Is rap op sterven na dood?

Zit er nog diepgang in de rapteksten van vandaag? Of heeft de jonge generatie rappers het op dat vlak verkorven? Durven rappers nog geëngageerd te zijn zoals in de golden age van de hiphop, begin jaren 90? Is kroonprins Kendrick Lamar de enige die nog intelligent uit de hoek durft te komen? Of mikt de populaire hiphop louter op de grootste gemene deler? Tijd voor wat nuance. Want niet elke hedendaagse mc is een zogenaamde mumble rapper. Ja, er gaapt een generatiekloof tussen de rappers van nu en die uit een tijd waarin lyricism als het hoogste goed werd beschouwd.

“In de jaren 80 en 90 was het belangrijk om een eigen stem te hebben en origineel te zijn”, zegt  hiphopkenner en Studio Brussel-presentator Gus Neirynck. “Men wilde simpelweg de beste zijn. Er heerste een competitieve sfeer. Hiphop draaide aanvankelijk om escapisme: proberen uit het getto te ontsnappen door uit te blinken in wat je doet. Is daarom het lyricism vandaag verdwenen? Nee, ik denk dat veel rappers beter zijn geworden omdat ze nu eenmaal veel mooie voorbeelden hebben. Alleen, de teksten lijken er veel minder toe te doen.”

Dat is het minste wat je kan zeggen als je de doorsneetekst van de commerciële koplopers onder de loep neemt die wekelijks de veelbeluisterde Spotify-playlist Rap Caviar domineren. Mogen we het simplistische gezucht en gepuf van prijsbeesten als Migos, Lil Pump en Post Malone dan achteloos naast het technische vernuft van oldskool helden als Nas en Rakim plaatsen?

“Die vergelijking stoort me”, zegt Noena Eze, alias dj Black Mamba, die gespecialiseerd is in hiphop en r&b. “Het zijn twee verschillende zaken. Ik zie het als het verschil tussen figuratieve kunst en moderne kunst. Figuratieve kunst staat voor de zogeheten conscious hiphop die wereldwijs is, met diepe teksten waarin de focus ligt op het imponeren met je rapvaardigheden en je schrijfstijl. Moderne kunst komt overeen met de hedendaagse hiphop: die klinkt soms heel gemakkelijk, alsof je het zelf zou kunnen maken. Alleen draait het daar om gevoel, om flow en om sfeerschepping. Het ene is niet slechter dan het andere. Als Mondriaan zin had om drie vierkanten op een blad te zetten, kreeg dat ook de goedkeuring van de goegemeente.”

Ritme en cadans

Het probleem? Het laatstgenoemde type hiphop is in die mate dominant dat de indruk wordt gewekt dat jonge rappers nauwelijks uit hun woorden komen. Daardoor verkeert de opgroeiende muziekfan die zich door de heersende mainstreammedia laat leiden in de waan dat hiphop zich uitsluitend tot die commerciële variant beperkt.

“Ach, hiphop spreekt nog steeds een brede groep mensen aan, alleen op een andere manier”, nuanceert de zopas naar Brussel verkaste Antwerpse rapper Dvtch Norris. “Vroeger kwam de relevantie uit de teksten, vandaag moet je ze zoeken bij de ritmes, de flows en de cultuur rond de muziek. Kijk, als ik hiphop met een boodschap zoek, dan ga ik naar J.Cole, Joey Badass of Mick Jenkins. Maar soms wil ik simpelweg ritme en een goeie cadans. Die zoek ik dan elders.”

“Eigenlijk is het een wederkerende discussie”, stelt de Antwerpse rapper Darrell Cole. “Veteranen zoals Nas en Jay-Z kregen ook kritiek van de generaties voor hen. En de pioniers van de gangstarap werden aan het begin van de jaren 90 evenzeer met argusogen gevolgd.”

“Je mag het jonge hiphopfans niet kwalijk nemen dat ze niet met vroeger kunnen vergelijken”, zegt Noena Eze. ”Ja, de jonge, hippe muziek die op feestjes wordt gedraaid, is sowieso eerder mainstream en die gaat nu eenmaal niet vaak over wereldbeschouwelijke zaken. Wat niet wil zeggen dat jongeren thuis nooit naar hiphop luisteren die wél een beetje dieper gaat.”

