Waarom jongeren auto’s in brand steken

Zweden staat deze zomer in brand en dat slaat niet alleen op de bossen. Gisterenavond werden op een georganiseerde manier auto’s, vrachtwagens, caravans en vuilniscontainers in brand gestoken. Dat gebeurde in grootsteden als Göteborg en Malmö, en kleinere plaatsen zoals Trollhättan, Lysekil en Falkenberg. Video’s door ooggetuigen tonen troepjes snel hollende mensen in volledig zwarte kledij, die planmatig tussen de schemerige woontorens hollen.

Politie en brandweer moesten massaal uitrukken. Alleen waren de daders daar ook op voorzien. Zo werden straten vakkundig geblokkeerd om de hulpverleners tegen te houden. Politieagenten in Lysekil werden met stenen bekogeld. De daders hadden molotovcocktails, zwarte maskers en materiaal om systematisch de voorruiten in te slaan en auto’s in brand te steken.

"Nooit honderd procent geweldvrij"

In Göteborg alleen al zijn meer dan 88 wagens vernield op twintig verschillende locaties. Er vielen geen doden en zelfs geen gewonden. Volgens Ulla Brehm, woordvoerder van de politie, komen dit soort branden wel "vaker voor in de week voor het begin van het schooljaar." "Maar als je vlak na 9 uur zoveel auto’s tegelijk ziet branden, kan je niet uitsluiten dat er coördinatie was via het internet", zegt ze.

In Malmö, Stockholm en Uppsala gingen volgens de krant Expressen inderdaad ook een dozijn voertuigen in vlammen op, maar zonder geweld of georganiseerde rellen. In Göteborg echter lijkt de aanval op grotere schaal en met meer vakkundigheid te zijn uitgevoerd. Daar zouden tot 40 mensen betrokken zijn.

De gebeurtenissen laten Zweden, dat op drie weken van een nationale verkiezing staat, even schrikken. "Waar zijn die jongeren verdomme mee bezig?" liet premier Stefan Löfven zich ontvallen op de nationale radio. "Dit lijkt bijna op een militaire operatie. Achterstelling kan hier nooit een excuus voor zijn."

Criminaliteit was al een belangrijk thema in de verkiezingen. De sociaaldemocraten stevenden nu al op zwaar verlies af terwijl de extreemrechtse "Zweden Democraten" waarschijnlijk de tweede grootste partij worden. Zij verwijten de sociaaldemocraten dat ze niet hard genoeg hebben opgetreden tegen geweld en gettovorming. Maar volgens Löfven heeft zijn regering de politie juist meer geld gegeven dan gevraagd en krijg je geweld nooit honderd procent weg uit de samenleving.

Neonazi’s of jongeren uit de achterstandswijken?

De vraag is dus vooral hoe het kiespubliek zal reageren op dit incident, en wie er de schuld voor krijgt. Bendegeweld in de Zweedse achterstandswijken (zogenaamde "no go zones") is al langer een probleem, met dit jaar alleen al veertig doden in schietpartijen. In de wijken die gisteren werden getroffen wonen veel mensen met een migratieachtergrond (zowel jongeren uit ex-Joegoslavië als moslims uit Afrika en het Midden-Oosten) en is de werkloosheid hoog. Dat maakt het gemakkelijk om de schuld bij (jongeren uit) die gemeenschappen te leggen. Dat gebeurt ondertussen volop in sociale media. Maar de politie, die al verschillende aanwezige jongeren kon identificeren, heeft dat tot nu toe juist niet gedaan. Het blijft wachten op meer officiële informatie over de daders.

Anderzijds is ook extreemrechts geweld in opmars. De Zweedse neonazibeweging (Nordic Resistance Movement of NMR) hield de laatste jaren ook massale en gewelddadige optochten, onder andere in Göteborg. Net deze week werd nog een Zweedse neonazi gearresteerd: hij smeedde plannen om twee journalisten te vermoorden. "In de berichtgeving over de autobranden lees ik niet dat Zweedse neonazi’s ook terreuraanvallen hebben gepleegd", tweette veiligheidsexperte Molly McKew.

Ondertussen is het nieuws al snel opgepikt en verspreid door de Amerikaanse conservatieve kringen. Zij stellen Zweden heel graag voor als afschrikwekkend voorbeeld van waar "multiculturaliteit" toe leidt. De "Zweedse Democraten" hebben al beloofd om op 9 september "Zweden weer veilig te maken." Electoraal lijken zij het incident uit te buiten.

Politici uit andere Zweedse partijen reageren met strenge afkeuring, maar blijven wachten op de resultaten van het onderzoek. Ondertussen zijn de grootste slachtoffers van het incident de mensen uit de achterstandswijken, die vaak moeite hebben om hun enige vervoersmiddel zomaar te vervangen. "Deze mensen hebben niet de financiën om meteen een nieuwe auto te kopen", zegt een buurtbewoner tegen de Göteborg Posten. "Als het vuur zich via de bomen en de gebouwen had verspreid, dan waren er families met kinderen getroffen. Hebben de daders daar dan niet aan gedacht?"