Direct naar artikelinhoud
ProfielMohammed Bin Salman

Scheuren in imago van bejubelde Saoedische kroonprins door zaak-Khashoggi

De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman arriveert in Madrid. Op de trap de diplomaat Maher Abdulaziz Mutreb, die bij het verhoor van en de mogelijke moord op Jamal Khashoggi betrokken zou zijn.Beeld EPA

De toekomstige koning van Saoedi-Arabië werd nog maar kort geleden geprezen om zijn pogingen het oerconservatieve land te moderniseren. Nu lijkt hij betrokken te zijn bij de gruwelijke moord op de kritische journalist Jamal Khashoggi. Maar of het Westen hem nu laat vallen?

Imago is alles voor Mohammed bin Salman, kroonprins van Saoedi-Arabië. Nadat hij vorig jaar is uitgeroepen tot troonopvolger, laat hij met behulp van pr-bureaus bekende westerse journalisten naar Riyad halen. De 33-jarige kroonprins krijgt een bijnaam die klinkt als een handelsmerk: ‘MbS’. MbS wordt op de westerse markt geïntroduceerd als hervormer.

‘Hoewel ik arriveerde aan het begin van de Arabische winter, vond ik het land in een eigen Arabische lente, Saoedische stijl’, schrijft Thomas Friedman, columnist van The New York Times in het najaar van 2017, na een interview met MBS dat als exemplarisch kan gelden. Lamsgerechten worden geserveerd. De kroonprins vertelt over zijn geplande hervormingen, ‘de belangrijkste op dit moment in het Midden-Oosten’.

Een deel van de Saoediërs die mogelijk de journalist Jamal Khashoggi hebben ondervraagd en vermoord, heeft banden met de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman. 

Kroonprins MbS, een sterk merk

En dan, als het lam is gegeten, na een samenzijn van bijna vier uur, valt Friedman, de sceptische Amerikaanse schrijver, voor de jeugdige uitstraling van MbS. ‘Het is lang, lang geleden dat een Arabische leider me overspoelde met zo’n stortvloed aan ideeën om zijn land te veranderen.’ MbS, stelt hij lyrisch, zal niet alleen Saoedi-Arabië veranderen, maar ook de islam als geheel.

Nog geen jaar later is alles anders. MbS, de kroonprins vol idealen, is middelpunt van een schandaal. Zijn ambtenaren zouden Jamal Khashoggi, een Saoedische journalist die in de Verenigde Staten woont, hebben geëxecuteerd op het Saoedische consulaat in Istanbul, Turkije. Wat doet het met je imago van moderne Arabische leider wanneer een politieke tegenstander op een overheidskantoor naar verluidt met een botzaag aan stukken is gereten?

Voor Friedman, de Amerikaanse columnist vol bewondering, is de liefde over. ‘Hij heeft zichzelf radioactief gemaakt’, schrijft hij deze week over MbS. Maar of het beeld van MbS in de westerse wereld door deze kwestie daadwerkelijk zal kantelen, valt te betwijfelen.

Als MbS op 21 juni 2017 troonopvolger wordt ten gunste van zijn halfbroer Mohammed bin Nayef, ‘MbN’ in het jargon van Arabische prinsen, is hij bij het westerse publiek vrijwel onbekend. Alleen de Duitse Bundesnachrichtendienst heeft voor hem gewaarschuwd, in 2015 in een rapportage die, ongebruikelijk, openbaar wordt gemaakt. MbS zou uit zijn op de macht en een ‘impulsieve’ buitenlandpolitiek introduceren in het zo behoudende huis Al Saoed.

Steun van Trump

Deze zure taal is gauw vergeten, want de jonge heerser krijgt steun van de Amerikaanse president Trump. Trump kiest Riyad als eerste buitenlandse reisbestemming, doet in het koninklijk paleis een zwaardendans en zegt met Saoedi-Arabië een wapendeal te tekenen van 110 miljard dollar. Dat is het verhaal althans, want de werkelijke afspraak is nooit opgehelderd. Het Westen ziet in alles wat MbS doet, de belofte van een onverwachte Arabische lente.

