Achmed Zakajev, nummer 1 op Poetins hitlist: ‘Ik wens deze leefomstandigheden mijn ergste vijanden niet toe’

“Aleksander Litvinenko was een boezemvriend”, zegt Achmed Zakajev, terwijl hij door het raam naar het Londense huis van zijn vermoorde buurman kijkt. “Tijdens zijn dagenlange doodsstrijd waakte ik bij hem.”

In de weken na Litvinenko’s vergiftiging kregen de Britse inlichtingendiensten informatie dat Achmed Zakajev de volgende was op de dodenlijst van de Russische geheime dienst FSB. Sindsdien leven hij en zijn familie onder extreme beveiliging.

Instructies waar we voor het interview in Londen verwacht worden, komen er de avond voor het vertrek van de Eurostar via sms. ‘Wacht morgenmiddag aan de ingang van metrostation X. Iemand zal u daar oppikken.’ De auto arriveert een kwartier later dan afgesproken.

“In dat kwartier werden jullie nauwgezet geobserveerd”, zegt Zakajev, wanneer we ons in zijn thuiskantoor installeren. “De Britse veiligheidsdiensten nemen geen enkel risico.”

Na de val van de Sovjet-Unie in 1991 verklaarde de opstandige Noord-Kaukasische deelrepubliek Tsjetsjenië zich onafhankelijk. Drie jaar later startte Rusland een oorlog die tot 1996 zou duren. Shakespeare-acteur Achmed Zakajev schoolde zich om tot rebellenleider en vocht mee in een guerrillaoorlog in de straten van de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny.

Na een staakt-het-vuren werd Zakajev minister van Cultuur. Hij startte vredesonderhandelingen met toenmalig Russisch president Boris Jeltsin. Tot Jeltsins premier Vladimir Poetin in december 1999 de vijandelijkheden opnieuw in gang zette. In 2000 liet Poetin als kersvers president Grozny platbombarderen. Tijdens het beleg van de Tsjetsjeense hoofdstad raakte Zakajev zwaargewond. Na zijn herstel werd hij diplomatiek gezant in Europa van de in 2005 gedode Tsjetsjeense president Aslan Maschadov.

Terwijl Zakajevs familie in Londen verbleef, onderhandelde hij op de Sjeremetjevo-luchthaven van Moskou met Russisch generaal Viktor Kazantsev vergeefs over een einde van de oorlog. In december 2002 werd Zakajev gearresteerd nadat hij geland was op de luchthaven van het Londense Heathrow. Een door Rusland uitgeschreven internationaal aanhoudingsbevel beschuldigde hem van terrorisme en foltering. “De Britse justitie kwam tot de conclusie dat alle Russische aanklachten verzinsels zijn. Meteen daarna kregen ik en mijn familie politiek asiel.”

Vandaag leidt Achmed Zakajev vanuit Londen de Tsjetsjeense regering in ballingschap. Sinds februari 2022 werkt hij ook nauw samen met de Oekraïense regering. In de zomer van datzelfde jaar hield hij in Kiev zijn bataljon met Tsjetsjeense vrijwilligers OBON, of Afzonderlijk Bataljon voor Speciale Doeleinden, boven de doopvont. “Ik pendel nu continu tussen Londen en plekken aan het Oekraïense front.”

Uw bataljon vecht er aan de zijde van het Oekraïense leger?

“Onze militairen vechten samen tegen de Russen, ja.”

Over hoeveel Tsjetsjeense militairen gaat het?

“Daar kan ik niets over kwijt.”

Er vechten ook Tsjetsjenen aan de Russische kant.

“Dat is al zo van in het begin van de oorlog. Tsjetsjeens dictator Ramzan Kadyrov, Poetins marionet, stuurde meteen zijn regiment Achmat Polk naar het oosten van Oekraïne. Al bestaat dat vooral uit huurlingen van verschillende deelrepublieken van de vroegere Sovjet-Unie.”

De tot Belg genaturaliseerde Tsjetsjeen Chuseyn Dzhambetov runde in Roeselare een slagerij. Hij sloot zich eerst aan bij uw bataljon en liep in mei 2023 over naar Kadyrov. Eerder werd hij in Oekraïne gespot aan uw zijde. Er wordt gesuggereerd dat Dzhambetov altijd al een spion geweest is van de Russen.

“Ik heb die man heel even ontmoet in Oekraïne en kende hem daarvoor niet. Hij was zeker geen spion, maar is een opportunist die overliep voor het geld.”