Kinderrijmpjes

In de muziekdocumentaire The Art of Rap onthult de New Yorkse rapgrootmeester Rakim dat hij voor zijn stijl de mosterd ging halen bij de jazzplaten van zijn moeder. Hij creëerde niet alleen een beeldrijke fantasiewereld, maar paste ook een haast mathematische manier van dichten toe waarbij hij zijn bars (in wezen ‘rapparagrafen’) in die mate indeelt dat er slechts een specifiek aantal lettergrepen in past. Het resultaat was steevast een dosis hallucinante straatpoëzie. Hoe zijn we dan in vredesnaam terechtgekomen bij een Lil Pump die 53 keer de term ‘Gucci gang’ in een liedje, euh, pompt en er een monsterhit mee scoort?

“Goh, tijdens de hoogdagen van Eminem, die toen door velen de allerbeste rapper werd genoemd, heerste bij andere rappers zo’n beetje het gevoel van being whack is the new dope”, vertelt Gus Neirynck. “Je moest kinderrijmpjes gebruiken en vooral niet te moeilijk uit de hoek komen. Lupe Fiasco klaagde dat ooit aan in zijn nummer ‘Dumb it Down’. ”

“Competitie moet je niet langer zoeken op tekstueel vlak”, zegt Dvtch Norris. “Punchlines zijn uitgestorven, da’s waar. Ik vond het fijn om in mijn eerste nummers slimmigheden te steken vol punchlines. Vandaag vertel ik liever verhalen. Je probeert op andere vlakken je gram te halen: op de beste festivals te spelen of de beste beats van de beste producers te krijgen. Ik begrijp de kritiek op het soms makke lyricism van vandaag, alleen zijn er gewoon andere elementen die belangrijker zijn geworden in hiphop.”

Andere elementen dus. Zoals het ultieme escapisme. De zuiverste roes. Luister naar de hiphophits van nu en je hoort ratelende percussie, logge beats, in AutoTune gedrenkte zangrap die vooral depressies en verslavingen aan angstremmers en slaapmiddelen aankaart, slingerend tussen Xanax en Percocet. Van Lil Peep over, jawel, Lil Xan tot plegers van groteske zedenfeiten à la 6ix9ine en de doodgeschoten XXXTentacion: het zijn geen doetjes, maar hun stonede nihilisme spreekt hele horden slecht in hun vel zittende pubers aan.

“Men zegt weleens dat de oude hiphop werd gemaakt door de drugsdealers en de nieuwe door de drugsgebruikers”, aldus Gus Neirynck. “Ze scheppen een soort sfeertje dat je kan vergelijken met dat in house of rave. Die emohiphop gaat niet gepaard met de grootste tekstuele vaardigheden, maar hij biedt wel een uitweg. Ik begrijp het succes. Want bekijk het vanuit sociologisch standpunt: wat stelt vandaag een diploma nog voor? Kan je met zo’n diploma de job krijgen die je graag wilt? Je stapt als jonge mens een bank binnen en je kan geen lening meer krijgen. Dan moet je niet raar opkijken dat sommige jongeren zich in hopeloosheid, depressie en pessimisme kunnen vinden.”

Fuck the cops

Hoe zit het dan met het politieke bewustzijn van de jonge hiphopgeneratie? Groeien jonge rappers beschermder op dan die uit de jaren 80 en 90? Zijn ze voorzichtiger met maatschappijkritiek? Immers, na de rassenrellen in Baltimore of de door extreemrechts overschaduwde betogingen in Charlottesville zagen we niet meteen militante voorvechters van het Afro-Amerikaanse gedachtegoed opstaan à la Public Enemy of N.W.A., artiesten die dertig jaar geleden met geheven vuist het blanke establishment de gordijnen injoegen. Zijn de rappers uit de #BlackLivesMatter-generatie misschien te intellectueel? Neemt de millennialgeneratie genoegen met slechts één Kendrick Lamar?

