola maakt deel uit van de mortiereenheid: “We ondersteunen de infanterie en we merken elke dag dat de Russen ons in aantallen overtroeven. Tegenover één aanval van ons staan er tien tot veertig Russische aanvallen. Maar het gebeurt ook dat we als reactie op één aanval van ons tachtig aanvallen met Grad-raketten terug krijgen.”

Ook in Klisjivka lijden ze onder de zweefbommen, zegt Mikola. Hij laat een foto zien vanop de zogeheten zero-frontlijn waar hij naast een zweefbom staat die even groot is als hij, minstens een meter tachtig. Dat Tsjasiv Jar misschien eenzelfde lot tegemoet gaat als Avdiivka, betwijfelen de mannen niet. “Het is gewoon niet haalbaar tegen de Russische overmacht. Maar als de Amerikaanse wapens arriveren, dan kunnen we Tsjasiv Jar behouden. Ook omdat we veel meer gevechtservaring hebben dan de Russen. Ze zijn met veel meer en het zijn goed getrainde militairen maar het ontbreekt hen aan ervaring en dat speelt een niet onbelangrijke rol.” Ze moeten terug, hun commandant wacht, verontschuldigen de twee zich.

Pragmatisch en kalm, zo kun je de stemming van de militairen het best omschrijven na een middag in Konstantinovka. Als er al somberte is, dan merken we er hier niets van. Geen gelatenheid, geen vals optimisme. In het park van Konstantinovka planten ze intussen rozen en maaien ze het gras. “Wat hebben we eraan als we de boel laten versloffen?”, zegt de winkeluitbaatster die overgeschakeld is van vrijetijdskleding op militaire uniformen en een stevige drankwalm uitwasemt. “We proberen zo normaal mogelijk te leven. Tegen de tijd dat de Russen komen, pakken we onze koffers. Maar zo ver zijn we nog lang niet.