Direct naar artikelinhoud
Schilderkunst

Geschorste MSK-directeur: “Russische schilderijen zijn niet vervalst”

Een van de twee deurwaarders neemt notities tijdens de persconferentie van Cathérine De Zegher (tweede van rechts) en Igor Toporovski. Daar probeerden ze de echtheid van de collectie van Toporovski aan te tonen na bijkomende labotesten.Beeld ID/ Hatim Kaghat

Cathérine De Zegher en Igor Toporovski schakelden twee laboratoria in om tien omstreden kunstwerken uit Rusland te onderzoeken. Zij willen zo de echtheid van deze werken, die even in het Gentse MSK hingen, bewijzen en zichzelf rehabiliteren. Waterdichte bewijzen kunnen zulke labo’s echter niet leveren. 

Wat voorafging

In december 2016 ontmoeten Cultuurminister Sven Gatz (Open VLD) en Igor Toporovski elkaar voor het eerst in Jette, bij de Russische collectionneur thuis. Het is Hervé Doyen, burgemeester van Jette, die de twee met elkaar in contact brengt. Twee maanden later vraagt Toporovski Gatz waar hij zijn collectie tentoon kan stellen.

Het Oostendse museum Muzee weigert de collectie omdat ze ‘too good to be true’ is. Het Gentse MSK hapt wel toe. In oktober 2017 gaat de expo in MSK open, kort erna uiten talloze experts hun twijfels over de echtheid van de werken.

Midden januari worden de werken weggehaald uit het museum. Cathérine De Zegher komt meer en meer onder vuur te liggen, en moet uiteindelijk een stap opzij zetten als directeur van het museum in het Gentse Citadelpark. Intussen loopt er ook een gerechtelijk onderzoek na een strafklacht van meerdere internationale kunsthandelaars en -experts. 

Het was al een kunstsoap, en daar werd gisteren nog een eigenaardige aflevering aan toegevoegd. Die ging door in de statige ‘De Warande’, aan het Brusselse stadspark, waar Cathérine De Zegher de pers bijeen had geroepen. 

De Zegher werd geschorst als directeur van het MSK omdat de authenticiteit van 24 Russische kunstwerken, die het Gentse museum in bruikleen had, erg omstreden is. De werken maken deel uit van de collectie van Igor en Olga Toporovski, die in de rand van Brussel een privémuseum met hun Russische kunst willen openen.

Twee ongenode bezoekers

Bij de start van de persconferentie wandelden er twee gerechtsdeurwaarders binnen met een eenzijdig verzoekschrift van vijf buitenlandse kunstexperts en -handelaars. De deurwaarders moesten alle materiaal in beslag nemen en alle toespraken noteren en opnemen. De vijf verzoekers dienden eerder al een strafklacht in, waarna er een gerechtelijk onderzoek begon.

Het gaat om vijf kunstkenners en galeristen uit New York en Londen die klagen dat hun belangen geschaad zijn omdat deze Russische schilderijen en objecten mogelijk vervalst zijn. De meest opmerkelijke naam binnen dit vijftal is die van Ivona Malevitsj, familie van de wereldvermaarde kunstenaar Kazimir Malevitsj en voorzitter van zijn stichting. 

De Zegher verliet na de inval van de deurwaarders de zaal samen met Leo Neels en Ine Mariën. Neels, professor mediarecht en directeur van Itinera, wierp zich tijdens de drie uur durende persconferentie op als de woordvoerder van De Zegher. Mariën heeft een bureau in reputatie- en innovatiemanagement. 

“Wij hebben niks te verbergen”

Een kwartier later kondigden ze aan dat de persconferentie gewoon kon doorgaan. “Wij zullen gehoorzamen aan het verzoekschrift”, sprak Neels. “Wij hebben ook niets te verbergen. In mijn lange carrière als jurist heb ik dit wel nog nooit meegemaakt.” 

"In mijn lange carrière als jurist heb ik dit nog nooit meegemaakt”
Leo NeelsJuridisch adviseur en vriend van Cathérine De Zegher

Neels ging er voort op in dat De Zegher door haar schorsing als museumdirecteur ‘bijna een burgerlijke dood is gestorven’. “Zij heeft een bijzonder trauma opgelopen door de wijze waarop de pers haar heeft behandeld. Hij suggereerde meermaals dat de kunsthandelaars, die de strafklacht indienden, louter mercantiele motieven hebben, en geen artistieke. De pers heeft hun beweringen volgens hem veel te weinig gecheckt.

Daarna zette De Zegher haar eigen expertise in de verf. “Ik heb mijn eigen verhaal”, zei ze. “Ik ga altijd als een archeologe te werk.” Zij overliep haar cv, waaruit moest blijken dat ze gedurende haar loopbaan veel kennis opdeed over de Russische avant-gardekunst van begin vorige eeuw.

Pas helemaal op het einde kwamen De Zegher en Toporovski met nieuwe informatie over de echtheid van de gecontesteerde kunstwerken. 

Blijkt nu dat Toporovski tussen januari en maart – wanneer de werken in beslag werden genomen – 10 van de 24 schilderijen en objecten liet onderzoeken door gespecialiseerde laboratoria. Werken van El Lissitzky, Goncharova, Popova en Malevitsj ondergingen materiaaltechnische tests. Van werken van Exter en Kandinsky beweerde De Zegher eerder al dat ze echtheidscertificaten in haar bezit had. In totaal zou dus de helft van de werken, die even in het MSK te bezichtigen waren, onderzocht zijn. 

De labo’s konden alle werken toeschrijven aan de juiste periode, waarin Toporovski claimt dat ze gemaakt zijn, maar niet aan de juiste kunstenaar. Dat kan via zulke tests simpelweg niet. De kunstwerken kunnen dus nog altijd in die periode door een andere schilder – zoals een leerling van de kunstenaar aan wie ze worden toegewezen – geschilderd zijn. Toch claimen De Zegher en Toporovski dat de werken op basis van deze labotests en hun eigen kunshistorisch onderzoek ‘authentiek’ zijn. “Ik ben honderd procent zeker van de echtheid”, zei Toporovski.

"Ik ga altijd als een archeologe te werk"
Cathérine De Zegher, geschorste directeur van MSK

Om welke labo’s het gaat, en wat zij precies onderzochten, wilden de geschorste directeur en verzamelaar niet prijsgeven. Ook de rapporten kreeg niemand te zien ‘omdat het gerechtelijk onderzoek nog loopt’. 

De Zegher hield tijdens de vragenronde de lippen op elkaar. Ze wou niet zeggen of cultuurminister Sven Gatz (Open Vld) haar dwong om de werken tentoon te stellen. Het was hij die Toporovski en De Zegher met elkaar in contact bracht. “Als een loyaal ambtenaar is zij ingegaan op het vriendelijk verzoek van de minister", zei Neels in haar plaats. De Zegher glimlachte er mysterieus bij. Gatz wou geen commentaar kwijt over deze laatste wending rond Malevitsj en zijn kameraden.