Was het uw idee om Oekraïne militair bij te springen?

“Ja. Op 23 februari 1944 zette Sovjet-dictator Jozef Stalin Operatie Lentil in gang, de deportatie van de integrale bevolking van Tsjetsjenië en buurland Ingoesjetië. Een half miljoen mannen, vrouwen en kinderen werden in opeengepakte beestenwagons vanuit de Noordelijke Kaukasus naar Centraal-Azië getransporteerd. Honderdduizenden overleefden die verbanning niet. Pas vanaf 1957 mochten we van toenmalig Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov terugkeren. Ook mijn ouders waren slachtoffers van die deportatie: ikzelf ben geboren in Kazachstan.

“Op 23 februari 2022 was ik in Brussel om als eerste minister in ballingschap samen met de andere leden van mijn regering Operatie Lentil te herdenken – wij noemen die ramp ‘Aardax’. Een dag later viel Rusland Oekraïne binnen. We stuurden meteen een verklaring de wereld in dat we Tsjetsjenen uit de diaspora wilden rekruteren om samen met Oekraïne tegen de Russen te gaan vechten. Onze troepen zijn geïntegreerd in het Oekraïense leger.”

Al in 2014 waren er Tsjetsjeense bataljons actief in Oekraïne, in de regio Donetsk.

“Dat klopt. Na de annexatie van de Krim werden het Dzjochar Doedajev en het Sjeik Mansoer Bataljon opgericht. Doedajev was de eerste democratisch verkozen president van Tsjetsjenië. De Russen vermoordden hem in 1996 met een raketaanval. Sjeik Mansoer kwam in de 18de eeuw in verzet tegen de Russische tsarina Catharina. Tot vandaag is hij een van onze grote helden.

“Veel gevluchte Tsjetsjenen melden zich spontaan voor ons OBON-bataljon. Want zij schatten het belang van deze oorlog juist in. Als Oekraïne wint, betekent dat het einde van Vladimir Poetin én het einde van het Russische imperium. Dan zal ook Tsjetsjenië vrij zijn. Ik ben er voor de volle 100 procent van overtuigd dat wij na de val van Poetin Tsjetsjenië zullen bevrijden.”

U begint dan een nieuwe oorlog in de Kaukasus?

“Dat zal niet eens nodig zijn. Ons land zal onafhankelijk worden, net als in 1991. Toen stortte de Sovjet-Unie in en waren we van de ene op de andere dag vrij. Exact hetzelfde scenario voltrekt zich wanneer het huidige Russische rijk instort.”

De toestand aan het front ziet er op dit moment voor Oekraïne niet rooskleurig uit.

“Als de wereld niet bereid is om Oekraïne voluit te helpen, zal Rusland deze oorlog winnen. Het is hoog tijd dat iedereen in het Westen goed begrijpt wat er op het spel staat. Wanneer de Europese Unie en de Verenigde Staten met hun beloofde hulp blijven treuzelen, of de kraan dichtdraaien, wordt het voor de Oekraïners héél moeilijk om stand te houden.”

Vindt u dat het Westen naast wapens ook manschappen moet sturen?

“Er zijn nu al instructeurs actief, maar het is inderdaad ook de hoogste tijd dat zowel Europa als de VS hun troepen sturen. Vladimir Poetin is een kloon van Adolf Hitler. Zijn invasie in Oekraïne is nog maar het begin. Iedereen lijkt te zijn vergeten dat hij eind 1999 al met het bloedvergieten begon, toen hij de tweede Tsjetsjeense oorlog in gang stak. Wij smeekten om hulp om hem stoppen, maar niemand luisterde. Poetin mocht zijn zin doen en besloot nóg verder te gaan.

“In augustus 2008 voerde hij oorlog tegen Georgië en opnieuw gebeurde er niets. Iedereen bleef vrolijk handel met hem drijven. Ook na de annexatie van de Krim in 2014 was het business as usual.

“Poetin rolde zijn hybrideoorlog uit in Donetsk en Loehansk en de Europeanen bleven hun koppen in het zand steken. Het resultaat is dat er vandaag een full-blown oorlog woedt waarbij de Russische agressie zich niet alleen tegen Oekraïne richt, maar tegen álle Europese landen. Vladimir Poetin windt daar trouwens al jaren geen doekjes om: de NAVO moet weg uit Oost-Europa en hij wil de oude Europese Sovjet-satellietstaten terug in zijn invloedsfeer.”

