Papierfabriek De Naeyer uit negentiende eeuw wordt wooncomplex

Ex-werknemer van de fabriek, Jean Merckx, vertelt: “Ik begon mijn loopbaan in het laboratorium. Later werd ik daar chef van. Ik deed kwaliteitscontrole en reisde daarvoor de hele wereld rond. De papierfabriek, die de geschiedenis van Willebroek mee bepaalde, ging echter in 2004 plotseling dicht. De mensen reageerden gelaten en er werd niet gevochten voor het behoud van de fabriek”, herinnert hij zich. “Later schreef ik een boek over de geschiedenis van De Naeyer.”

Oprichter van de papierfabriek was industrieel Louis de Naeyer. Geboren in Lebbeke deed hij ervaring op met de papierfabricage in de fabrieken Olin, het latere Papeteries de Virginal. Vervolgens ging hij in Brussel aan de slag als handelaar in lompen voor papierfabricage, met een aankoopkantoor voor alle Belgische papierfabrieken.

Goede ligging

“Rond 1860 besloot De Naeyer te starten met zijn eigen papierbedrijf in Willebroek, toen een landelijke gemeente met weinig industrie”, weet Merckx. “Hij koos deze plaats omwille van de nabijheid van het kanaal, aangezien de fabriek veel water nodig had. Bovendien beschikt Willebroek sinds 1870 dankzij de bouw van het station langs de spoorlijn Mechelen-Terneuzen over uitstekende treinverbindingen.”

In 1862 kreeg De Naeyer toelating van het schepencollege om een werkhuis te starten voor het vervaardigen van papierdeeg. Hij werd concreet “gemachtigd tot het oprichten van een papierfabriek met twee stoommachines op een stuk land tegen de vaartdijk”. De gemeenteraad schreef in haar verslag: “De fabriek zal aan veel arbeiders werk en middelen van bestaan verschaffen”.

“In 1863 was de fabriek in volle bedrijvigheid. Er werd papier gefabriceerd op basis van gedorst stro afkomstig uit Nederland. Dit werd in kookketels gekookt tot pulp dat daarna werd bewerkt tot papier voor de grafische sector”, achterhaalde Merckx. En het was vanaf het begin een florerend bedrijf. Op tien jaar tijd steeg de productie van 8.000 kilo per dag tot 40.000 kilo.

Grote bloei

In 1871 kreeg De Naeyer toestemming voor de opstelling van twaalf nieuwe kookketels en hierdoor werd de papierfabriek de eerste in België die papierdeeg uit naaldhout vervaardigde. De installatie van stoommachines zorgde voor een verdere modernisering van de productie. In 1874 voegde De Naeyer aan de deegbereidingsfabriek een volwaardige papierfabriek toe.

Later startte hij bijkomende fabrieken op in Frankrijk, Rusland, Spanje en Zuid-Amerika. Door deze uitbreidingen werd De Naeyer een van de belangrijkste papierfabrikanten van ons land. Een tekst sprak van “de papierfabriek die als dan in een bloeiende toestand verkeerde.” Op het einde van de negentiende eeuw was de “vervaardiging van papier en onontplofbare stoomketels” de hoofdnijverheid van Willebroek en verschafte de fabriek jobs aan bijna 2.000 werknemers.

Wereldexpo

Louis De Naeyer presenteerde zijn firma tijdens verschillende grote tentoonstellingen. De meest prestigieuze was wel de wereldexpo van 1889 in Parijs, waarvoor speciaal de Eiffeltoren was gebouwd. Zijn stand bestond er uit een bijna volledig in werking zijnde papierfabriek. In de catalogus van de expo stond te lezen: “Naast de grote stand van Cockerill staat de installatie van De Naeyer. Deze is niet alleen het succes van de Belgische exposeerders, maar van de ganse machinegalerij. In de stand wordt de volledige papierfabricatie getoond, dus niet alleen de productie, maar evenzo de afwerking. Ook wordt gedemonstreerd hoe men schriften briefpapier met mooie hoofdingen samenstelt.”

Sociaal bewogen

De Naeyer bestuurde zijn firma autoritair met een erg streng werkhuisreglement. Kinderarbeid, lange werkdagen en strenge straffen voor overtredingen maakten deel uit van het dagelijkse leven in de fabriek. “Maar De Naeyer was tegelijk sociaal bewogen. Hij betrok zijn werknemers bij het financieel beheer van zijn bedrijf via de invoering van arbeidersaandelen. Zo konden de spaarzame medewerkers delen in de winst.”

“Voor zijn personeel bouwde hij enkele honderden arbeiderswoningen. Hij richtte een bakkerij en een winkel op waar ze producten konden kopen die veel goedkoper waren dan in de dorpswinkel. In de fabriekskeuken kregen de werknemers een goede maaltijd geserveerd.”

Maar dit systeem was ook bedoeld als controle en middel tot onderdrukking. “Velen kochten op krediet en werden dus financieel afhankelijk van het bedrijf. Een crèche en een school kwamen er ook om de kinderen behoorlijk op te vangen. Politiek speelde De Naeyer een belangrijke rol: sinds 1885 was hij burgemeester van Willebroek”, aldus Merckx.

Teloorgang

Louis De Naeyer overleed in 1902. Op de gemeentelijke begraafplaats is een neoclassicistische grafkapel gebouwd voor de familie. Enkele jaren later verrees in het centrum van Willebroek een standbeeld voor hem. Het bedrijf bleef uiteraard verder werken.

“De Naeyer was steeds een belangrijke werkgever. Na de Tweede Wereldoorlog ging het geleidelijk bergaf en in 1985 volgde het faillissement. Na een doorstart konden zo’n 250 van 800 werknemers opnieuw aan de slag. In 1999 nam een Italiaanse groep de papierfabriek over. Maar het mocht niet baten.” In 2004 ging de fabriek na meer dan 140 jaar echter onherroepelijk dicht.