Direct naar artikelinhoud

Klein Guantánamo Bay in de woestijn is onhoudbaar

Familie van IS-soldaten.Beeld Reuters

Ilham uit Gouda (23) is een doorsnee IS-vrouw: een van de vele Europese meiden die sinds de val van het kalifaat vastzitten in een Syrisch kamp. Haar zoontje groeit daar op tussen leeftijdsgenootjes met namen als Abu Bakr, die stenen gooien naar buitenlanders. De wandaden van IS? Ilham verweerde zich tijdens een bezoek van de Volkskrant in oktober achter haar zwarte nikab: ‘Ik zat thuis.’

Als het aan de Nederlandse staat ligt, blijven vrouwen als Ilham voorgoed in kampen en safehouses in Noord-Syrië. Het Amerikaanse leger regelt de beveiliging van de soms geheimzinnige locaties, een soort klein Guantanamo Bay voor terreurmoeders en hun kroost. Ilham hier weghalen? Minister Grapperhaus van Justitie (VVD) denkt er niet over, verklaarde hij onlangs tegen de NOS. ‘Wij gaan niet dat gevaarlijke gebied in.’

Wat te doen met de tientallen Nederlandse IS-moeders en hun kinderen die vastzitten in Noord-Syrië? Een recente, baanbrekende uitspraak van de rechtbank Rotterdam, met Ilham in de hoofdrol, en een rapport dat de Kinderombudsman deze week publiceerde, zet de kwestie op scherp. Zowel het rechtbankvonnis als het rapport van de Ombudsman maken glashelder: de kalifaatvrouwen en hun kinderen komen terug naar Nederland. Hoe dan ook. Niets aan te doen.

De vraag is alleen: wanneer?

Den Haag hoopt op uitstel

De Nederlandse regering hoopt hun terugkeer zo lang mogelijk uit te stellen. De vrouwen vertrokken ooit vrijwillig naar Syrië, benadrukten Grapperhaus en zijn collega van Buitenlandse Zaken Stef Blok onlangs in de Kamer. Ze hoeven niet te verwachten dat Nederlandse diplomaten hen nu komen redden. De kinderen? Hun ouders zijn ‘primair verantwoordelijk’, aldus de ministers. Pas als de families op de een of andere manier buurland Irak bereiken, waar Nederland een diplomatieke post heeft, krijgen ze hulp bij terugkeer.

Maar het lijkt erop dat de regering deze harde lijn moet loslaten. Bij de rechtbank Rotterdam eiste het Openbaar Ministerie zelf dat Ilham moet terugkomen naar Nederland. Niet omdat de officier van justitie het zielig vindt dat de twintiger met haar kroost in een stoffig Syrisch kamp vol ziekten bivakkeert. Hier speelt een ‘gewichtige reden van maatschappelijke veiligheid’. Voor Nederland, wel te verstaan. De kampen in Syrië zijn slecht beveiligd. Het risico is niet uitgesloten dat Ilham ontsnapt en van de radar verdwijnt, met alle gevolgen van dien. De afgelopen maanden ontsnapten meer vrouwen, onder wie de Nederlandse Xaviera S. (24). Zij werd aangehouden in Turkije.

Nog erger: als Ilham niet subiet terug naar Nederland komt, vreest het OM dat de strafzaak tegen haar stukloopt en de jonge vrouw vrijuit gaat. De rechtbank is in de uitspraak streng: minister Grapperhaus moet zich tot het uiterste inspannen om Ilham zo snel mogelijk op te sluiten in een Nederlandse cel.

Ondanks de stoere taal van het kabinet is Justitie daar achter de schermen ook volop mee bezig. Over Ilham zijn in Syrië ‘gesprekken gevoerd’, al hebben die ‘tot op heden niet geleid tot een oplossing’, zei Grapperhaus onlangs in de Tweede Kamer. Medewerkers van Nederlandse inlichtingendiensten zijn in de Syrische kampen gesignaleerd. Ook pleit Nederland in Europees verband voor een gezamenlijke aanpak van de kalifaatfamilies ‘in het belang van de interne EU-veiligheid’.