Hij streeft het herstel van de oude Sovjet-Unie na?

“Precies. Dat verlangen om te heersen over anderen zit in hem ingebakken. Weet u wat het grootste probleem is van Rusland? Dat het in zijn lange geschiedenis nooit een democratie was. Het land is eeuwenlang doordesemd van imperialisme. De Russische geschiedenis is een aaneenschakeling van het bedreigen van buurlanden en van bloedige veroveringstochten. Dat zit in hun natuur.”

Zegt u dat agressie en oorlogsvoeren deel is van de Russische natuur?

“Nee, dat zeg ik niet. Wel dat het deel is van de imperialistische natuur. De ideologie van Vladimir Poetin is samen te vatten als: racistisch chauvinisme. Dzjochar Doedajev noemde dat ‘Russisme’, een variant van het fascisme.

“Als we Poetin nu niet stoppen, is zijn volgende doel de Europese Unie. De Europese leiders moeten dat eindelijk eens beseffen. Oekraïne móét deze oorlog winnen, er is geen alternatief. Want als dat niet gebeurt, ziet het er voor Europa met landen als Iran, Noord-Korea en China echt niet goed uit, hoor.”

U vreest dat zij voluit de kaart van Poetin zullen trekken?

“Natuurlijk. Zij profiteren nu al van deze oorlog. China wedt voorlopig op twee paarden. Ik weet dat zowel gezanten van Oekraïne als van Rusland regelmatig naar Peking afreizen om er met de Chinese machthebbers te praten.

“Intussen wachten die af in wiens voordeel de oorlog zal kantelen. Die tactiek is hun handelsmerk. Op dit moment moeien ze zich niet openlijk in deze oorlog, maar ze vinden het ook niet erg dat hij niet stopt. Terwijl alle ogen op Oekraïne gericht zijn, kan China intussen elders in de wereld rustig zijn gang gaan.”

Boezemt uw topplaats op Vladimir Poetins hitlist u angst in?

“Ik kan niet zeggen dat ik eraan gewend raak en ik wens deze leefomstandigheden mijn ergste vijanden niet toe. Maar ik kan niet anders dan blijven doorgaan.

“Nee, een normaal leven is dit niet, met mijn omgeving die continu in de gaten wordt gehouden. Als voormalig acteur ben ik verzot op toneel. Maar een avond uit met mijn vrouw in een Londens West End-theater zit er niet meer in.

“Onze laatste uitstap dateert van meer dan vijf jaar geleden, toen we naar The Phantom of the Opera gingen kijken. De zaal moest op voorhand gecheckt worden en alle reservaties gescreend. Ik kreeg toen het gevoel dat de Britse veiligheidsdiensten niet zo van cultuur houden, dus laat ik dat voortaan liever zo. De extreme beveiliging duurt intussen zowat achttien jaar, van vlak na Aleksander Litvinenko’s dood.”

Litvinenko was een bij Poetin in ongenade gevallen spion van de Russische geheime dienst FSB?

“Aleksander was een inlichtingenofficier die vooral informatie verzamelde over binnenlandse misdadigers. Hij werkte nooit als spion buiten de grenzen van Rusland. Eind jaren 1990 ontdekte hij binnen de FSB een complot om politieke opposanten in Rusland uit de weg te ruimen.

“Hij kwam daarmee naar buiten, maar kreeg dat als een boemerang in zijn gezicht terug. De FSB beschouwde hem als een verrader en hij werd maandenlang opgesloten. Zodra hij kon, vluchtte hij met vrouw en kind. Vrienden hielpen hem aan valse paspoorten: via Georgië en Turkije vluchtte hij naar Groot-Brittannië.”

Hier in Londen werd hij uw buurman.

“Dat is puur toeval. Aleksander woonde al in onze straat toen wij er aankwamen. Snel werden we goede vrienden.

“Een half uur na zijn vergiftiging op 1 november 2006 belde hij me: ‘Achmed, waar ben je?’ Ik antwoordde: ‘In het centrum van Londen.’ Hij vroeg: ‘Kun je me oppikken aan het Millennium Hotel?’ Hij vertelde me dat hij daar in de bar net thee had gedronken met Andrei Loegovoi, een voormalige FSB-bodyguard met een bedenkelijke reputatie.

