Direct naar artikelinhoud
Madonna 60

Madonna: hart van een rebel, ziel van een pionier

Madonna op de bank bij David Letterman.Beeld rv

Vandaag wordt Madonna zestig. Een week lang blikken we terug op de relevantie van het popicoon. Vandaag: Madonna als Agent Provocateur, of hoe ze óók de grenzen van het fatsoen heeft verlegd.

Oops, I didn't know I couldn't talk about sex,” zingt Madonna plagerig in ‘Human Nature’ op Bedtime Stories (1994). Daarmee trok ze nog maar eens een lange neus naar alle fatsoensrakkers, die ze de jaren voordien tegen zich in het harnas had gejaagd.

Tieners van vandaag, die terugblikken op de jaren 80 en 90, zullen vast geen idee hebben waarom moraalridders ooit zo’n aanstoot namen aan de Queen of Pop. Speelt Rihanna seksualiteit niet rauwer en meer expliciet uit, net als Lady Gaga of Miley Cyrus?

Klopt als een zwerende vinger. Maar hun rebelse imago vindt zijn oorsprong bij Moeder Madonna. La Ciccone verzette in de jaren 80 en 90 voortdurend belangrijke bakens, als vrijbuiter en provocateur. En bij dat pionierswerk spinnen popsterren vandaag nog steeds garen, zonder op veel weerstand van de goegemeente te botsen. Controverse opwekken na de gouden jaren van Madonna? Begin er maar eens aan.

Madonna.Beeld ISOPIX

Satanische shows

Vandaag klinkt het natuurlijk ronduit lachwekkend dat ‘Like a Virgin’ en de videoclip voor ‘Like a Prayer’ haar ooit op een banvloek van het Vaticaan kwamen te staan. “Een van de meest satanische shows in de geschiedenis van de mensheid,” klonk het zelfs ten pauselijke paleize, na optredens waarin Madonna met religieuze beeldspraak dolde. Vooral met 'Like a Prayer' haalde Madonna zich de woede van de christelijke kerk op de hals. Een clip met brandende kruisen? Een zwarte patroonheilige kussen in de kerk? Heiligschennis!

Al heel haar carrière probeert Madonna zo veel mogelijk taboes te doorbreken

Al heel haar carrière probeert Madonna zo veel mogelijk taboes te doorbreken. Van in het prille begin prikkelde de popster zo wereldwijd de verbeelding. Poserend in een trouwjurk met een riem waarop in grote letters ‘boy toy’ stond te lezen, toonde ze zich in 1984 reeds half maagd, half hoer. 

Prinses van de paradox

Tijdens de Virgin Tour zou ze zich finaal ontpoppen tot vrijgevochten sekssymbool. Tieners – vaak gebukt onder katholiek juk – konden zich optrekken aan de dubbelzinnige uitstraling van La Ciccone, waar seks en onschuld samen door één deur kunnen. Ze is de prinses van de paradox. “Want om écht te provoceren, heb je seks en verwarring nodig”, gaf de popster later ook zelf toe. 

Madonna treedt op bij 'Heavenly Bodies: Fashion & The Catholic Imagination Costume Institute Gala' bij The Metropolitan Museum of Art.Beeld Getty Images for The Met Museum/Vogue

Marlene Dietrich en Marilyn Monroe gingen haar dan al voor in die aanpak, geen van hen trok dat imago ooit zo onverschrokken door als de Queen of Pop. Een masturbatie-act op het podium deed Madonna zelfs bijna achter tralies belanden in Canada. Dat gebeurde tijdens de legendarische Blond Ambition Tour in 1990. Ze werkte die overigens af in de inmiddels iconische, puntige bustier van Jean-Paul Gaultier. Moraalridders spraken schande over de outfit, en plakten de borsten af met zwarte tape, telkens wanneer Madonna op de cover van een tijdschrift verscheen.

Leder, latex en korsetten

Haar reputatie als onverzettelijke relnicht zou de zangeres geen windeieren leggen: de Blonde Ambition-tour is tot op vandaag een van de succesvolste en meest lucratieve tours ooit. En volgens muziekblad Rolling Stone ook de beste van het hele decennium.