Precies dat laatste betoogt de Kinderombudsman deze week: regel in internationaal verband de terugkeer van de kalifaatkinderen. Ze hebben recht op zorg en onderwijs, iets wat ze nu in Syrië niet krijgen. Hun recht op terugkeer staat buiten kijf: ze zijn Nederlands. Het is veiliger om de kinderen nu alvast in een Nederlands pleeggezin of tehuis te plaatsen, in plaats van te wachten tot ze later alsnog terugreizen en hier mogelijk een aanslag plegen.

De Verenigde Staten, die de detentiecentra betalen en de leiding nemen bij een internationale operatie om IS-verdachten te traceren – ook Nederland doet hieraan mee – bekritiseert de afwachtende houding van Europa. ‘Landen van herkomst blijven verantwoordelijk’, waarschuwde de Amerikaanse minister van defensie James Mattis in februari voorafgaand aan een bijeenkomst in Rome, waar ook zijn Nederlandse collega Ank Bijleveld aanwezig was.

‘In bootjes zetten en wegsturen’

Ook de Koerdische autoriteiten in Syrië hebben er genoeg van. Het voortbestaan van hun autonome regio is in gevaar, de Turken rukken op, de Amerikanen trekken zich terug, IS blijft aan de poort rammelen. Honderden veeleisende westerse gevangenen kunnen de Syrische Koerden er niet bij hebben. Het liefste zouden we ze ‘in bootjes zetten en wegsturen’, zei een hoge official in februari tegen de Volkskrant.

Ilham is onlangs overgeplaatst naar een kamp waar veel kalifaatmoeders en hun kinderen bij elkaar zijn gebracht: Al Roj, vlakbij Derek. De dames zitten hier na een reeks eerdere ontsnappingen. De locatie van dit kamp is bijzonder. Vanaf de kamppoort is het minder dan een nacht lopen naar de grensovergang met Irak, het buurland dat voor de vrouwen hun ticket naar Nederland betekent.

Gevangen in IS-gebied 

In het voormalige IS-gebied in Irak in Syrië zitten 175 Nederlandse kinderen, aldus de AIVD. Schattingen over het aantal vrouwen variëren: meer dan 90, volgens onderzoeksbureau Soufan Group. Onbekend is hoeveel van hen nu vastzitten in Noord-Syrië.

Meer over de kwestie 'Kalifaatkinderen'

Politiek Den Haag staat lijnrecht tegenover elkaar in kwestie kalifaatkinderen

Moeten de kinderen uit het kalifaat van Islamitische Staat worden gerepatrieerd naar Nederland? De Kinderombudsmanriep daartoe deze week op, maar het kabinet vindt dat te gevaarlijk. Daaronder ligt een diep ideologisch meningsverschil waarin partijen als GroenLinks en de PVV lijnrecht tegenover elkaar staan. Twee interviews.

GroenLinks-Kamerlid Kathalijne Buitenweg is voor het ophalen van de kinderen: ‘Die kinderen houden niet op te bestaan’

U riep het kabinet al eerder op de kinderen uit de vluchtelingenkampen terug te halen. Wat is er mis met het kabinetsbeleid?

‘We hebben het over kinderen die eerst in de steek zijn gelaten door hun ouders, die niet in het belang van de kinderen hebben gehandeld, en nu ook nog eens in de steek worden gelaten door de overheid.

‘Het kabinet wil volgens mij dat de kinderen ophouden te bestaan, maar het probleem is er en we moeten er wat aan doen. Minister Grapperhaus van Justitie heeft gezegd dat hij de kinderen als slachtoffers beschouwt. Vervolgens doet hij niets om ze te helpen.’

Volgens het kabinet kunnen militairen een gevaar lopen als zij de kinderen uit het gebied ophalen. Deelt u die zorg niet?

‘Natuurlijk wil je niet dat onze militairen gevaar lopen. Maar er zitten ook kinderen op plekken die minder gevaarlijk zijn. Het kabinet doet geen enkele inspanning hen in kaart te brengen.

