Het brandt in het Midden-Oosten: dreigt nu een nieuwe olieschok?

Er bestaat niet zoiets als dé olieprijs. Wereldwijd zijn een handvol maatstaven in gebruik. Specialisten houden vooral de prijs van een vat Noordzee-olie (de zogeheten ‘Brent’) in de gaten. En die prijs is de voorbije dagen opvallend stabiel. Al een hele week schommelt hij rond 90 dollar per vat. Vrijdagochtend bedraagt hij 88 dollar.

De rust in de olietent mag verbazen. Sinds de aanslagen van 7 oktober zijn traders maar met één vraag bezig: zal de strijd tussen de Palestijnse terreurgroep Hamas en Israël uitwaaieren naar de rest van het olierijke Midden-Oosten? Met de Iraanse luchtaanval op Israël vorig weekend en de Israëlische tegenreactie vrijdag lijkt dat nu het geval. Toch blijft er dus – voorlopig – kalmte heersen.

Persagentschap Bloomberg heeft het over een “verbluffende reactie” van de oliemarkt. Wapengekletter in het Midden-Oosten gaat klassiek gepaard met snel stijgende prijzen. Het bekendste voorbeeld hiervan is de Jom Kipoer-oorlog. Die oorlog tussen Israël en zijn Arabische buren in 1973 werd gevolgd door een historische olieschok. Onder meer voor de Europese economie. Ook de Iraanse Revolutie in 1979 ging samen met een zware olieschok.

Controle

“Het is afwachten wat er de komende uren en dagen gebeurt”, zegt energiespecialist Mathieu Blondeel (VUAmsterdam). “De Iraanse luchtaanval vorig weekend was belangrijk. Tegelijk zorgde Teheran ervoor dat het een soort van ‘getelefoneerde’ aanval werd. Er was lang op voorhand gewaarschuwd en de schade bleef bijgevolg beperkt. Vanuit het standpunt van de oliemarkt leek de situatie zo voorlopig ‘onder controle’ te blijven. Zeker omdat de onrust in het Midden-Oosten al ingeprijsd was. Wat de gevolgen zullen zijn van de Israëlische tegenreactie, dat is nog koffiedik kijken.”

Sinds de jaarwissel is de prijs van (Brent)olie van 70 naar 90 dollar gestegen. Traditioneel wordt de pijngrens voor de oliemarkt rond 100 dollar gelegd. Een niveau dat sinds 2022 niet meer bereikt is.

Nu Israël ook voluit naar de wapens grijpt, lijkt de Iraanse oliesector een aanlokkelijk doelwit. Die sector blijft een cruciale inkomstenbron voor Teheran. Ook al omdat de Verenigde Staten onder leiding van president Joe Biden de voorbije jaren de oliesancties tegen Iran – stilzwijgend – hebben versoepeld. Het land verkoopt intussen opnieuw 1,5 miljoen vaten olie per dag, vooral aan China. (Voorlopig is er weliswaar geen nieuws van Israëlische bombardementen tegen de oliesector.)

Volgens zakenbank Goldman Sachs zal de “mogelijke Israëlische reactie op de Iraanse aanval bepalend zijn” voor de toekomstige olietoevoer vanuit het Midden-Oosten. De Chinese zakenbank United Overseas Bank is van oordeel dat de 100 dollargrens snel in zicht zal komen “als de Iraanse olieproductie bedreigd wordt”.

Hormuz

Die bedreiging kan ook economisch worden. De Verenigde Staten hebben deze week nieuwe sancties aangekondigd tegen Iran.

Al is het een open vraag of Biden de duimschroeven helemaal wil aandraaien. De Democraat is verwikkeld in een spannende verkiezingsrace met Donald Trump. Enerzijds is ‘slap’ beleid tegenover Iran al eens een van zijn voorgangers fataal geworden. De nederlaag van Jimmy Carter tegen Ronald Reagan in 1980 wordt vaak gelinkt aan de gijzeling van een zestigtal Amerikanen in Teheran tijdens de Iraanse Revolutie. Anderzijds is de gemiddelde Amerikaan notoir gevoelig voor hoge prijzen aan de pomp. Average Joe in zijn pick-up wil er niets van weten.

Eén ding is zeker: als het nu helemaal uit de hand loopt tussen Israël en Iran, dan zijn de machthebbers in Teheran in staat om de wereldwijde oliehandel schade te berokkenen. Grote schade.

“Het gaat dan vooral over de controle die Iran kan uitoefenen over de Straat van Hormuz, de levensader voor de olietoevoer vanuit de Perzische Golf”, duidt Blondeel. “Een blokkade van de zeestraat zie ik niet snel gebeuren, maar dat is ook niet nodig. In de Rode Zee, waar de Houthi’s al maandenlang westerse schepen aanvallen, blijkt veel mogelijk met beperkte middelen. Tankers mijden nu de route en varen rond de Kaap. Sowieso is de militaire slagkracht van het Iraanse leger veel groter dan die van de Houthi’s.”

In de Straat van Hormuz passeert een derde van de wereldwijde oliehandel en nog een vijfde van de lng-handel. Sinds de Russische invasie van Oekraïne is vloeibaar gas levensbelangrijk voor de Europese energiebevoorrading. Als spreekwoordelijk schot voor de boeg van het Westen heeft de beruchte Iraanse Revolutionaire Garde zaterdag al het containerschip MSC Aries gekaapt nabij de zeestraat. De kaping gebeurde met een helikopter.

Saudi’s

“Naast de verstoring van de olietransporten zou een langdurige crisis in de Straat van Hormuz ook het overgrote deel van de wereldwijde reserveproductie – waarvan het merendeel in handen is van Saudi-Arabië – onbeschikbaar maken”, waarschuwt het Internationaal Energieagentschap in een nota over het belang van de vaarroute. Op vraag van Saudi-Arabië houdt het oliekartel OPEC+ al langer 5 miljoen vaten olie per dag van de markt. (In 2022 – in de aanloop naar de ‘Midterms’ – werd een smeekbede van Biden om de kraan te openen feestelijk genegeerd door Riyad.)

In theorie is deze OPEC+-reserve goed nieuws voor de oliemarkt. Op de keper beschouwd is er meer dan genoeg olie voorhanden om de wereldeconomie op gang te houden. In de praktijk mogen die vaten wel niet geblokkeerd raken in de Perzische Golf.

Nog dit: alsof de situatie niet ingewikkeld genoeg is, spelen ook Rusland en Venezuela een rol in dit verhaal. “Als Washington de oliesancties tegen Iran verstrengt, zal Rusland zijn olie met meer winst kunnen verkopen – ondanks het huidige westerse prijsplafond (van 60 dollar per vat Russische olie, JVH)”, schrijft de toonaangevende Bloomberg-journalist Javier Blas. “Washington moet nu overwegen wat zijn grootste zorg is: Iran of Rusland.”

Sinds deze week is de oliemarkt sowieso al wat ‘krapper’ geworden. De Verenigde Staten hebben donderdag besloten een aantal sancties tegen de oliesector van Venezuela weer in te stellen. President Nicolás Maduro komt er zijn beloftes rond meer vrijheid voor de oppositie niet na. Venezuela heeft – voor zover bekend – de grootste olievoorraden ter wereld. Maar decennia van wanbeleid, achterstallig onderhoud, politieke onrust en Amerikaanse sancties hebben de productie doen kelderen.