“De jeugd van nu heeft nooit dezelfde strijd gekend als de generaties ervoor”, meent Darrell Cole. “Ze hebben nooit hetzelfde meegemaakt als een Ice Cube of een Jay-Z. Jongeren hebben vandaag het geluk dat er heel wat zwarte mensen rondlopen die rijk zijn geworden met hiphop. Dat zijn de hedendaagse rolmodellen. In de jaren 90 waren er amper zwarte sterren die aan de top van een eigen zakenimperium stonden. Geen wonder dus dat jonge mensen vandaag over andere dingen rappen dan vroeger.”

“Pas op, ik hoor toch ook veel jonge rappers die de hands up don’t shoot-beweging tegen het politiegeweld in Amerika eer betuigen”, zegt Dvtch Norris. “En ik hoor nog steeds veel teksten over killing black men en fuck the cops, ook bij grote mainstreamartiesten. Alleen worden die niet opgepikt door de invloedrijke streamingplaylists. Vanwege een bepaalde politieke agenda of vanwege nauwe banden met bepaalde politici wellicht? Kijk, ik hou niet van samenzweringstheorieën maar volgens mij handelen veel muziekplatformen vanuit een heel duidelijk politiek perspectief. Of ze blokkeren simpelweg alle nummers met politieke inhoud. Ik vond het bijvoorbeeld al heel frappant dat Childish Gambino met ‘This Is America’ zo succesvol is geworden.” (lacht)

“Het politieke bewustzijn is er zéker bij jonge mensen”, zegt Gus Neirynck. “Maar openlijk militante bands die op de barricades klimmen heb je inderdaad veel minder. In het begin van de jaren 90 stikte het van de artiesten die openlijk pro-black waren en een boekje opendeden over georganiseerde religie en politiek. Zeker, in die tijd had je ook entertainende, humoristische rappers à la Biz Markie. De balans was gewoon anders. Misschien omdat tegenwoordig de enorme machine die de sociale media en de snelle beeldcultuur omvat stokken in de wielen steekt? Daardoor worden snel vraagtekens geplaatst bij geëngageerde muziek. Mag zo’n politiek boodschap wel? Wordt zo’n controversieel nummer niet vanwege de verkeerde redenen opgehemeld? Blijft de boodschap wel voldoende overeind?”

Storytellers

Allemaal goed en wel, maar waarom sloeg het grimmige, intelligente ‘Gorik pt.1’ van Zwangere Guy dan bij ons in als een bom? Het nummer groeide in een mum van tijd uit tot een Belgische popklassieker, zonder noemenswaardige hook of refrein. Een pure rapsong, zeg maar.

“Omdat het écht is”, aldus Darrell Cole, die met Zwangere Guy samenwerkte. “Het is niet de typische blingblingrap die je overal kan horen. Hij onthult onverwacht zijn ware gelaat. Mensen willen weten wie je echt bent. Mijn favoriete artiesten hebben een brutale waarheid in pacht. Dat werkt altijd. Je forceert mensen om een kant te kiezen. Als ik met jongeren uit mijn buurt praat, vertel ik dingen waarin zij zichzelf weerspiegeld zien.”

“Ook dat is lyricism”, vult Gus Neirynck aan. “Je hebt rappers die hun lettergrepen onderverdelen in wiskundige formules, die met dubbele bodems rappen en kwatrijnen omflippen. Maar je hebt ook briljante storytellers. Zwangere Guy is zo iemand. Zijn verhaal is hard, maar ook laagdrempelig want iedereen kent wellicht zo iemand. Je voelt de rauwheid ervan. En net die rauwheid is wat de kids vandaag opzoeken.”

“Die inhoudelijke shit komt terug”, zegt Darrell Cole stellig. “Ook hiphopfans worden ouder. Ze krijgen kinderen, gaan zich settelen. Dan gaan ze niet iets heftigs als ‘Fuck Up Some Commas’ van Future opzetten met hun kroost in de kamer. Ze zoeken wellicht diepzinniger spul op. Hoop ik.” (lacht)

Out the Frame-festival met oa. Dvtch Norris, Charlotte Adigéry, Rare Akuma, Quelle Chris en Martha Da’ro, vrijdag in De Vooruit, Gent.