“Ik zette Aleksander af aan zijn voordeur en we spraken af dat hij diezelfde avond nog bij me zou langskomen. Hij wilde me in geuren en kleuren vertellen wat hij die dag had uitgespookt. Maar hij daagde niet op. Hij zal te moe zijn, dacht ik. De volgende dag zat mijn agenda dichtgepleisterd met vergaderingen buitenshuis. Toen ik ’s avonds laat thuiskwam, zei mijn vrouw: ‘Ik heb gehoord dat Aleksander ziek is.’ De volgende ochtend stond er een ziekenwagen voor zijn huis. Niet veel later zag ik hem liggen in een ziekenhuisbed. Ik wist meteen: hij is vergiftigd. Ook hij wist het.

“Twee weken lang zat ik naast hem. Eerst was er hoop dat een tegengif hem kon redden. Alleen was toen nog niet duidelijk wat Loegovoi in zijn thee had gedaan. Op het einde wist Aleksander dat zijn dood onafwendbaar was.”

Litvinenko was de eerste Russische opposant die in het buitenland met polonium vergiftigd werd. Na hem volgden er nog aanslagen met zenuwgas. Met die gruwelijke moordpogingen wil het Kremlin mensen zoals u de stuipen op het lijf jagen?

“Ze viseren daarmee niet alleen tegenstanders zoals ons. Ik weet dat nogal wat westerse leiders doodsbang zijn van Vladimir Poetin, maar ook gewone politici hebben schrik.

“Een Europees politicus vertrouwde me toe: ‘Ik ben bang, want Poetin is tot alles in staat.’ Bij anderen merk ik het aan hun gedrag en hun uitspraken. Onderschat de macht van het Russische regime in het buitenland niet. In Europa zitten ze op een berg geld.”

Zitten ze niet eerst en vooral in Londen op een berg geld? Russische oligarchen kochten hier de voorbije decennia de fraaiste huizen en domeinen. Deze stad kreeg niet voor niets de bijnaam ‘Londongrad’.

“Londen is zonder twijfel de plek waar ze hun geld eerst naartoe begonnen te versluizen. Ik herinner me hoe ik samen met overgelopen ex-KGB-agent Oleg Gordievski, wijlen Brits-Russische mensenrechtenactivist Vladimir Bukovski en Aleksander Litvinenko een druk bijgewoonde persconferentie gaf over de gevaren van dat vele oligarchengeld.

“Tony Blair was nog premier en ontving steenrijke figuren als Roman Abramovitsj met open armen. Bukovski sprak toen de gevleugelde woorden: ‘Het Russische geld wordt gevolgd door corruptie en misdaad. Beste Tony Blair, u moet er zich eindelijk eens bewust van worden dat de oligarchen géén gewone zakenlui zijn. Vanuit Rusland importeren ze rechtstreeks corruptie in het Verenigd Koninkrijk.’ We werden toen niet gehoord.

“Niet alleen Londen is door het Kremlin gecorrumpeerd. We konden toch allemaal zien hoe voormalig Duits bondskanselier Gerhard Schröder Poetins Gazprom-mannetje in Europa werd? En ook in Oostenrijk zijn politici gekocht.”

Er zitten ook Belgische politici in Poetins zak. Vlaams Belanger Jan Penris gaf eind vorig jaar in Humo toe dat hij samen met VB-kamerlid Filip Dewinter en ex-VB’er Frank Creyelman tot de sympathisanten van Poetin behoort. De Russische connectie van Vlaams Belang ging regelmatig met de Russische consul op restaurant voor ‘gewone politieke gesprekken’.

“Maar natuurlijk zitten er Belgische politici in Poetins zak! Weet u dat ik bijna tien jaar lang niet naar België kon omdat ermee gedreigd werd me te arresteren? In november 2004 had toenmalig Groen-parlementslid Bart Staes in het Europees Parlement een ontmoeting geregeld tussen mij en de Russische soldatenmoeders. Maar ik kreeg geen visum. De soldatenmoeders kwamen dan maar naar Londen.

“Gelukkig zijn de tijden veranderd. Vandaag ben ik als Tsjetsjeens premier in ballingschap wel welkom in het Europees Parlement in Brussel. Na de invasie in Oekraïne wordt er ook eindelijk door een meerderheid van de Europarlementariërs naar ons geluisterd. Zowat alle internationale organisaties praten nu met ons.

