‘Leiders aan beide kanten van de Atlantische oceaan roepen China tot de orde: tot hier en niet verder’

Dag Leen, een van de punten die op de agenda stond bij het bezoek ging niet zozeer over hun onderlinge relatie, maar de oorlog in Oekraïne. Wat speelt daar precies?

“Waar de Verenigde Staten zich druk om maken, is dat Peking volop handel drijft met Moskou, ondanks westerse sancties. De VS winden zich op over het leveren van zogeheten dual-use producten, die voor zowel civiele als militaire doeleinden kunnen worden gebruikt. Dan gaat het bijvoorbeeld om chips, maar ook om bepaalde optische lenzen of machinewerktuigen. Daarmee kan je ook wapens maken. De VS willen dat China daar direct stopt. De Chinese overheid zegt dat het gaat om normaal handelsverkeer. De VS hebben zich daar helemaal niet mee te bemoeien, stellen de leiders hier.”

De VS zeggen steeds vaker dat China de kant van Rusland heeft gekozen in de oorlog met Oekraïne. Hoe reageert Peking daarop?

“De Chinese overheid heeft sinds het begin van de oorlog in Oekraïne dat zij neutraal zijn in het conflict, maar in de praktijk verdedigt China de Russische beweegredenen om Oekraïne binnen te vallen steevast. Je hoort hier dat de NAVO en VS op z’n minst mede schuld hebben aan het conflict.

“De Chinese overheid heeft tot nu geprobeerd een gulden middenweg te vinden tussen het te vriend houden van het Westen en het ondersteunen van de ideologische partner Rusland, ook in economische zin. Je kan zeggen dat ze daar tot nu toe goed in geslaagd zijn: ze drijven nog steeds handel met zowel het Westen als Rusland.

“In het Westen zijn de politiek leiders nu op een punt gekomen dat zij zich realiseren dat de Chinese-Russische relatie de uitkomst van de oorlog in Oekraïne weleens zou kunnen beïnvloeden. Dat is ook de boodschap waarmee Blinken naar China is afgereisd.”

Lijkt de Chinese overheid van plan haar beleid te wijzigen?

“Uit de slotverklaring van Xi Jinping na het bezoek valt zeer weinig op te maken op dat gebied. Het woord Oekraïne valt er geen één keer in. Ook in de verklaring van zijn buitenlandminister Wang Yi zie je vooral dat hij herhaalt dat de VS schuld draagt voor de opgelopen spanningen tussen de twee landen. Nu is het wel zo dat China een wijziging van het beleid nooit publiekelijk zal aankondigen. Of China de handel met Rusland inperkt, zal vooraf afhangen van de sancties die de VS en eventueel de Europese bondgenoten bereid zijn te nemen.”

Welke thema’s stonden nog meer op de agenda tijdens dit bezoek?

“Ook in een reeks andere conflicten bevinden de VS en China zich in diametraal tegenovergestelde posities. Bijvoorbeeld over de oorlog in de Gazastrook en het conflict tussen Israël en Iran. Ook is het gegaan over de territoriale spanningen in de Zuid-Chinese Zee, waar de afgelopen maanden veel aanvaringen zijn geweest tussen schepen van de Filipijnse en Chinese kustwacht. En dan is er Taiwan, dat op vrijwel dagelijkse basis wordt geïntimideerd door Chinese vliegtuigen en schepen.

“Wat interessant is: Blinken is hier gekomen met de boodschap dat hij ook zijn Europese bondgenoten achter zich weet. Dat meldde hij verschillende keren op de persconferentie na afloop van het bezoek.

“Vanuit zowel de Verenigde Staten als Europa neemt de druk op China toe. Zo is de EU onlangs een onderzoek begonnen naar oneerlijke concurrentie van elektrische voertuigen uit China. De laatste dagen zijn er ook verschillende berichten naar buiten gekomen over mensen die zijn opgepakt in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk op verdenking van spionage voor China. Aan Amerikaanse zijde worden extra onderzoeken ingesteld naar oneerlijke staatssteun en extra importtarieven overwogen. Dus je ziet dat leiders aan beide kanten van de Atlantische oceaan in beweging komen om China tot de orde te roepen: tot hier en niet verder.”

Biden en Xi spraken eind vorig jaar af zich in te zetten voor een dialoog om ‘misvattingen en conflicten’ te voorkomen. Hoe succesvol kan dat zijn, als de landen zulke fundamentele verschillen lijken te hebben?

“Het enorme scala aan twistpunten maakt deze relatie ontzettend moeilijk. Je kan zeggen dat het positief is dat de VS en China weer in dialoog met elkaar zijn, want dat is pas sinds eind vorig jaar weer zo. Maar de raakvlakken en de ruimte voor compromissen zijn zeer beperkt. Je ziet nog nauwelijks toenadering.

“Door de enorme tegenstellingen ligt de lat van dit bezoek eigenlijk erg laag. De voornaamste doelstelling lijkt op dit moment te zijn om te voorkomen dat door een gebrek aan communicatie misverstanden ontstaan. In een zeer gespannen relatie zit een ongeluk in een kleine hoek. In dat opzicht is er ook vooruitgang, bijvoorbeeld doordat er nu weer wordt gepraat door militaire leiders van beide landen.”

Je was in Peking op de grootste autobeurs van China. De auto-industrie maakt een flinke opmars. Hoe belangrijk is die voor de Chinese economie?

“De ontwikkeling van elektrische auto’s is een van de politieke prioriteiten van Xi Jinping. Hij ziet technologie als de motor van de economie. Voor hem bepaalt het succes van de hightech-industrie of China erin zal slagen een leidende wereldmacht te worden. Xi doet daarom enorme investeringen in allerlei technologische sectoren, zoals elektrische voertuigen en andere groene technologieën. Als je op zo’n autobeurs gaat kijken, dan zijn de vernieuwingen bijna niet bij te houden.

“Die focus heeft ook nadelen. Enerzijds veroorzaakt het een onevenwichtige groei van de Chinese economie. Door alle nadruk op de technologische industrie te leggen, komen andere sectoren in de kou te staan. Mede daardoor, en ook door een vastgoedcrisis die hier al drie jaar aan de gang is, voelt Chinese consumenten zich op dit moment bovendien erg onzeker. Zij geven daardoor geen geld uit en sparen nog meer dan zij normaal al doen.”

Dat heeft ook consequenties voor de markten in de VS en Europa, signaleerde je.

“Westerse automerken staan naar al die innovaties te kijken en denken: ‘Hoe kunnen we hier ooit tegenop?’ Het risico bestaat Chinese auto’s westerse markten overspoelen. Je hoort de leiders in de VS en Europa klagen dat er geen sprake is van een gelijk speelveld. Zij willen dat de Chinese staatsinmenging in de economie vermindert. Ook dat was een speerpunt van Blinkens bezoek.

“In plaats van dat je de Chinese overheid een terugtrekkende beweging ziet maken, zie je juist dat zij zich steeds meer mengt in de economie. Het is de vraag of alle maatregelen van de VS en de EU iets uit zullen richten. Dat zij het China moeilijker kunnen maken staat buiten kijf. Maar de staatsinmenging in de economie is een fundamenteel kenmerk van de manier waarop dit land wordt bestuurd. Het zal heel moeilijk zijn voor de VS en de EU om dat op een substantiële wijze veranderd te krijgen.”