Wetenschappers: overheid moet eerder kunnen ingrijpen bij uitbraak meningokokken
De overheid hanteert te strenge regels voor het bestellen van vaccins, zoals tegen meningokokken W, zeggen experts. Voor elk gewonnen levensjaar heeft de regering nu maximaal 20duizend euro over. Dat bedrag moet omhoog, stellen zij ook gezien de kans op uitbraken van meningokokken B.
Om eerder in te kunnen grijpen bij uitbraken van dodelijke ziekten als meningokokken W, moet de overheid de normen voor het invoeren van vaccins versoepelen. Dat stellen vier deskundigen op het gebied van kinderinfectieziekten en vaccins in de Volkskrant.
Voor elk levensjaar in goede gezondheid dat met een vaccin wordt gewonnen, heeft de regering nu in principe maximaal 20 duizend euro over. Maar dat bedrag moet omhoog, stellen de experts, ook met het oog op eventuele uitbraken van meningokokken B in de toekomst.
Vorige week stelde een van de fabrikanten in deze krant dat een tekort aan het vaccin tegen meningokokken W was ontstaan doordat de overheid relatief laat tot bestellen overging. Volgens deskundigen kon de overheid weinig anders en moeten daarom de normen voor het invoeren van vaccins worden aangepast. ‘Met de geldende afspraken hierover waren er in 2016 simpelweg nog onvoldoende levens verloren om de kosten van grootschalige vaccinatie te rechtvaardigen’, zegt universitair hoofddocent Infectieziekten en epidemiologie Patricia Bruijning-Verhagen van het UMC Utrecht.
Zij vindt dat de overheid, bij het bepalen of het kosteneffectief is om een vaccin op te nemen in het Rijksvaccinatieprogramma, ook moet meewegen welke impact de ziekte op de bevolking heeft. ‘Het effect van de verwoeste levens door meningokokken W op de samenleving is groot. Dit veroorzaakt brede paniek. We leven in de 21ste eeuw. Waarom sterven hier kerngezonde jongeren aan, in de kracht van hun leven, terwijl we gewoon een vaccin hebben?’
‘Groot-Brittannië beschermt kinderen beter’
‘Groot-Brittannië beschermt zijn kinderen nu beter dan Nederland’, zegt hoogleraar global health economics Maarten Postma van de RUG en UMCG. Hij is lid van de Britse gezondheidsraad, de Joint Committee on Vaccination and Immunisation en stelt dat Nederland in vergelijking met Groot-Brittannië te zuinig is met het opnemen van vaccins in het Rijksvaccinatieprogramma. ‘Wij doen onze kinderen tekort. Ik denk dat we met hogere bedragen moeten gaan rekenen of wel anderzins methoden moeten aanpassen om volledig recht te doen aan het preventieve karakter van vaccins.’
‘Het gaat uiteindelijk altijd over kosten, kosten, kosten’, zegt emeritus hoogleraar kindergeneeskunde Ronald de Groot. ‘Bij de Gezondheidsraad hebben ze de doodzieke kinderen en volwassenen met meningokokken nooit gezien, ze realiseren zich niet welke vreselijke verhalen erachter zitten. Dit debat moet hoognodig gevoerd worden, met het oog op de toekomst.’
De Gezondheidsraad hanteert zeven criteria bij de beoordeling of een vaccin voor het nationale Rijksvaccinatieprogramma in aanmerking komt. Zo moet de ziekte ernstig zijn en (potentieel) een grote groep mensen treffen. Ook moet het een urgent belang voor de volksgezondheid dienen en moet het vaccin veilig zijn en kosteneffectief. Over dit laatste criterium openen de experts nu de discussie.
Postma pleit ervoor om voor vaccins geen 20 maar maximaal 50 duizend euro per gewonnen levensjaar uit te trekken. De categorie tot 20 duizend euro wordt in Nederland doorgaans gehanteerd voor medicijnen tegen ziekten met een lage ziektelast, maar volgens Postma zijn ziekten als meningokokken W zo ernstig dat die in een zwaardere categorie thuishoren. Volgens hem geldt dit in elk geval ook voor meningokokken B.