‘De Koerdische beheerders zijn de zorg voor de Nederlanders in de kampen ook zat. Zij hebben al een paar keer gevraagd: wat moeten wij met hen? Nederland antwoordt niet en laat ze zitten. Misschien zijn de Koerden bereid de kinderen naar de ambassades te brengen. Maar dat gesprek gaat Nederland niet aan. Nederland hoopt dat het probleem wegloopt.’

Wat moeten we met de kinderen die niet op een veilige manier zijn op te halen?

‘Kinderen kunnen natuurlijk altijd op een plek zitten waar het een groot gevaar oplevert om ze te halen. In dat geval vind ik ook dat je dat niet altijd moet doen. Maar laten we ons best doen voor de groep kinderen die we wel kunnen ophalen. Door de discussie te verleggen naar de groep die echt onbereikbaar is, wordt dat helemaal vergeten.’

Mogelijk vormen de kinderen een gevaar voor de Nederlandse samenleving omdat ze geïndoctrineerd zijn met IS-ideologie.

‘Ik ben niet blind voor dat gevaar. Natuurlijk moet je met die kinderen aan de slag met antiradicaliseringsprogramma’s. Maar ik vind ook dat er moet worden nagedacht wat er over een paar jaar gebeurt. Het is slecht voor het belang van de kinderen, maar ook voor de veiligheid van Nederland. Want er komt een dag dat die geïndoctrineerde kinderen 18 jaar worden. Omdat het Nederlandse kinderen zijn, mogen ze dan terugkeren. Wat het kabinet nu doet is kortetermijndenken.’

PVV-Kamerlid Machiel de Graaf is tegen ophalen van de kinderen: ‘Onze lieve Nederlandse kinderen worden vergeten’

U bent tegen het ophalen van kinderen uit IS-gebied. Heeft het rapport van de Kinderombudsman daar iets aan veranderd?

‘Nee, zeker niet. Die mensen zijn met hun volle verstand naar het kalifaat gegaan. Daarom raken ze wat ons betreft het Nederlanderschap kwijt. Voor de kinderen van deze mensen geldt dan hetzelfde. Zij zijn slachtoffer van hun ouders.’

Dan verdienen ze toch een andere behandeling dan hun ouders?

‘Nee. Ze zijn het product van hun opvoeding. Sommige van die kinderen zijn zelfs getraind om wapens vast te houden. Die opvoeding wil ik niet naar Nederland brengen. Zulke kinderen zullen maar in de klas komen bij je zoon of dochter.

‘Als jihadisten of jihadbruiden besluiten om daarheen te gaan, dan blijven ze daar lekker. Als je in die cultuur wilt doorleven, dan doe je dat niet hier. Daarnaast kun je kinderen ook niet zomaar van hun moeders scheiden. En die moeders kunnen we zéker niet naar Nederland halen.

‘De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) concludeerde al twee jaar geleden dat kinderen van negen jaar worden ingezet bij gewelddadigheden door Islamitische Staat. Die vormen bij terugkomst dus ook een gevaar. Je brengt dan juist heel veel Nederlandse kinderen in gevaar.’

Toch is het niet ophalen van de kinderen volgens de Kinderombudsmanin strijd met internationale verdragen, zoals het Kinderrechtenverdrag. Moet Nederland zich daar niet aan houden?

‘Elk kind heeft het recht om bij zijn ouders te blijven. Het is ook heel erg als je die kinderen hiernaartoe haalt, waardoor ze loskomen van hun ouders. En hoe zit het met de kinderrechten van Nederlandse kinderen? Die breng je ook ernstig in gevaar als je die kinderen hierheen haalt. De Kinderombudsman denkt alleen maar na over de rechten van jihadkinderen, maar onze lieve Nederlandse kinderen worden gewoon vergeten.’

Moeten we de kinderen dan aan hun lot overlaten? Is er volgens u nog een menselijke oplossing?

‘Nu doet u hetzelfde als de Kinderombudsman. De slachtofferrol wordt misbruikt om Nederland in gevaar te brengen. Op basis van emotionele chantage worden veiligheidsrisico's genomen. Het is een groot gevaar voor Nederland dat mensen als de Ombudsman macht en invloed hebben. Als zij haar zin krijgt, leidt dat tot een veiligheidsrisico.’