‘Ontgoocheld en verontwaardigd’: teleurstelling over reactie uniefs en rectoren bij Gaza-protest

Professor Europese Politiek Jan Orbie (UGent) haastte zich maandag naar de winkel om nog een slaapmatje te kopen. Orbie slaapt maandagavond immers niet thuis. Samen met enkele collega-professoren slaat hij dan zijn tentje op in het UFO, het centrale gebouw van zijn alma mater, naast het rectoraat.

“We voelen ons een beetje aan het lijntje gehouden”, zegt Orbie. “Een groot deel van de frustratie zit hem in het feit dat we al zes maanden vragen om de relaties met Israëlische universiteiten te herbekijken. Telkens kregen we het antwoord dat de mensenrechtencommissie zich daarover zou buigen. De experts die daarin zitten zouden hebben voorgesteld om alle samenwerkingen op zijn minst tijdelijk op te schorten. Toch legt de universiteit dat advies naast zich neer.”

Orbie en zijn collega’s sluiten zich eigenlijk aan bij de studentenprotesten die daar al een dikke week aan de gang zijn. Net als de studenten zijn de werknemers van de UGent “ontgoocheld en verontwaardigd”, klinkt het in een mededeling. Intussen nodigde de rector de studenten uit voor een gesprek woensdag. Hij zegt de Commissie Mensenrechtenbeleid en Dual Use Onderzoek te hebben gevraagd haar adviezen over de momenteel lopende samenwerking met Israëlische partners opnieuw te evalueren.

Tenten

Ook aan de KU Leuven sloegen studenten maandag hun tenten op in de hal van het College De Valk aan de rechtsfaculteit. In Antwerpen voerden studenten actie in het Hof Van Liere en trokken ze tentjes op in de Agora. Telkens gebeurde dat met de vraag om samenwerkingen met Israëlische universiteiten stop te zetten.

Om maar te zeggen: aan verschillende van de Vlaamse universiteiten blijven studenten en werknemers op hun honger zitten wat betreft de reactie van hun alma mater. “Ze zijn van mening dat – de open brieven en acties van hun rectoren ten spijt – die boodschap niet krachtig genoeg wordt overgebracht. Ze hebben gelijk”, schreef Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut, daarover recent in een opiniestuk in De Standaard.

Het is niet zo dat de universiteiten zich in stilzwijgen hullen. Eind vorig jaar was dat wel even het geval – toen al met de nodige kritiek. Sindsdien volgden er wel verklaringen. Zo pleiten zowat alle universiteiten intussen voor een staakt-het-vuren.

Maar van een onvoorwaardelijke academische boycot zijn de universiteiten geen voorstander. “Zo tref je alle instellingen”, zegt VUB-rector Jan Danckaert. “Ook in Israël wordt er wekelijks betoogd tegen het regeringsbeleid. We zouden er geen belang bij hebben om de banden door te knippen met die kritische stemmen, die voor een groot deel terug te vinden zijn in de academische wereld.”

De universiteiten verwijzen voorts naar de verschillende commissies die ze elk hebben en die zich buigen over lopende en komende samenwerkingen met Israëlische universiteiten of onderzoekers. De VUB besloot vorige week na zo’n evaluatie om uit een wetenschappelijk onderzoek over artificiële intelligentie te stappen waar ook twee Israëlische instellingen aan deelnemen. Ook verwijzen ze telkens naar de ‘mensenrechtentoets’ die de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) in 2019 uitwerkte. “Het is niet altijd even duidelijk hoe men dan tot bepaalde standpunten komt over specifieke samenwerkingen”, zegt Duquet in een reactie. “Ik denk dat heel veel mensen daardoor met vragen zitten.”

Zelf pleit hij voor een breder Vlaams beleidskader rond vrede en mensenrechten, in de schoot van de Vlaamse regering. “Vlaanderen heeft al bijna twintig jaar een duidelijk kader als het gaat over wapenexport: wapenexport of technologie die de militaire capaciteit van Israël versterkt is een duidelijke lijn”, zegt Duquet. “Alleen merken we dat dezelfde lijn niet in een kader zit als het gaat over onderzoek, ontwikkeling en onderwijs.”

Terughoudendheid

KU Leuven-rector Luc Sels is het overigens niet eens met het feit dat de universiteiten geen standpunt innemen wat betreft de oorlog in Gaza. Hij verwijst naar de blogpost die hij twee weken geleden schreef. “Ik onderstreep daarin dat de wijze waarop Israël in Gaza opereert met schending van essentiële mensenrechten gepaard gaat. Ik geef ook aan dat Israëlische universiteiten niet los gedacht kunnen worden van de overheid die hen financiert?”, zegt Sels. “De consequentie die ik eraan koppel is om onderzoekers op te roepen tot enige terughoudendheid in samenwerking met Israëlische partners zolang de regering-Netanyahu haar harde lijn aanhoudt.”

Maar standpunten moeten altijd wel doordacht geformuleerd worden, meent Sels. Enerzijds omdat een universiteit “geen politieke instelling is”. Anderzijds omdat zo’n stellinginname het open debat en het gevoel van academische vrijheid kan fnuiken volgens de rector. “Je moet er altijd rekening mee houden dat van zodra je als rector een standpunt inneemt of namens de universiteit spreekt, dat zo’n standpunt voldoende gedragen is. Daarom niet door iedereen, maar het moet wel weerspiegelen wat er in de gemeenschap leeft.” Dat punt maakte ook UAntwerpen-rector Herman Van Goethem, die maandag niet kon reageren, eerder.

Ducquet: “Goh, over andere maatschappelijke kwesties durven de rectoren in allerhande praatprogramma’s vaak wel ondubbelzinnige uitspraken te doen zonder te wachten op algemene goedkeuring. Dat dit nu niet gebeurt, wringt duidelijk.”