In 1970, op zijn 33ste, was Frank Stella de jongste kunstenaar die in het Moma in New York een retrospectieve kreeg. Hij was toen al ruim tien jaar actief en pionierde met abstract werk in series en met schilderijen in de vorm van shaped canvases. Critici reageerden niet onverdeeld, maar prezen wel Stella’s veelzijdigheid en zin voor variatie. Hier werd een nieuwe weg getoond voor de niet-figuratieve kunst: dat was de teneur.

Zelf zag Stella zijn koele minimalisme als een antwoord op de stormachtige romantiek van zijn tijd: die van het abstract expressionisme, dat in de VS na de Tweede Wereldoorlog ontkiemde en lang toonaangevend bleef.

Al in 1959 maakte hij deel uit van de tentoonstelling Sixteen Americans, ook in het Moma, met opkomende kunstenaars als Jasper Johns, Robert Rauschenberg en Ellsworth Kelly. Hij toonde er vier black paintings, haast monochrome zwarte doeken met symmetrisch aangebrachte strepen. Ze maakten grote indruk door hun formaat, hun strengheid en durf.

Afwijkende vormen

Stella overleed in Manhattan op 87-jarige leeftijd in zijn appartement in New York aan de gevolgen van lymfekanker. Hij werd geboren in Malden, een voorstad van Boston. Zijn moeder was schilder en ook zijn vader, een gynaecoloog, was creatief met verf. Frank studeerde geschiedenis aan de universiteit van Princeton en nam ondertussen schilderlessen.

In 1958 verhuisde hij naar New York, raakte onder de indruk van het werk van Franz Kline en begon aan zijn serie zwarte schilderijen met alleen zwarte strepen. Na zijn debuut in het Moma werd Stella opgepikt door galeriehouder Leo Castelli, die hem in 1960 een solotentoonstelling gaf met schilderijen in afwijkende vormen. Daarmee demonstreerde hij dat een schilderij niet iets anders hoeft voor te stellen, maar dat het zelf een object is.

De New York Times typeerde Stella als “een formalist van calvinistische strengheid”. Met zijn beroemde devies ‘What you see is what you see’ torpedeerde hij alle pogingen om zijn werk te interpreteren. Hij werd er ook een frontman van het Amerikaanse minimalisme mee.

Glitterverf

Maar die strengheid was maar één facet. Stella vond zichzelf voortdurend opnieuw uit. Hij evolueerde al snel naar een meer vitale, uitbundige vorm van abstracte kunst. Daarbij koos hij voor grote, muurvullende formaten.

Dat een schilderij geen diepte hoefde te suggereren, zou hij zelf daarna ontkrachten. Het mondde finaal uit in werken die het platte vlak verlieten: geassembleerde metalen objecten die hij beschilderde met felle, vibrerende kleuren en zelfs glitterverf. Ook vrijstaande sculpturen, bijeen­gepuzzeld met uitgesneden repen metaal, kegels en zuilen, bleef hij zelf beschouwen als schilderijen. In 1991 waren ze bij ons de blikvangers van een tentoonstelling in het Casino van Knokke, onder impuls van verzamelaar en kunstpromotor Roger Nellens.

Het werk van Stella kende een groot commercieel succes. Lang bleef hij een prominente plaats op de kunstmarkt bekleden. In 2004 behoorde hij nog tot de tien duurste levende kunstenaars, een lijst die op dat moment werd aangevoerd door Jasper Johns. In 2019 werd Stella’s Point of pines bij Christie’s geveild voor 28 miljoen dollar, zijn persoonlijk record.

Veel werk van hem verscheen ook in de publieke ruimte. Drie jaar geleden werd Jasper’s split star geïnstalleerd aan de voet van een van de nieuwe World Trade Center-gebouwen in Manhattan.