“Intussen denken wij aan de toekomst en maken we volop plannen voor wat er in Tsjetsjenië moet gebeuren na Poetins nederlaag. Meteen na de machtsovername word ik dan eerste minister van een bevrijd Tsjetsjenië. Niet lang daarna organiseren we democratische verkiezingen. Intussen besef ik heel goed dat ik in een ander land terecht zal komen dan hetgeen ik een kwart eeuw geleden verlaten heb.”

Ik was in Grozny in 2010, een jaar nadat de tweede Tsjetsjeense oorlog door Ramzan Kadyrov als beëindigd was verklaard. Wat mij toen opviel, was de grote angst onder gewone Tsjetsjenen voor ‘onze Ramzan’ en zijn privémilitie Kadyrovtsi.

“Ik hoor dat de sfeer vandaag nog exact hetzelfde is als toen u er was. Wij willen er alles aan doen om de regimewissel te laten verlopen zonder bloedvergieten. Tsjetsjenië heeft genoeg oorlog gekend. De burgers zijn mentaal helemaal klaar voor verandering.”

Ik bezocht toen ook het oude stadstheater in Grozny, waar u in de jaren 1980 meespeelde in stukken van Shakespeare.

“U was daar? (lacht) Ik denk met veel heimwee terug aan die tijd en mis Shakespeare elke dag. Ik leidde toen een totaal ander leven. Ik herinner me nog heel goed de hervormingen onder Michael Gorbatsjov, toen de Sovjet-Unie op haar laatste benen liep en we eindelijk vrijuit onze mening konden zeggen zonder bang te moeten zijn voor vervolging. In dat theater in Grozny begonnen we in die jaren van glasnost en perestrojka onze eigen geschiedenis te bestuderen. Alle jaren daarvoor was dat onder het communisme verboden.

“Eind jaren 1970 studeerde ik voor acteur aan de academie van Voronez in het zuidwesten van Rusland. Als jonge kunststudenten leidden wij een bevoorrecht leven. Maar voor Tsjetsjeense leeftijdsgenoten die niet konden gaan studeren, waren het bikkelharde tijden. In Grozny was het armoe troef: ze moesten uitwijken naar Kazachstan of Kirgizië, waar ze werkdagen klopten van achttien uur.”

Waarom wilde u acteur worden?

“Eerst en vooral omdat het theater toen de enige plaats was waar we Tsjetsjeens mochten spreken. Ik ontdekte er onze traditie en cultuur. Ik was een jaar of 12 toen ik voor het eerst in de grote stad Grozny kwam. Ik zat met mijn beste vriend op de tram en we spraken Tsjetsjeens tegen elkaar. Een Russische vrouw gaf ons een paar oorvegen. ‘Spreek mensentaal’, brieste ze. Want Tsjetsjeens was voor de beesten.

“In het oude stadstheater in Grozny begon onze vrijheidsstrijd. Naast Shakespeare speelden we activistische stukken, zoals Svoboda ili Smart, de vrijheid of de dood. Tijdens de onafhankelijkheidsstrijd werd dat onze slogan.”

Wat is uw favoriete Shakespeare-rol?

“Hamlet. Aan de academie kroop ik al in zijn huid. Hij is een tragisch figuur waar ik me helemaal in herken. Twee jaar geleden verscheen mijn boek Russia, Chechnya and the West. Rusland-kenner Martin Dewhirst omschreef mij toen als: ‘Een Hamlet die een man van actie werd omdat hij zich ervan bewust werd dat er iets heel rots is in de staat Rusland.’ De nagel op de kop.”

U was commandant tijdens de twee Tsjetsjeense oorlogen. Volgens de Russen gedroeg u zich toen en later als een terrorist.

“Ach, al wie het niet met hen eens is, noemen ze een terrorist. In de internationale gemeenschap is er intussen iets fundamenteels veranderd: nu worden Poetin en zijn kliek terroristen genoemd.

“De voorbije kwart eeuw hebben drie rechtbanken de beweringen dat ik een terrorist zou zijn, onderzocht. Eerst nam de Deense justitie me onder de loep. Hun conclusie: de Russische beschuldigingen tegen Achmed Zakajev zijn niet meer dan blablabla.

“Daarna spitte de Britse justitie de terreuraanklachten uit. Dat onderzoek duurde meer dan een jaar. De rechters konden niet anders dan besluiten dat ik geen terrorist ben, waarna ik politiek asiel kreeg. In 2010 reisde ik naar Polen, Donald Tusk was toen voor de eerste keer premier. Opnieuw werd ik onderwerp van een gerechtelijk onderzoek. Ook de Poolse rechtbank concludeerde: Zakajev is geen terrorist.”

