Direct naar artikelinhoud
Duitsland

Duitsers zitten in driedubbele knoop met Turken, en geweld wordt niet geschuwd

Bezoekers van de Koca Sinan Camii in Berlijn leggen hun bidkleed buiten neer, nadat hun moskee door brandbommen deels is verwoest.Beeld Getty Images

De aanvallen op Turkse moskeeën en winkels in Duitsland nemen snel toe: al 37 in drie maanden. De daders zouden uit Koerdische hoek komen en ageren tegen de Turkse veldtocht naar Afrin. Maar dat is lang niet alles.

Sinds januari zijn in Duitsland 37 aanvallen gepleegd op Turkse doelwitten, van moskeeën tot een groentewinkel. Dat is een enorme toename ten opzichte van 2017, toen er in het hele jaar 13 incidenten werden geregistreerd. In de meeste gevallen ging het om brandstichting. Er vielen geen doden.

Politie en inlichtingendiensten hebben sterke aanwijzingen dat de daders uit militant-Koerdische hoek komen. Dat schrijft onder andere het Duitse weekblad Der Spiegel. Het geweld lijkt een reactie op de veldtocht van het Turkse leger tegen de Koerdische enclave Afrin in Syrië. Weekend na weekend gaan overal in Duitsland duizenden Koerden de straat op om te demonstreren tegen Erdogan én tegen de Duitse regering, omdat de Duitsers wapens leveren aan Turkije. Geregeld raken ze daarbij slaags met aanhangers van de Turkse president Erdogan.

Dat Turken en Koerden in Duitsland met elkaar op de vuist gaan vanwege Afrin, is voor de nieuwe regering-Merkel naast onwenselijk ook bijzonder ongemakkelijk. Het tekent de knoop waarin de Duitsers met de Turken zitten, zowel in de binnenlandse als in de buitenlandse politiek.

Dat Turken en Koerden in Duitsland met elkaar op de vuist gaan vanwege Afrin, is voor de nieuwe regering-Merkel naast onwenselijk ook bijzonder ongemakkelijk

1. 'Multicultureel drama'

In Duitsland wonen ongeveer 4,5 miljoen personen met Turkse wortels, onder wie 1,5 miljoen Koerden. Ongeveer de helft van deze groep heeft behalve een Duits ook een Turks paspoort.

Het aantal Koerden in Duitsland is sinds 2015 met honderdduizenden toegenomen. Dat komt door de vluchtelingenstroom uit Syrië en Irak, maar ook door de toename van het aantal politieke vluchtelingen uit Turkije zelf. Deze groepen hebben de sympathie voor de in Duitsland verboden Koerdische onafhankelijkheidsbeweging PKK weer aangewakkerd, blijkt uit een recente analyse van de binnenlandse veiligheidsdienst. In dat document staat dat het "het Koerdische geweldspotentieel" het laatste jaar is gegroeid en dat militante Koerden samenwerking zoeken met extreemlinkse groeperingen.

Deze Koerdisch-Turkse spanningen komen boven op een toch al koortsachtig integratiedebat. Dat zich in Berlijn en in de achterstandswijken van het Ruhrgebied een multicultureel drama zou kunnen voltrekken, net als in andere West-Europese landen, is door de Duitse regeringen tot na de eeuwwisseling min of meer ontkend.

Het al dan niet mislukken van de multiculturele samenleving is in Duitsland pas een paar jaar een politiek thema, onder invloed van de terroristische uitwassen van de politieke islam, de zogenoemde 'vluchtelingencrisis' en de opkomst van de rechts-nationalistische AfD. Maar ook het toegenomen rollen van de spierballen van Erdogans lange arm zet de discussie verder op scherp.

Concreet vertalen deze spanningen zich in scherpe debatten over het afschaffen van de dubbele nationaliteit en de vraag of de islam wel bij Duitsland hoort.

2. Wapenleveranties aan NAVO-bondgenoot Turkije

In haar regeringsverklaring veroordeelde Merkel de verovering van Afrin door het Turkse leger "op z'n scherpst", "ondanks de veiligheidsbelangen van Turkije."