Hoe bereken je de maximale kosten van een vaccin? Een eenvoudig rekenvoorbeeld:
Stel dat door ziekte X in Nederland jaarlijks één persoon overlijdt, en dat het invoeren van een landelijk vaccin voor ziekte X 6 miljoen euro kost. Als het vaccin aanslaat, zal die ene persoon bijvoorbeeld niet op zijn 20ste overlijden, maar pas op zijn 80ste. De gewonnen levensjaren zijn daarmee 60 jaren. Elk gewonnen levensjaar heeft dan 100 duizend euro gekost. Dat vindt de overheid doorgaans te duur, waardoor waarschijnlijk de keuze gemaakt zou worden om het landelijk vaccinatieprogramma voor ziekte X niet in te voeren.
Bij meningokokken zal de overheid mogelijk oordelen dat een vaccin maximaal 20 duizend euro per gewonnen levensjaar mag kosten, net zoals bij veel andere vaccins. Wetenschapper in dit stuk vinden dit bedrag te laag. Zo stelt een van hen dat het beter is om 50 duizend euro te hanteren, mede omdat de maatschappelijke impact van de ziekte heel groot is.
‘Druk op de farmaceutische industrie’
De Groot is het met hem eens. Volgens hem zou de overheid druk op de farmaceutische industrie moeten zetten door uit te rekenen hoeveel een vaccin netto moet kosten. ‘Ik zou zeggen: maak dat bedrag openbaar en laat de marktwerking zijn ding maar doen.’
‘Wij vinden kosteneffectiviteit een groot thema. Het is belangrijk daar aandacht aan te geven, want het komt steeds terug’, zegt de Gezondheidsraad in een reactie op de deskundigen. Volgens het ministerie van VWS is 20 duizend euro per gewonnen levensjaar ‘een vuistregel, maar geen hard criterium. Uiteindelijk gaat het erom hoe deskundigen een vaccin beoordelen op het geheel van alle gebruikte criteria.’
‘Als overheid wil je niet buitenproportioneel veel geld in een vaccin stoppen’, licht Hans van Vliet, manager van het Rijksvaccinatieprogramma van het RIVM, toe. ‘We gaan bijvoorbeeld geen standaardprogramma tegen gele koorts invoeren omdat een deel van de reizigers dat vaccin nodig heeft.’
Achttien Nederlandse doden
Sinds begin dit jaar zijn achttien Nederlandse doden gevallen door meningokokken W, onder wie gezonde tieners. Een op de zes patiënten komt om het leven, onder jongeren is dat een op de drie. Mede door verhalen in de media snelden ouders in groten getale naar huisartsen en GGD’s om buiten het vaccinatieprogramma om inentingen voor hun kind te bemachtigen. Zo vertelde een vader in de Volkskrant hoe zijn 17-jarige zoon in twintig dagen overleed aan de gevolgen van meningokokken W. Ook een 14-jarige scholiere in Wijk bij Duurstede en een 20-jarige student journalistiek uit Eindhoven stierven aan deze ziekte.
Families van slachtoffers van meningokokken W moeten verder leven met het wrange idee dat hun kind nog gezond was geweest als het zou zijn gevaccineerd, zegt Bruijning-Verhagen. ‘Zij verliezen hierdoor veel kwaliteit van leven, maar dat wordt niet in die rekensom meegenomen.’
Ouders worden hier onrustig van, zegt ze. ‘Je ziet, ook in mijn eigen omgeving, dat ze nu massaal naar de GGD rennen om 60 euro te lappen voor dit vaccin. Kennelijk is de samenleving dus allang verder dan wat er van hogerhand wordt beslist. Zij willen zo snel mogelijk hun kinderen beschermen. Maar daardoor ontstaat een tweedeling, van mensen die wel en mensen die niet kunnen vaccineren. Als we dat niet willen, moeten we daar ook naar handelen. De overheid moet rekening houden met dit effect op de maatschappij, en de bereidheid hebben om er meer aan uit te geven.’
