In de VS buigt Vrouwe Justitia mee met het politieke humeur

Het leek wel de finale van zijn tv-show The Apprentice, toen president Trump eind januari vorig jaar op primetime zijn kandidaat voor opengevallen plaats van rechter Antonin Scalia in het Hooggerechtshof voorstelde. Om de keuze voor Neil Gorsuch een verrassing te houden, had Trump de conservatieve rechter in het geheim naar Washington laten overbrengen. Een andere rechter die ook voor de prestigieuze post werd genoemd, zette vanuit Pennsylvania koers naar de hoofdstad, maar keerde onverrichter zake terug.

Zo'n hoogtepunt moet je spannend houden, weet Trump als geen ander. Met de voordracht van Gorsuch, wat denkbeelden betreft een jonge kopie van de oerconservatieve Scalia, loste hij al in zijn eerste dagen in het Witte Huis een van zijn verkiezingsbeloftes in. Na acht jaar Obama was het tijd voor de benoeming van nieuwe, conservatieve en liefst jonge rechters, want de meeste federale rechters worden voor het leven benoemd. Op die manier kan Trump zelfs als hij nog maar drie jaar voor de boeg heeft, nog jaren over zijn graf heen regeren.

Gorsuch stond boven aan het kandidatenlijstje dat een groepje conservatieve juristen onder leiding van Donald McGahn, nu hoofdjurist van het Witte Huis, al meteen na Trumps verkiezingszege begon op te stellen voor de 179 openstaande federale rechtersposten. Dat het er zoveel zijn, komt doordat de Republikeinen, zodra zij in 2015 weer de meerderheid in de Senaat kregen, flink op de rem zijn gaan trappen en bijna geen benoemingen meer hebben bekrachtigd.

Op die manier torpedeerden ze ook de benoeming van Merrick Garland, die na het overlijden van Scalia in februari 2016 door Obama als opvolger voor de conservatieve rechter naar voren werd geschoven. Obama was al op weg naar de uitgang, redeneerden de Republikeinen, dus het paste niet dat hij op de valreep nog zo'n belangrijke benoeming zou doen.

_{Lees verder onder de foto.}

Conservatieve meerderheid

Door dwars te liggen voorkwamen de Republikeinen dat de conservatieve rechters hun 5-4 meerderheid in het Hooggerechtshof zouden verliezen. Met de komst van Gorsuch is die meerderheid weer veiliggesteld. De 49-jarige rechter uit Colorado is net als Scalia een 'originalist'. Hij vindt dat de rechters van het Hooggerechtshof zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke bedoelingen van de opstellers van de grondwet moeten blijven en zich niet moeten overgeven aan moderne interpretaties. Want als er iets is waarvan de conservatieve rechters gruwen is het de neiging van hun liberale collega's om aan 'wetgeving door de rechtbank' te doen.

Vooral voor aanhangers van religieus rechts was Trumps belofte een onversneden conservatief in het Hooggerechtshof te benoemen, een belangrijke reden om voor hem te stemmen. Hun droom is dat het Hooggerechtshof ooit Roe vs. Wade zal terugdraaien, het baanbrekende vonnis uit 1973 dat het recht op abortus vastlegde. Voorlopig is de kans daarop heel klein, zegt Russell Wheeler, staatsrechtexpert bij het Brookings Institution in Washington. 'Dan moet Trump zeker nog een paar rechters in het hof benoemen.'

Er zijn tal van andere controversiële kwesties waarover het hof zich dit jaar buigt, zoals Trumps geruchtmakende inreisverbod en de omstreden praktijk van 'gerrymandering'. De afgelopen tijd zijn de Republikeinen in de staten waar zij de meerderheid hebben, druk bezig geweest de grenzen van de kiesdistricten zo te trekken dat de Democraten daar vrijwel geen kans meer hebben te winnen.

Een door Obama benoemde rechter in North Carolina oordeelde dat die praktijk tegen de grondwet indruist, maar het is de vraag of het Hooggerechtshof het daarmee eens zal zijn. Moeten negen rechters in Washington nu echt gaan bepalen hoe ieder kiesdistrict in het land eruit moet zien, vragen conservatieve juristen zich af.

Ideologische zuiverheid

Critici klagen dat het Witte Huis zoveel haast heeft Obama's erfenis af te breken dat de kandidaten nu meer op ideologische zuiverheid dan op kennis en ervaring worden geselecteerd. Dat bleek vorige maand in ieder geval pijnlijk duidelijk toen een Republikeinse senator een van Trumps kandidaten, Matthew Petersen, een examentje afnam. Petersen zat met zijn mond vol tanden: zelfs de basisprocedures bleek hij niet te kennen. 'Dat je een keer de film My Cousin Vinny (over een onervaren, maar slimme, volkse advocaat) hebt gezien, betekent nog niet dat je gekwalificeerd bent om federale rechter te worden', schamperde de Republikeinse senator later tegenover een televisiestation. Exit Petersen.

Twee andere kandidaten werden stilletjes via de achterdeur afgevoerd door de Republikeinen. Brett Talley, een jurist en schrijver van griezelromans uit Alabama, moest zich terugtrekken nadat gebleken was dat hij zich in het verleden positief had uitgelaten over de Ku Klux Klan. Eerder hadden Democraten al vraagtekens gesteld bij de geschiktheid van Talley, die als lid van de Tuscaloosa Paranormal Research Group regelmatig 's nachts in verlaten gebouwen met een infraroodcamera jacht maakt op spoken en andere verschijningen.

