Mag je ergens demonstreren zonder daar toestemming voor te hebben?
"Ja. Je hebt nooit toestemming nodig om te demonstreren. Als dat wel zo zou zijn, dan zou de overheid kunnen kiezen om sommige protesten wel en andere niet toe te staan vanwege de inhoud. Dat zou neerkomen op censuur. Je hebt dus ook beslist geen vergunning nodig om te demonstreren. Je demonstratierecht is een recht, geen gunst."
"Wel moet je volgens de wet de overheid eerst laten weten dat je gaat demonstreren, zodat zij dat protest vervolgens zo goed mogelijk kunnen faciliteren. Als jij op een plein voor Palestina gaat demonstreren en op datzelfde plein is al een demonstratie voor Israël aangemeld, dan is het handig voor de overheid om dat vooraf te weten. Dan kunnen ze proberen ervoor te zorgen dat beide protesten veilig kunnen plaatsvinden."
"Maar: als je een protest niet aanmeldt, dan is dat volgens de rechtspraak en de Nationale ombudsman niet genoeg reden voor de overheid om een protest te mogen beëindigen."
Wie is aansprakelijk voor de schade of kosten van een demonstratie?
"De organisatie van een protest kan niet aansprakelijk gesteld worden voor de schade of kosten van een protest. Zij zijn enkel degenen die het protest organiseren en de gemeente informeren. Als er vervolgens bijvoorbeeld wat onverlaten langskomen die ruiten ingooien, dan kun je daar als organisatie niet voor aangesproken worden."
"Dat is ook niet zo voor de opruimkosten. Anders zou de druk van het risico op schadevergoedingen mensen kunnen weerhouden van het gebruikmaken van hun grondrecht. Als iemand schade veroorzaakt, bijvoorbeeld door een ruit in te gooien, dan kan die persoon daar zelf voor aansprakelijk gesteld worden."
Waarom is een aangifte noodzakelijk om een demonstratie te stoppen?
"Een demonstratie kan alleen gestopt worden door de autoriteiten als het noodzakelijk is voor een van de in de wet genoemde doelcriteria. Een van die doelcriteria is het voorkomen van wanordelijkheden. Het door studenten protesteren en kamperen op hun eigen universiteitsterrein levert niet per se wanordelijkheden op."
"Strafbaar gedrag van de demonstranten kan wel een indicator zijn van wanordelijkheden, als er bijvoorbeeld sprake is van erfvredebreuk of lokaalvredebreuk. De universiteit moet dan wel eerst aangeven dat ze een einde willen aan het protest op hun eigen terrein."
"Strafbaar gedrag rechtvaardigt niet automatisch het beperken of verbieden van een demonstratie. Het beperken of beëindigen van een demonstratie moet nog steeds noodzakelijk en proportioneel zijn ter voorkoming of bestrijding van wanordelijkheden. Als er een minder ingrijpende maatregel mogelijk is om hetzelfde doel te bereiken, moet daar altijd voor worden gekozen."
"Kortom: aangifte is niet nodig om een demonstratie te stoppen, maar kan in sommige situaties een indicator zijn van wanordelijkheden. Als daar sprake van is - in de zin van strafbare gedragingen - dan moet nog steeds worden beoordeeld of het beëindigen van de demonstratie noodzakelijk en proportioneel is, of dat er een andere minder ingrijpende maatregel mogelijk is."
Valt het opwerpen van barricades en het bezetten van gebouwen onder het recht op demonstratie?
"Ja. Volgens het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vallen allerlei vormen van vreedzaam protest, waaronder blokkades en bezettingen, nog volop onder het recht op demonstratie. Wel is het zo dat je wetten kunt overtreden zodra je overgaat tot burgerlijke ongehoorzaamheid, terwijl je tegelijkertijd nog de bescherming hebt van het recht op demonstratie."
Welke van de twee weegt dan zwaarder: het recht op demonstratie of het overtreden van de wet?
"Bij een vreedzame alledaagse demonstratie wordt meestal een aantal regels overtreden. Denk aan het met iedereen door het rode licht lopen, waardoor de weg tijdens het protest even niet begaanbaar is. Omdat het doel daarbij het uitoefenen van je grondrecht is, zal je geen bekeuring krijgen. In dat geval gaat het demonstratierecht dus inderdaad boven het plegen van bepaalde, kleinere strafbare feiten."
"Het is aan demonstranten om te kiezen op welke manier zij willen demonstreren. Maar als het gekozen middel om te demonstreren het overtreden van de wet is - denk aan de bezetting van een snelweg - dan noemen we dat 'burgerlijke ongehoorzaamheid'."
"Het wordt dan (juridisch gezien) wat ingewikkelder, omdat je daarbij zowel de wet overtreedt als het recht om te demonstreren uitoefent. Die twee staan dan naast elkaar. Dan worden de rechten tegen elkaar afgewogen. Je overtreedt de wet, dus je kunt vervolgd worden en straf krijgen. Maar de overheid moet, omdat je dit doet in de uitoefening van een grondrecht, terughoudend optreden."
"Ingrijpen mag immers alleen als het noodzakelijk en proportioneel is. Zomaar geweld gebruiken of een blokkade ontruimen alleen omdat de wet overtreden wordt, kan niet. Ook achteraf, bij de oplegging van een straf, moet rekening gehouden worden met de reden waarom je de wet overtreden hebt. En dat dit voor een hoger maatschappelijk doel en in het kader van de uitvoering van een grondrecht was."
"Als je strafbare feiten pleegt die niet binnen het kader van het recht op demonstratie vallen - denk aan iemand mishandelen of iets stelen - dan kun je daar natuurlijk ook als individu voor vervolgd worden. Dan maakt het niet uit of je dat nu op een demonstratie doet of in een winkelstraat tijdens een koopavond. Dan heb je geen bescherming van het recht op demonstratie."
Wie is Jelle Klaas?
Jelle Klaas is uitvoerend directeur en mensenrechtenadvocaat bij stichting en advocatenkantoor PILP. Hij is één van de oprichters van PILP en heeft jarenlange ervaring in procederen voor mensenrechten in Nederland.