Run op meningokokkenvaccin door bezorgde ouders
Het aantal vaccins tegen meningokokken W dat mensen eigenhandig bij de apotheek bestellen, is deze maand explosief gestegen. In september werden ruim zesduizend vaccins verkocht. Dat is dertig keer zo veel als tot drie maanden geleden.
Angst en onrust
‘Er telt meer dan alleen gewonnen levensjaren bij het wel of niet invoeren van een vaccin’, zegt ook hoogleraar kinderinfectieziekten en immunoloog Annemarie van Rossum van het Erasmus MC. ‘Er ontstaat angst en onrust: ouders durven hun kind misschien niet meer thuis te laten als ze even snotterig zijn, omdat zo’n kind in korte tijd er niet meer kan zijn. Het maakt nogal een verschil of een ouder iemand overlijdt of dat een kind plotseling sterft. Emotie is ook gebaseerd op iets, al is het lastig om die impact bij de bevolking te meten.’
Net als andere kinderartsen uit haar kring vaccineerde Van Rossum haar eigen kinderen al in het voorjaar tegen meningokokken W. ‘Ook voor kinderartsen zijn de symptomen van meningokokken W het schrikbeeld’, vertelt ze. ‘Zij zien hoe ontzettend ernstig ziek een kind kan worden in een zeer korte tijd: het opzwellen van ledematen, die paars worden en afsterven of geamputeerd moeten worden. Een kind wordt onherkenbaar. We zijn als artsen niet voor veel ziekten bang, maar dit kun je niet onderscheiden van een gewone griep.’
‘Te duur’
Haar jongste zoontje, toen 8, hoorde Van Rossum thuis een telefoongesprek voeren over de gevolgen van meningokokken W. ‘Ik heb hem uitgelegd hoe het zit met kosteneffectiviteit van medicijnen: dat je niet iedereen een vaccin of een pil kunt geven, omdat dat te duur is voor een land. En dat de vaccinatiegraad in Nederland dalende was, door ouders die denken dat vaccinaties niet goed zijn voor hun kinderen. Maar mijn zoon werd ontzettend boos. Hij zei: dus omdat anderen niet willen vaccineren en het heel duur is, kan ík doodgaan? Toen zei mijn oudste zoon: dan wil ik ook een vaccin, want ik wil niet dood.’
In Engeland worden jongeren al sinds 2015 ingeënt tegen meningokokken W en B. In Nederland is de beslissing over het vaccin tegen meningokokken B nog niet genomen: daarover brengt de Gezondheidsraad eind dit jaar advies uit. B was tot voor kort het meest voorkomende type van de dodelijke ziekte in Nederland, maar het is inmiddels ingehaald door het W-type.
De deskundigen voorspellen nu al dat de Gezondheidsraad het vaccin tegen meningokokken B te duur zal achten. Postma: ‘Het aantal ziektegevallen van meningokokken B in Nederland is momenteel mogelijk te laag om het vaccin kosteneffectief te maken. Maar we weten dat het op termijn weer tot een uitbraak komt, dat leert de geschiedenis ons. En dan ben je dus te laat voor de eerste kinderen die dat oplopen. Waarom moet je daar op wachten?’
OVERHEID WIST IN 2016 AL VAN MOGELIJKE MENINGOKOKKEN-UITBRAAK
De Nederlandse overheid had al in de herfst van 2016 serieuze aanwijzingen dat er vaccins moesten worden aangeschaft tegen de dodelijke ziekte meningokokken, maar wachtte tot september 2017 met een beslissing hierover.
Als het vaccin eerder was besteld, had mijn zoon Maurits (17) gered kunnen worden, zegt Bert Gravendeel.
Het nieuwe vaccin zou erdoorheen zijn gerommeld door de industrie, bijwerkingen kunnen geven en nauwelijks werken, zo beweren Stichting Vaccinvrij en de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken.In hoeverre kloppen die claims?