Opinie op zondag: 'Waarom waarschuwt Rijksmuseum voor uitbundige jetset op oude meesterwerken?'

De terugkeer in het Rijksmuseum van het huwelijksportret van Marten en Oopjen door Rembrandt wordt gevierd met een expositie van portretten van andere grote Europese schilders als Cranach de Oude, Velázquez en Veronese.

Tot zover het goede nieuws. Naast de serie meesterwerken laat het Rijksmuseum namelijk ook een nieuwe, eigentijdse manier van tentoonstellen zien: de publieks- en omgevingsbewuste, en helaas ook a-(kunst)historische.

'High society' heet de tentoonstelling. Een titel die, als je aanvankelijk argeloos naar binnen wandelt, meteen een beetje sceptisch maakt. Aha, de hogere kringen dus. Zogenaamd. Want, zo weten wij in de 21ste eeuw intussen: de ene mens ís niet hoger dan de andere. De omstandigheden van de één zijn beter dan de ander, en niet zelden komt dat omdat de één meer op eigen gewin uit is dan de ander, of erger: de ander onderdrukt of uitbuit.

Hoongelach

In samenwerking met het Rijksmuseum maakte roddelkoning Evert Santegoeds voor de gelegenheid een speciale aflevering van Privé, het blad dat al een halve eeuw onthult dat niets is wat het lijkt. De 'Kardashians en Kanye Wests' van vroeger, worden de geportretteerden genoemd. Trouwde Marten zijn Oopjen voor het geld?, luidt de kop op de voorpagina. Nog voor je een schilderij gezien hebt, is de toon voor dit 'feestje van de jetset', zoals het Rijksmuseum de tentoonstelling noemt, gezet. Het hoongelach galmt als het ware al door de zaal.

De jetset is een interessant onderwerp en ook zeker een tentoonstelling waard, maar waarom moet het tot thema worden gebombardeerd terwijl het hier om een tentoonstelling van oude portretten gaat?

Zeker kwamen degenen die zich tot ca.1900 lieten portretteren uit wat we de hogere kringen noemen. Maar rond 1600, toen het individu nog niet was uitgevonden, God nog niet was afgezworen, de industriële revolutie nog niet had plaatsgevonden en de arbeiders hun rechten nog niet hadden opgeëist, was de obsessie met elite minder algemeen dan nu.

Vanzelfsprekendheid

De scepsis ten aanzien van macht en rijkdom was nog niet zo groot en de behoefte om de andere, minder illustere kant van de welgestelde mens te tonen, sprak niet vanzelf. Wie rijk was of macht had, kon in principe trots zijn op het lot dat hem door God beschoren was. Als de portretten iets illustreren, is het ook juist die vanzelfsprekendheid. High society, maar natuurlijk. De vraag is waarom het Rijksmuseum het thema dan zo uitvergroot, want dit inmiddels wat sleetse deuntje leidt de aandacht af van iets dat zoveel interessanter is: de Europese portretkunst die vanaf de zestiende eeuw tot bloei kwam.

Als je op een onbewaakt moment toch betoverd mocht raken door de schoonheid van portretten zoals die van Hendrik de Vrome en zijn vrouw, de gravin Van Mecklenburg, door Cranach de Oude, en daardoor eventjes zou vergeten welk privilege zij genoten en hoe verdiend dit volgens 21ste eeuwse maatstaven al dan niet is, word je nog voor vertrek met beide benen op de grond gezet.

Je kunt de tentoonstelling namelijk niet verlaten zonder eerst door een rossig verlichte ruimte te zijn gelopen waarin aan de hand van de thema's hebzucht, vraatzucht en lust, de 'andere kant' van de elite getoond wordt. De keurige dames en heren in vroeger eeuwen zopen, gokten en neukten erop los, zo waarschuwt het Rijksmuseum zijn bezoekers. Dienstmeiden werden bruut gegrepen en koningin Hortense, de vrouw van Lodewijk Napoleon, deed het zowaar met zichzelf. Het zal allemaal best, maar wat heeft dat met de oude meesterwerken te maken? Arme Oopjen.

_{Daniela Hooghiemstra is journaliste en historica.}