Zingen is 50 procent durven, zegt zangdocent Helena Saelman van zangpraktijk Natuurlijk Vrij Zingen. De rest is muzikaliteit, goede oren, juiste ademhalingstechnieken, heel veel en vaak oefenen en zuiver de toon kunnen raken.
Dat laatste is een vereiste om mooi te klinken. Als je niet van nature zuiver kunt zingen, kun je het wel aanleren. Maar dat is een hele lange weg, vertelt Saelman.
"Als ik een toon aansla op de piano - bijvoorbeeld de a met 440 hertz - en je dat meteen kan nadoen, dan kun je zuiver zingen. Zit je er steeds net onder of boven - dan klink je niet toonvast, oftewel: vals. Als je die goede oren niet hebt, wordt het moeilijk om mooi te leren zingen."
Al jong veel zingen helpt
Dat weet ook stemlogopedist Henrike Jansen. "Zonder dat toongevoel is het de vraag of je kunt leren echt melodieus te zingen. Bij sommige mensen klopt alles, die zijn fysiologisch in staat om een toon lang vast te houden en zingen meteen een toon perfect na. Daar hoef je met zangles niet zoveel aan te doen, behalve het talent verfijnen."
Saelman ziet een opvallend verschil tussen mensen die zijn opgegroeid met zang en muziek en zij die thuis nooit iets hebben meegekregen. "Mensen met een kerkelijke achtergrond kunnen vaak al aardig zingen. Ze hebben die schroom minder, ze zijn het gewend om veel in de kerk te zingen en hun stem te gebruiken. Als die basis er niet is, moet je een stuk harder werken om te leren zingen."
Laat je stem vrij trillen
Veel beginnende zangers ademen te vaak in en dat is niet efficiënt, zegt Jansen. "Zie je stembanden als een ventiel dat de luchtwegen afsluit. Als er steeds verhoogde druk onder je stembanden zit, kun je de stem niet vrij laten trillen. Je gaat hoog bij de ribben ademen, krijgt keelpijn of wordt moe en hees. Ik raad zangers aan om als stemoefening eerst wat lucht te laten ontsnappen en dan pas een riedeltje te zingen."
Met je tong en huig kun je leuke effecten creëren in het stemgeluid en je geluid verfraaien. Bijvoorbeeld een zwoele nasale klank door de huig te laten zakken, het puntje van je tong voor in de mond om een kelige klank te voorkomen en fel en hard zingen door je keel open te zetten. Als je leert zingen, moet je alles apart bedienen. Veel is te beïnvloeden, zegt Jansen.
Zingen zien we vaak als uitsloverij
Helaas wordt hardop zingen vaak gezien als ijdelheid en uitsloverij, zegt zangdocent Saelman. Dat is jammer, want het kan heerlijk zijn om je adem vrij te laten losgaan op je eigen klanken. Dat laatste vinden veel beginnende zangers nog moeilijk. Om de adem te laten stromen moet je de buikspieren flink aanspannen en dan loslaten.
"Veel mensen, vooral als ze wat zwaarder zijn, houden de hele dag hun buik in en kunnen dat moeilijk loslaten. Het duurt een tijd voordat je je lijf zo hebt geconditioneerd dat je kunt aanspannen, vasthouden én loslaten. Professionele zangers hebben hun hele leven les en de ene dag gaat het beter dan de andere."
En als je alle techniek in huis hebt en veel oefent, maar muzikaliteit mist, dan wordt je zang nooit echt interessant voor een ander. "Dat zit 'm in kleine dingetjes. Net even dat kleine accentje, wat harder of zachter zingen, even inhouden of wat sneller, met je stem spelen, je gevoel erin, improviseren. Cultuur speelt ook een rol en onze Nederlandse cultuur is niet erg op muziek ingesteld." Het zou al schelen als Nederlandse basisscholen wat meer aandacht aan muziekonderwijs zouden schenken, denkt de zangdocent.
Passie maakt een optreden bijzonder
Jansen gelooft niet in een universeel mooie stem. Artiesten die met hun stem hun geld verdienen, klinken niet altijd mooi. Henrike Jansen: "Janis Joplin met haar schorre stem vind ik niet om aan te horen. En Maria Callas zingt prachtig, maar daar kan ik maar vijf minuten naar luisteren. Daarna kan ik dat gepiep niet meer horen." Hun bijzondere trucjes, passie en optredens maken het bijzonder.
De technisch geschoolde musicalsterren die elke avond uren zingen, dansen en spelen, kunnen bij talentenshows als Idols en The Voice steevast op kritiek rekenen. "Dan wordt er gezegd dat het 'te musical' is. Kortom: of iets mooi is, bepaalt de luisteraar."
Joost Klein zal met Europapa vast hoge ogen gooien, verwacht Saelman. "Hij durft, doet leuke en aparte trucjes met zijn stem en er zit show en spektakel in. Maar ik vind de zang niet indrukwekkend. Ik hou van jazz-zangeressen, zoals Eliane Elias, Ella Fitzgerald of klassieke zang zoals die van Véronique Gens."
In jazz of klassieke zang komt een stem op een andere manier tot uiting dan in een rap of popliedje met veel elektronische ondersteuning, zegt de zangdocent. "Europapa is niet mijn smaak, maar het is wel catchy. Je hoort het één keer en zingt het de hele dag."