"Hoera, Angela blijft!": Europese leiders opgelucht na electoraal angstjaar 2017
Geen opluchting in de Europese hoofdsteden - niemand twijfelde aan haar overwinning - maar wel blijdschap dat Merkel bondskanselier blijft. 'Angela' voor haar Europese collega's is de nestor van de EU-toppen, de stabiele machtsfactor. Voor de toekomst van de EU is wat de nieuwe Franse president Macron levert echter belangrijker dan de vierde verkiezingsoverwinning van Merkel.
De felicitaties stroomden binnen bij het Bundeskanzleramt. Eindelijk is het Europese electorale angstjaar 2017 achter de rug en de EU. De gevreesde populistische doorbraak is uitgebleven, de EU-favorieten Rutte, Merkel en Macron gingen overtuigend als eerste over de streep, ook al verloren de eerste twee vergeleken met de voorgaande verkiezingen.
'De bewegingsvrijheid voor Merkel is kleiner dan ooit'
Vooral bij de Europese Commissie wordt gehoopt dat de EU nu eindelijk weer vleugels krijgt. 'Dat zal een teleurstelling worden', zegt Stefani Weiss, de Brusselse directeur van de Bertelsmann Stiftung, een Europese denktank. 'De bewegingsvrijheid voor Merkel is kleiner dan ooit.'
Dat heeft de bondskanselier mede aan zichzelf te wijten, meent Weiss. 'Merkel is steeds meer naar de linkerzijde van het politiek midden opgeschoven. Tot ergernis van de rechterflank van haar CDU en CSU. Die roert zich als eurokritisch en zal Merkels vierde kanselierschap moeilijk maken.'
Dubbele miserie
Potentiële coalitiepartners geven Merkel evenmin de vrije hand in EU-zaken. De liberale FDP nam tijdens de verkiezingscampagne hard stelling tegen ambitieuze plannen om de eurolanden steviger aan elkaar vast te klinken. Een Europese minister van Financiën met een aparte begroting voor de eurolanden: FDP-leider Christian Lindner sabelde het bij voorbaat neer.
Dan de Groenen: die verwerpen elke stap naar meer defensiesamenwerking, toch echt hét 'laaghangende fruit' op weg naar méér Europa. Omdat Merkel beide partijen (FDP en de Groenen) nodig heeft voor een meerderheid, voorziet Weiss bij deze Jamaica-coalitie 'dubbele miserie'.
Voortzetting van de huidige CDU-SPD-coalitie is volgens EU-diplomaten de meest wenselijke optie voor Europa. De SPD is pro-Europees, haar leider Schulz was tot eind vorig jaar voorzitter van het Europees Parlement. Maar de kans op een nieuwe 'grote coalitie' is na zondagavond beslist niet groter geworden: de SPD verloor en kondigde een bezinningsperiode in de oppositie aan.
'Als Macron de door hem beloofde hervormingen niet doorvoert, zal Merkel hem niet lang serieus nemen. Dan is hem hetzelfde lot beschoren als zijn voorganger Hollande'
Weiss en betrokken diplomaten sluiten dan ook uit - ondanks Brusselse speculatie, vooral bij de Europese Commissie - dat de EU de komende jaren een 'kwantumsprong voorwaarts' maakt. De na de Brexit afgekondigde reflectie over hoe verder met de EU, leidt volgens Weiss tot beweging, geen stroomversnelling.
'De kernvraag is of Macron de bondskanselier uit haar nationale beperkingen kan trekken. Daarvoor moet Macron leveren. Hij moet de door hem beloofde - en door Merkel zeer gewenste - hervormingen doorvoeren. Anders zal Merkel hem niet lang serieus nemen en is Macron hetzelfde lot beschoren als zijn voorganger Hollande: iemand die alleen voor de vorm door Berlijn wordt meegenomen.'
EU-ambtenaren merken cynisch op dat Merkel nu van Macron vraagt wat haar voorganger Schröder in Duitsland deed: hervormen en de economische groei aanjagen. 'In beide gevallen profiteert Merkel zonder zelf die pijnlijke ingrepen te doen', zegt een ambtenaar.
Frans-Duitse motor
Een goede samenwerking tussen Merkel en Macron betekent dat de Frans-Duitse motor van Europa na vijf jaar stilstand weer toeren gaat maken. Berlijn en Parijs kunnen dan samen de verdere eenwording van de eurozone ter hand nemen: met een Europese minister van Financiën; de uitbouw van het noodfonds tot Europees Monetair Fonds; en met stabielere banken.
Diplomaten spreken nu al over de erfenis die Merkel de EU wil achterlaten: een sterke euro en een verenigde EU27
Ze kunnen het voortouw nemen bij de samenwerking tussen nationale legers en defensie-industrieën; een Europees migratiebeleid doorduwen; en handelsverdragen afdwingen die de Europese burgers en bedrijven meer beschermen. Zolang dat allemaal maar binnen het bestaande Europees Verdrag past. Want verdragwijziging - inclusief alle benodigde referenda - geldt als horrorscenario in Berlijn en de meeste andere Europese hoofdsteden.
Diplomaten spreken nu al over de erfenis die Merkel de EU wil achterlaten: een sterke euro en een verenigde EU27. Geen eenvoudige opgave, temeer daar Polen en Hongarije zich steeds feller tegen Brussel keren. Macron zal handig inspelen op Merkels wens iets moois achter laten, verzekeren de diplomaten. Het is geen toeval dat de Franse president dinsdag - twee dagen na de Duitse verkiezingen - heeft uitgekozen voor wat het Elysée al weken aankondigt als een visionaire speech.
Weer twee dagen later (donderdagavond) treffen de Europese leiders elkaar in Tallinn voor een informeel diner over de toekomst van de EU (met bloemen voor 'Angela' natuurlijk). In december wil EU-president Tusk een echte top over de euro waarna de leiders in juni 2018 beslissen hoe de eurozone eruit gaat zien. Het geeft Merkel in tijd om haar nieuwe regering te vormen, Brussel verwacht dat de formatiebesprekingen enkele maanden in beslag zullen nemen.