Voor veel Duitse Koerden zal dit standpunt niet bijzonder geloofwaardig zijn zolang Duitsland doorgaat met het leveren van wapens aan de regering van president Erdogan. Op de wereldranglijst van exporteurs van militair materieel staat Duitsland op nummer vier, na de VS, Rusland en Frankrijk.

Jaarlijks leveren Duitse bedrijven voor zo'n 80 miljoen euro aan NAVO-partner Turkije. Afrin is veroverd met Duitse Leopard-tanks. Onder elke levering moet de Duitse minister van Economische Zaken een handtekening zetten.

Volgens Linke-lijsttrekker Sahra Wagenknegt is Angela Merkel "medeschuldig aan oorlogsmisdaden van de Turkse leider Erdogan"

Het thema wapenexport was al een blok aan het been van de vorige grote coalitie van CDU en SPD, vooral de export naar het steeds verder van democratie en rechtsstaat wegdrijvende Turkije. Volgens Linke-lijsttrekker Sahra Wagenknegt is Angela Merkel "medeschuldig aan oorlogsmisdaden van de Turkse leider Erdogan".

Op 16 februari verzekerde Sigmar Gabriel, op dat moment ontslagnemend minister van Buitenlandse Zaken, dat er sinds het begin van de veldtocht naar Afrin geen wapenleveranties meer waren goedgekeurd, maar dat de beslissing over de definitieve stop bij de nieuwe regering ligt. Dat was gelogen, bleek na Kamervragen van de Groenen. Tussen januari en maart heeft de Duitse regering nog voor 4,4 miljoen aan wapenexporten naar Turkije goedgekeurd.

3. De indruk dat Merkel naar de pijpen van Erdogan danst

Niet alleen Duitsland kijkt machteloos toe, of juist weg, van de humanitaire ramp die zich voltrekt in Afrin. Dat doen alle EU-landen. Maar de zaak ligt in Duitsland politiek en maatschappelijk gevoeliger dan elders. En dat komt niet alleen door de huidige Turks-Koerdische spanningen, maar ook door de hardnekkige indruk dat Merkel zich door Erdogan laat ringeloren sinds de EU onder Duitse leiding de vluchtelingenovereenkomst met Turkije sloot, precies twee jaar geleden.

Het afgelopen jaar waren de diplomatieke verhoudingen tussen Turkije en Duitsland minstens zo slecht als die tussen Turkije en Nederland, onder andere door het verbod op campagneoptredens van Turkse ministers en vanwege de rechtszaak over het gedicht van de cabaretier Jan Böhmermann.

Het afgelopen jaar waren de diplomatieke verhoudingen tussen Turkije en Duitsland minstens zo slecht als die tussen Turkije en Nederland

Maar de Duitsers hebben het afgelopen jaar een charmeoffensief gevoerd om de bilaterale scheuren ten minste provisorisch te dichten, met als resultaat de vrijlating van de journalist Deniz Yücel, die sinds een jaar gevangenzat in Istanbul.

De aanval op Afrin was zelfs voor veel CDU'ers de druppel. Het hele Duitse parlement werd het er vorige week over eens dat Erdogans verovering van de Syrische stad tegen het volkenrecht indruist en vraagt om een duidelijke stellingname van de nieuwe regering.

Of uit de kritische woorden van Merkel ook daden zullen volgen, is nog maar de vraag. Minister van Defensie Ursula von der Leyen vermeed het onderwerp wapenexport vorige week in de Bondsdag krampachtig, wat haar op scherpe kritiek uit bijna alle partijen kwam te staan. Voorafgaand aan die toespraak begroette Von der Leyen een toehoorder op de tribune: de Turkse ambassadeur.

Volgens de Groenen en de Linke is de enige manier waarop Duitsland in deze situatie een geloofwaardige Turkije-politiek kan voeren, het opzeggen van de vluchtelingenovereenkomst. Maar de kans dat dat gebeurt lijkt nihil.