De andere kandidaat-rechter, Jeff Mateer, struikelde over de uitlating dat transgenderkinderen 'deel uitmaken van het plan van de duivel'. Ook waarschuwde hij dat het homohuwelijk de deur openzette naar 'polygamie en bestialiteit'.

_{Lees verder onder de foto.}

Andere rechters die door Trump naar voren zijn geschoven, zijn wat gematigder. Maar één voor één zijn het door en door conservatieve kandidaten, allemaal door McGahn en de Federalist Society, een vereniging van conservatieve juristen, gekeurd op hun opvattingen over abortus, immigratie, wapenwetten en andere onderwerpen die de conservatieven aan het hart gaan.

Het resultaat is een club kandidaat-rechters van wie sommigen een sterke Tea Party-signatuur dragen. De een strijdt al jaren tegen de evolutieleer en vrouwenrechten, een ander heeft een uitgesproken afkeer van de bescherming van werknemers, terwijl een derde de conservatieve rechter Anthony Kennedy een 'prostituee' heeft genoemd, omdat deze in het Hooggerechtshof nu eens met zijn conservatieve en dan weer met zijn linkse collega's meestemt.

De benoeming van Gorsuch in het Hooggerechtshof was ongetwijfeld Trumps zichtbaarste succes, maar in zijn eerste jaar heeft hij er nog twaalf rechters van conservatieve signatuur door weten te krijgen bij de federale gerechtshoven van beroep. Dat is meer dan iedere andere president voor hem.

Dat Trump zo snel kon toeslaan, hebben de Democraten aan zichzelf te wijten. Uit frustratie over de tegenwerking door de Republikeinen, schaften de Democraten (die toen nog de meerderheid in de Senaat hadden) in 2013 de regel af dat 41 van de 100 senatoren de benoeming van federale rechters konden tegenhouden. Voortaan hadden kandidaatrechters genoeg aan een eenvoudige meerderheid, iets waarvan de Republikeinen nu profiteren. Zij hebben 52 zetels in de Senaat, zodat de Democraten zelfs de meest radicale kandidaten niet kunnen afschieten.

Machtsevenwicht

Maar voor sommige Republikeinen gaat het allemaal nog te langzaam. Staatsrechtsgeleerde Steven Calabresi, medeoprichter van de Federalist Society, wil dat het Congres het aantal federale rechters met eenderde uitbreidt om de toegenomen werklast te verlichten. Volgens staatsrechtexpert Wheeler valt het met die toegenomen werklast wel mee en heeft Calabresi vooral politieke motieven. In zijn voorstel windt Calabresi daar ook geen doekjes om: het benoemen van extra rechters is volgens hem de beste manier om het 'machtsevenwicht' bij de federale rechtbanken 'te herstellen' en zodoende 'de justitiële erfenis van president Obama teniet te doen'.

Tegenstanders trekken een parallel met de omstreden poging van president Franklin Roosevelt in jaren dertig het Hooggerechtshof aan te vullen met nieuwe rechters, omdat het hof zijn New Deal-beleid voortdurend saboteerde. Volgens hen zou Calabresi's plan 'het einde van de onafhankelijke rechterlijke macht' betekenen, als het Congres ermee instemt. Maar Calabresi wijst erop dat ook president Jimmy Carter, een Democraat, in 1978 van het Congres toestemming kreeg ruim honderd extra rechters te benoemen. Uiteraard maakte hij van die gelegenheid gebruik om flink zijn stempel op de rechtbanken te drukken, iets waarvan zijn conservatieve opvolger Ronald Reagan nog jaren last had.

Nederland zweert bij de onpartijdigheid van zijn rechters, maar voor Amerikanen is het heel normaal dat ook de rechterlijke macht vatbaar is voor de eb en vloed van het politieke humeur. Volgens politicoloog Chris Bonneau is het naïef om te doen alsof het er niet toe doet of een rechter Democraat of Republikein is. 'Waarom kreeg Merrick Garland geen hoorzitting in de Senaat?', betoogt hij. 'En waarom stemden 42 senatoren tegen de benoeming van (de conservatieve rechter) Samuel Alito? Allebei waren ze meer dan gekwalificeerd. Maar ideologie doet ertoe. Het bepaalt hoe rechters naar de wet kijken'.

Gepolariseerd proces

Toch hebben sommigen het gevoel dat het benoemingsproces voor rechters nu net zo gepolariseerd begint te raken als het Congres waar de Democraten en de Republikeinen elkaar bijna als doodsvijanden behandelen. 'Onder Johnson en Nixon, allebei toch controversiële presidenten, waren dergelijke benoemingen binnen drie weken door de Senaat. Nu doen ze er gemiddeld dertig weken over', zegt Wheeler. 'Vroeger gunde de andere partij de president het recht zijn eigen mensen te benoemen. Nu lijkt het erop dat we het punt hebben bereikt dat een president zijn kandidaten er alleen doorheen krijgt als zijn partij de Senaat beheerst. Dat geen goede ontwikkeling.'

Ondanks Trumps snelle start is Wheeler is er niet zeker van dat hij een blijvende invloed op het gerechtelijk apparaat zal hebben. 'Het hangt er natuurlijk van af hoe lang hij aan de macht blijft. Wie weet komt er wel een impeachment-procedure tegen hem. Het is ook de vraag of de Republikeinen er dit jaar in slagen de meerderheid in de Senaat te houden. Als ze die verliezen, gaan de Democraten uiteraard dwarsliggen en is het gedaan met Trumps poging voor tientallen jaren zijn stempel op Amerika te drukken.'