Vrouwen die hun rijbewijs mogen halen – hier begint de emancipatie van Saoedi-Arabië. Vrouwen die naar voetbalwedstrijden mogen kijken – de moderne tijd is aangebroken. Zakenmensen die door de openbaar aanklager op instigatie van de jonge kroonprins massaal in het Ritz Carlton-hotel in Riyad worden opgesloten op verdenking van corruptie – een hoogstnoodzakelijke hervorming. Geen ‘greep naar de macht’, tekent Friedman op.

MbS zet de oorlog in Jemen voort – begonnen door koning Salman, zijn vader – en ontkent een diplomatieke boycot van buurland Qatar, maar ontpopt zich vooral als verlichte heerser die het steenrijke, oerconservatieve Saoedi-Arabië met jongensachtige bravoure de 21ste eeuw in katapulteert.

De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman (links) in maart op bezoek in Boston. Uiterst rechts de diplomaat Maher Abdulaziz Mutreb, die bij het verhoor van en de mogelijke moord op Jamal Khashoggi betrokken zou zijn.Beeld Getty Images

Sinistere trekjes van MbS

Of heeft MbS ook een andere, bijna sinistere kant? In november 2017 duikt de Libanese premier Saad Hariri, ook in bezit van een Saoedisch paspoort, ineens op in Riyad. Voor de camera maakt hij onverwacht zijn aftreden bekend. Hariri lijkt zenuwachtig, alsof hij gedwongen een tekst voorleest. De Franse president Macron grijpt in. Als Hariri terug is in Libanon, beginnen de beschuldigingen dat hij door de Saoedi’s was ontvoerd.

De Canadese ambassadeur in Riyad verlaat in augustus halsoverkop het land. Hij blijkt uitgewezen na een tweet waarin hij zijn zorgen uit over ‘het arresteren van burger- en vrouwenrechtenactivisten’. Hoewel vrouwen sinds juni achter het stuur mogen, zijn tientallen activisten tegelijkertijd onverwacht gearresteerd. Eén van hen, Hatoon al Fassi, poseerde de dag voor haar arrestatie nog vol trots op Twitter samen met haar kinderen en haar nieuwe rijbewijs.

De journalist Jamal Khasshogi lijkt op het eerste gezicht een onwaarschijnlijk doelwit van Saoedische overheidstoorn. De voormalige ambtenaar van Buitenlandse Zaken toonde zich jarenlang juist het soort hervormer dat MbS zou toejuichen: gematigd, van binnenuit.

Khashoggi’s laatste boodschap

Maar in Saoedi-Arabië mocht Khashoggi niet meer werken. In het Amerikaanse dagblad The Washington Post richt hij zich in zijn laatste column rechtstreeks tot de kroonprins. Boodschap? Stop de oorlog in Jemen. Op dinsdag 2 oktober heeft Khashoggi een afspraak op het Saoedische consulaat in Istanbul. Daarna lijkt hij spoorloos verdwenen. Turkije, van oudsher religieuze tegenstrever van het conservatieve Saoedi-Arabië, beschuldigt de Saoedische autoriteiten van een geplande moord en het ontleden van de journalist met een botzaag.

De Amerikaanse regering probeert het imago van MbS te redden. Minister van buitenlandse zaken Mike Pompeo bezocht deze week Riyad en dankt het Saoedische koningshuis voor zijn ‘grondige, transparante en tijdige onderzoek’. Trump sprak per telefoon met MbS en benadrukt dat hij niets lijkt te weten over gruweldaden in het consulaat.

Toch lijkt het merk MbS aangetast. Voor de handelsconferentie die volgende week in Riyad is gepland, bijgenaamd Davos in de Woestijn, regent het afzeggingen. Grote bedrijven als Mastercard, Ford, Google en banken als BNP Paribas en HSBC willen zich nu niet in Saoedi-Arabië vertonen. Ook CNN, de The New York Times en de lobbykantoren die vorig jaar het imago van de kroonprins hebben gevormd, zeggen nu af.

De laatste column

The Washington Post heeft de laatste column die Khashoggi schreef gepubliceerd. Een dag nadat hij als vermist was opgegeven kreeg zijn eindredacteur de column onder ogen, waarin de journalist waarschuwde voor het gebrek aan vrijheid van meningsuiting en persvrijheid in de Arabische wereld.