Haar reputatie als relnicht zou de zangeres geen windeieren leggen: de Blonde Ambition-tour is een van de succesvolste en meest lucratieve tours ooit

De eerste helft van de jaren 90 besteedde de voormalige Material Girl volop aan het beleven én etaleren van haar seksuele fantasieën. Dat deed ze onder meer in de clip voor ‘Justify My Love’: in die zwart-witparel van Jean-Baptiste Mondino loopt Madonna als Marilyn Monroe door een hotel waar kamers uitzicht bieden op een topless dominatrix, een androgyne genderbender en een overdaad aan leder, latex en korsetten. MTV vond de video te expliciet en sloeg hem in de ban. Alleen maar koren op de molen van Madonna: ‘Justify My Love’ is de eerste videoclip die op VHS verscheen, en het kleinood ging massaal over de toonbank.

Dollen met hondje

‘The Queen of Obscene’ heeft de smaak te pakken. Rond de tijd dat haar album Erotica (1992) verscheen, lag ook haar koffietafelboek Sex in de rekken. De pikante poses die Madonna aanneemt in dat glossy fotoboek, veroorzaakten heel wat ophef. Nog voor de publicatie probeerde haar platenlabel trouwens Madonna het idee uit het hoofd te praten. Ze wilden de popster pas groen licht geven, als ze kon beloven dat er “geen bestialiteit, kinderen of religieuze referenties” in het boek zouden staan. U kon het al raden: in het boek poseert Madonna als de Messias aan het kruis, en op een andere foto zie je haar halfnaakt dollen met een hondje.

Madonna & Jean Paul Gautier.Beeld rv

Ook aan de strenge wetten van televisie had ze lak. Zo zou David Letterman zijn uitzending met haar niet licht vergeten. In maart ’94 vroeg Madonna hem herhaaldelijk om aan haar slipje te ruiken, en liet ze veertien keer de beruchte F-bomb vallen in de studio – ‘fuck’, dus. Vandaag trekt zo'n exuberante acte de présence hooguit een Twitter-stormpje op gang, maar Amerikaanse tabloids stortten zich toen massaal op het schandaal.  

Onafhankelijkheidsverklaring

In de eerste helft van de jaren 90 toonde Madonna zich daarmee een non-comformistische pionier op het vlak van vrije meningsuiting en seks. De provocaties voelden soms gratuit aan, maar door de bank genomen lijkt het vooral dat Madonna een onafhankelijkheidsverklaring afdwong. Als agent provocateur tastte ze niet alleen de grenzen af, maar verlegde ze die ook. 

En ja, Her Madgesty hield daarmee de deur open voor een nieuwe generatie popzangeressen. Post-Madonna hoef je niet meer keurig in de pas te lopen, of als zedig poppemieke in de markt te worden gezet.

Madonna in witte kanten lingerie met een Boy Toy riem.Beeld The LIFE Picture Collection/Gett

Wereld zonder angst of repressie

Na de eeuwwisseling provoceerde en choqueerde Madonna vooral op politiek vlak. Tijdens de MDNA Tour in 2012 toonde ze bijvoorbeeld een videomontage waarin het hoofd van Marine Le Pen gecombineerd werd met een afbeelding van Hitler en een swastika. Niet veel later plaatst ze een selfie in een nikab op haar Instagram. Ze noemde het een mooi kledingstuk, en zei dat ze het aantrok in naam van de vrije meningsuiting.

'Ik heb een wereld voor ogen waarin vrijheid absoluut is. Waarin iedereen kan zeggen wat die wil, zonder represaille'
Madonna

Dat laatste blijkt de rode draad doorheen vier decennia provocaties. Express yourself is geen holle slogan voor La Ciccone. “Ik heb een wereld voor ogen waarin vrijheid absoluut is”, verklaart ze tijdens interviews. “Een wereld waarin geen angst of repressie bestaat. Waarin iedereen kan zeggen wat die wil, zonder represailles.”

Hart van een rebel

"De raakpunten tussen haar werk en het onze zijn overduidelijk”, beweerde een tekenaar van Charlie Hebdo over haar in een Frans tv-programma. “Madonna’s strijd voor een vrije seksualiteitsbeleving, de vrijheid van denken en alles wat ze doet in haar werk, dat doen wij met onze tekeningen."

Niet zonder reden noemde Madonna haar laatste plaat Rebel Heart (2015). Het hart van een rebel heeft ze nog altijd, ook al kan zélfs Madonna in het post-Madonna-tijdperk niet meer echt choqueren.

Naar aanleiding van de zestigste verjaardag van Madonna vroegen we aan vier Belgische bands (Yusuf, Hydrogen Sea, Ivy Falls & Fortress) om een Madonna-cover te maken. Beluister de covers hieronder.