Twee maanden blokkeerde hij alles, nu geeft hij vol gas: waarom Mike Johnson plots wél steun voor Oekraïne mogelijk maakte

Meer dan twee maanden lang weigerde Mike Johnson om het omvangrijke pakket rond buitenlandse steun dat in de Senaat al een ruime meerderheid had gehaald, op tafel te leggen in het Huis. Voor Johnson en zijn Republikeinse partijgenoten kon er geen sprake zijn van hulp aan Oekraïne zonder dat er extra geld ging naar de Amerikaanse grens met Mexico.

Nu lijkt Johnson zijn kar gekeerd te hebben, geconfronteerd met de alarmerende berichten over de penibele situatie waarin Oekraïne zich bevindt. Zonder Amerikaanse hulp is een grote Russische doorbraak aan het front mogelijk slechts een kwestie van weken, waarschuwen analisten.

Vier delen

Johnson heeft het voorstel uit de Senaat in vier delen gesplitst: een voor Oekraïne, een voor Israël en humanitaire steun voor de Gazastrook, een voor Taiwan, en een met een reeks andere kleinere maatregelen. Ook is er een aparte tekst rond grensbeveiliging. De opsplitsing moet vermijden dat het hele pakket gekelderd wordt omdat elk Congreslid wel tegen een of ander onderdeel ervan is.

Johnson zei te beseffen dat hij met zijn manoeuvre zijn lot in handen van de Democraten legt, die wel in grote mate voor hulp aan Oekraïne zijn. Extreemrechtse partijgenoten dreigen hem af te zetten, en hij heeft dus ook Democratische stemmen nodig om zijn positie te behouden.

Johnson, Republikeinse hardliner uit Louisiana, werd pas vijf maanden geleden zelf Speaker nadat zijn extremistische partijgenoten uit de zogenaamde Freedom Caucus een motie van wantrouwen tegen zijn voorganger Kevin McCarthy hadden ingediend.

‘Overwinning op Rusland’

Opvallend: inhoudelijk gaat het voorstel dat Johnson uitwerkte voor Oekraïne behoorlijk ver. Zo is er in opgenomen dat de VS langeafstandsraketten moeten sturen “om Oekraïne te helpen zich te verdedigen en een overwinning te boeken op de Russische Federatie”. Oekraïne vraagt die raketten al bijna twee jaar om doelwitten tot ver achter het front te kunnen treffen.

Ook wordt aan de Amerikaanse regering gevraagd een strategie op te stellen “welke middelen noodzakelijk zijn om een Oekraïense overwinning tegen de Russische invasiemacht te helpen versnellen”. Die gespierde taal staat mijlenver van de roep aan Republikeinse zijde om Rusland niet te provoceren en te onderhandelen in plaats van wapens te sturen.

En net zoals de Democraten en het Witte Huis al maanden zeggen, komt ook Johnson nu met het argument dat 80 procent van het geld sowieso in de VS blijft, aangezien dat wordt gespendeerd aan het aanvullen van de wapenvoorraden via bestellingen bij Amerikaanse defensiebedrijven.

Leningen in plaats van giften

Een toegift is dat in tegenstelling tot in het voorstel uit de Senaat de economische noodhulp in de vorm van leningen wordt verschaft. Tegelijkertijd kan wie vanaf januari de nieuwe president is dan nog beslissen om de hulp al dan niet gedeeltelijk kwijt te schelden.

Johnsons voorstellen kregen meteen de uitdrukkelijke steun van president Biden. In een verklaring zegt hij de voorstellen onmiddellijk te zullen ondertekenen als het Huis, en daarna de Senaat, het zaterdag goedkeuren.

Dat wekte meteen de toorn op van de Freedom Caucus. Marjorie Taylor Greene, een van de invloedrijkste leden van die extreemrechtse Republikeinse vleugel, herhaalde haar dreigement Johnson af te zetten. “Joe Biden kondigde net aan dat hij het voorstel van Johnson steunt”, reageerde ze. “Hij is niet meer onze voorzitter, maar die van hen (de Democraten, TT). De vraag is hoelang onze fractie dat nog zal tolereren?”

‘De geschiedenis zal ons beoordelen’

Maar als hij wordt afgezet, dan is dat maar zo, zei Johnson woensdagavond. “Ik doe wat volgens mij het juiste is”, zei hij in het Congres, een opvallende bocht na maandenlang tegen extra militaire steun aan Oekraïne geweest te zijn. “Ik denk dat Oekraïne van dodelijke wapens voorzien nu van cruciaal belang is. Echt waar, ik heb de rapporten en briefings van onze inlichtendiensten gelezen. Anders zal Poetin door Europa marcheren. Ik stuur dan liever kogels naar Oekraïne dan Amerikaanse troepen. Dit is geen spel. We moeten het juiste doen en de geschiedenis zal ons beoordelen.”

Wat de exacte oorzaak van Johnsons bocht is, is niet duidelijk. Al lijkt ondanks alle vertragingsmanoeuvres van de laatste maanden ook bij Johnson de realiteit te zijn doorgedrongen, zegt Amerika-kenner Frans Verhagen. “Ik denk dat hij persoonlijk nog altijd niet voor hulp aan Oekraïne is. Maar hij weet ook dat het een ongelooflijke blamage voor de Verenigde Staten zou zijn, mochten zij Oekraïne in de handen van Rusland laten vallen.”

Ook CNN maakte donderdag de analyse dat Oekraïne laten vallen “niet langer een smet is die Johnson op zijn geweten wil hebben”.

‘We kunnen niet alles krijgen’

Daarbovenop is er ook de partijpolitieke realiteit. “De Republikeinen hebben de meerderheid in het Huis, maar wel een zeer kleine”, zegt Johnson zelf. “De Democraten hebben het voor het zeggen in de Senaat en het Witte Huis. Per definitie kunnen we dus niet alles krijgen wat we willen.”

Ook Verhagen is het daarmee eens. “Hij lijkt zijn rekening te hebben gemaakt en te weten dat hij niet voor eeuwig afhankelijk kan blijven van zijn extreme partijgenoten. Liever neemt hij nu zijn verantwoordelijkheid om eventueel in de toekomst nog met de Democraten te kunnen samenwerken.”