U wordt er door Rusland ook van beschuldigd een jihadist te zijn.

“Ik een jihadist? Waarom spraken islamisten dan een fatwa uit tegen mij? Zij lijken het bijzonder moeilijk te hebben met een moslim die de democratie omarmt. (lacht schamper) De islamisten laten zich voor de kar spannen van de FSB, net als veel andere Tsjetsjenen. Om hun eigen vege lijf te redden kiezen ze voor de collaboratie.

“Weet u wat ik emotioneel en mentaal het zwaarst om dragen vind? Dat ook mijn prachtige familie slachtoffer is van heel deze situatie. Ik ben zo fier op mijn drie kinderen: een dochter en twee zonen. Mijn vrouw en ik hebben tien kleinkinderen. Mijn oudste kleinkind is 24, het jongste 3.”

Vragen ze soms aan hun opa om de politiek en de militaire strijd vaarwel te zeggen?

“Nooit. Mijn kinderen en kleinkinderen begrijpen waarom ik dit doe. Ze kregen van de Britse overheid een andere familienaam. Want Zakajev is een gevaarlijke naam.”

U vocht op het slagveld. Die trauma’s draagt u met zich mee?

“Het is vreselijk moeilijk voor mij om daarover te praten. (stilte) In een oorlog word je een ander mens. Ik zie dat nu ook gebeuren in Oekraïne, met gewone burgers die met een wapen in de hand naar het front trekken. Ze willen hun gezinnen verdedigen, hun land beschermen, hun toekomst veiligstellen. Dat is niet gemakkelijk. Oorlog is geen romantiek. Het is pure horror. De oorlog verlaat mij nooit.”

Er gonzen geruchten dat Ramzan Kadyrov terminaal zou zijn. De Russische onafhankelijke krant Novoja Gazeta publiceerde eind april dat de inmiddels 47-jarige dictator aan pancreasnecrose zou lijden.

“Over Kadyrov wil ik niet praten. Ja, hij is ziek, maar als hij morgen sterft, zal er in Tsjetsjenië niets veranderen. Hij is aangesteld door het Kremlin. Als hij verdwijnt, komt er een nieuwe marionet. Eerlijk gezegd hopen wij dat Kadyrov binnenkort níét het loodje legt, want we zijn volop bezig met de oprichting van een oorlogstribunaal.

“We willen dat hij samen met zijn vertrouwelingen berecht wordt voor de oorlogsmisdaden die zijn Achmat-regiment nu in Oekraïne begaat. De voorbije jaren werden er door verschillende landen, apart en samen, sancties uitgesproken tegen Kadyrov en zijn regime. Die resoluties gingen over zowel de repressie in Tsjetsjenië, als over de aangerichte gruwel in Oekraïne. Al dat materiaal zullen wij gebruiken in ons tribunaal.”

Heeft de dood van Aleksej Navalny u diep geraakt?

“Ook over Navalny wil ik niet praten. Hij is er niet meer en ik wil niets fouts over hem zeggen. Begrijp me niet verkeerd, de manier waarop Poetin met hem afrekende, is afschuwelijk. Maar het probleem met zowat alle Russische opposanten is dat ze enkel een regimewissel in het Kremlin nastreven en niet geïnteresseerd zijn in het komaf maken met het imperialistische gedachtegoed. Ze willen Poetin vervangen, maar niet het systeem.”

U voelt niet veel sympathie voor de interne Russische oppositie?

“Voor een paar mensen wel. Zo maak ik me veel zorgen over de Brits-Russische activist Vladimir Kara-Murza, die veroordeeld werd tot 25 jaar gevangenisstraf omdat hij zo dapper was zich uit te spreken tegen de oorlog in Oekraïne.”

Achmed Zakajevs telefoon zoemt. “Kiev”, zegt hij. Hij neemt op en zijn gezicht verstrakt. “Een van onze jongens raakte gewond en wordt naar het ziekenhuis gebracht. Hopelijk komt het goed.”

Mevrouw Zakajeva staat in de deuropening en zucht diep. “We hebben een zoon die in Oekraïne aan het front vecht”, zegt ze. “Toen we meer dan twintig jaar geleden met onze kinderen in Londen aankwamen, dacht ik: eindelijk zijn we verlost van die verschrikkelijke oorlog. Nu begint het allemaal opnieuw.”