Het CO2-opslagproject Porthos kan bedrijven als Shell een flink voordeel opleveren, terwijl het Rijk inkomsten misloopt, blijkt uit een rapport dat de Algemene Rekenkamer donderdag publiceert. "Het Rijk doet zichzelf eigenlijk tekort", zegt collegelid Barbara Joziasse van de Rekenkamer.
Porthos gaat CO2 verzamelen die bedrijven als Shell en ExxonMobil uit hun schoorstenen afvangen. Het broeikasgas wordt via pijpleidingen vervoerd en verdwijnt zo'n 20 kilometer van de kust in een leeg gasveld, kilometers diep onder de zee.
Na een flinke vertraging, onder meer door een rechtszaak bij de Raad van State, wil Porthos vanaf 2026 van start gaan. Er verdwijnt dan jaarlijks zo'n 2,5 miljoen ton CO2 onder de zee, totdat de gasvelden in 2042 vol zijn.
De Rekenkamer stelt dat het project "ruimschoots doelmatig" is om de klimaatdoelen te halen. "Met andere woorden: de belastingbetaler krijgt waar voor zijn geld", zegt Joziasse.
Mogelijk geen subsidie nodig
De overheid geeft een subsidie voor elke ton CO2 die niet de lucht in gaat. De hoogte van de subsidie is gekoppeld aan de CO2-prijs die Europese bedrijven nu al moeten betalen voor hun uitstoot.
Toen klimaatminister Rob Jetten in 2020 besloot om subsidie te verstrekken aan het Porthos-project, leek het erop dat er misschien wel 1,8 miljard euro aan subsidie nodig zou zijn over een periode van zestien jaar. Maar inmiddels is de CO2-prijs flink gestegen en wordt het subsidiebedrag vermoedelijk lager. Misschien wordt er zelfs helemaal geen subsidie uitbetaald.
Dat is dus goed nieuws voor de overheid, maar volgens de Rekenkamer is er onvoldoende rekening gehouden met de mogelijke overwinsten die Shell en de andere klanten van Porthos kunnen verwachten. Hun rendement uit de CO2-opslag komt naar verwachting neer op tientallen procenten. Dat is veel hoger dan het "redelijke rendement" van 7,5 procent dat bij verlening van de subsidie werd verwacht.
Toch is hier geen rekening mee gehouden: er zijn geen afspraken gemaakt over het delen van die winst met de overheid. In het buitenland gebeurt dit vaak wel; windparken die in het Verenigd Koninkrijk subsidie krijgen, moeten bij hoge energieprijzen bijvoorbeeld hun winst delen met de overheid. De Nederlandse overheid kan alleen hopen dat bedrijven als Shell aan het eind van het jaar meer winstbelasting afdragen.
Rijk neemt wel risico's
Dat terwijl diezelfde overheid wel grote risico's neemt in het Porthos-project, concludeert de Rekenkamer. Porthos is eigendom van drie staatsdeelnemingen, dus in feite zijn de pijpleidingen gebouwd met belastinggeld. Maar door tegenvallers kan Porthos een rendement van slechts 2 procent verwachten. Veel minder dan de grote CO2-uitstoters die klant zijn. Ook als er in de toekomst sprake is van CO2-lekkages of andere incidenten, blijft de overheid "tot in het einde der tijden" verantwoordelijk voor de kosten.
De Rekenkamer zegt te begrijpen dat Porthos vanwege het "pionierskarakter" met tegenvallers te maken krijgt. Wereldwijd wordt het een van de eerste grote CO2-opslagprojecten. Maar het zal niet de laatste zijn, dus de overheid moet wel leren van zijn fouten.
"Je ziet nu al Aramis aankomen, een project dat tien keer groter is dan Porthos", zegt Joziasse. "Het is belangrijk om nu die lessen te leren, want straks zijn de investeringen door het Rijk ook veel groter."
Volg ons klimaatnieuws
Compensatie voor gasbedrijf TAQA
De Rekenkamer doet in het rapport nog een opmerkelijke bevinding. Porthos blijkt miljoenen aan compensatie te moeten betalen aan het gasbedrijf TAQA uit Abu Dhabi. Dat is uitbater van het gasveld waar Porthos zijn CO2 in kwijt kan.
In dat gasveld blijkt nog een klein beetje aardgas te zitten. Toen tijdens de energiecrisis de gasprijs omhoog knalde, werd het voor TAQA weer aantrekkelijk om dat gas te winnen. Porthos en zijn klanten betalen daarom een compensatie aan het bedrijf.
Het is niet exact duidelijk hoe hoog die is, maar het gaat volgens de Rekenkamer zeker om tientallen miljoenen euro's. Tijdens de crisis werd zelfs rekening gehouden met een bedrag van honderden miljoenen, omdat de gasprijs toen zo hoog was.
Niet aan Kamer gemeld
De Rekenkamer noemt het "opmerkelijk" dat het ministerie van Economische Zaken en Klimaat deze tegenvaller nooit aan de Tweede Kamer heeft gemeld. Het is überhaupt nooit bekendgemaakt dat er nog aardgas zit in het veld dat Porthos wil gebruiken.
Dit kwam ook niet naar buiten toen het ministerie eind 2022 besloot om een garantie te geven vanwege andere tegenvallers bij de bouw van Porthos. Die garantie, ter waarde van 175 miljoen euro, moest door het parlement worden goedgekeurd.
In een reactie zegt demissionair minister Micky Adriaansens dat zij in de toekomst transparanter zal zijn over niet-gewonnen aardgas bij CO2-opslagprojecten. Maar volgens haar is er "geen inhoudelijke samenhang" tussen de garantie aan Porthos en de compensatiedeal met TAQA.