De online megafoon voor geweldvideo's: Wie zit er achter het X-kanaal Radio Genoa? 

Ophef op X, vorige week 24 april. Het beruchte account Radio Genoa bleek plots offline. Radio Genoa deelt normaal aan een lopende band video's waaruit moet blijken dat mensen van kleur, migranten, moslims of mensen uit de LGBTQ+-gemeenschap een gevaar voor de samenleving vormen. Geweldvideo’s worden gedeeld zonder al te veel context, soms ook met ronduit foutieve of misleidende informatie.

Na nauwelijks enkele uren verscheen Radio Genoa opnieuw online. Of het account geschorst was omdat het de regels van X overtreedt, dan wel of het om een fout ging, is niet duidelijk. 

Maar wie zit er nu achter het anonieme account dat als een megafoon geweldvideo’s naar een miljoenenpubliek stuwt? 

Dat het kanaal aan de lopende band video's deelt, is allerminst een understatement. Op een jaar tijd, tussen 1 april 2023 en 1 april 2024, postte Radio Genoa 3072 keer op X, dat zijn zo’n 8 berichten per dag. Die posts kregen bijna 3 miljard views.

Een analyse van de tweets leert dat maar liefst 84 procent over migratie, moslims of mensen van kleur gaat. Hierna volgen ‘protest’ (12 procent), Palestina (8,7 procent) en LGBTQ+ (4,6 procent). (Opmerking: Het totaal van de percentages van de thema's komt boven honderd procent uit. Dit komt doordat sommige tweets twee of meer thema's behandelen, waardoor deze meerdere keren opgenomen zijn.)

Sinds 22 september 2023 plaatste Radio Genoa ook zo’n 40 video’s online die op een of andere manier te maken hadden met België. Enerzijds deelde het account video’s die al de ronde deden in België op een kleinere facebookpagina, op TikTok of op X. Anderzijds wist Radio Genoa ook als eerste video’s uit België online te zetten, die dan naderhand werden geretweet of gedeeld, onder meer door Belgische politici. 

Een groot deel van de video’s over België had te maken met de recente boerenprotesten in Brussel, maar ook de vechtpartijen tussen leden van de Turkse en Koerdische gemeenschap, of vechtpartijen op scholen vonden vlot hun weg naar het account. Over gewone berichtgeving gaat het niet. Telkens krijgen de video's erg suggestieve bijschriften; scholen worden "gevaarlijk voor witte studenten", België zou "verloren zijn". Ook referenties aan de extreemrechtse omvolkingstheorie of oproepen tot massadeportaties passeren de revue.

Een voorbeeld maakt duidelijk welk megafooneffect een account als Radio Genoa kan hebben. Het gaat om opnames voor de videoclip van een relatief onbekende Brusselse rapper die foutief gelinkt werden aan een viering van een terreurdaad in Brussel. 

Filmpjes van vechtpartijen worden ook regelmatig gedeeld door politici. In België gaat het onder meer over politici als Filip Dewinter van Vlaams Belang of Theo Francken van N-VA. Op vraag van VRT NWS laat Filip Dewinter weten dat hij inderdaad af en toe video’s van Radio Genoa gebruikt. Hij laat weten dat hij nooit zomaar iets retweet, maar wel beelden gebruikt die hij dan van eigen commentaar voorziet. Hij controleert naar eigen zeggen in de mate van het mogelijke de waarachtigheid van de beelden, maar sluit niet uit dat daar onbedoeld soms een fout kan in sluipen. Theo Francken reageerde tot op het moment van publicatie niet op een vraag om reactie.

In Nederland blijkt Geert Wilders van PVV dan weer een grote fan van de filmpjes. Hij deelde er maar liefst een 30-tal. 

Het zijn net die retweets door politici in heel Europa, die de boodschap legitimeren, want uiteindelijk gaat het om een anoniem kanaal, zegt Jelle van Buuren, universitair hoofddocent aan de universiteit van Leiden en iemand die online haatspraak en extremisme bestudeert: “Als iemand van naam en faam met een legitieme of symbolische positie dit soort dingen een stempel van goedkeuring geeft door het te retweeten, legitimeer je daarmee die boodschappen. Dat heeft dus wel meer maatschappelijk effect dan enkel een anoniem kanaal.” En zoals Filip Dewinter ook aangeeft de waarachtigheid van de beelden is niet altijd duidelijk. 

Wie zit er nu achter het anonieme account dat van suggestieve haatspraak zijn handelsmerk heeft gemaakt?

Om daarvan een idee te krijgen moeten we graven in de geschiedenis van het Radio Genoa-account. Dat account luisterde eerst naar namen als Radio Savana, Antonio Dvx en Antonio Quinto.

In chronologische volgorde start de tijdslijn net voor de coronacrisis met een account dat dan eens luistert naar de naam Antonio Dvx, dan weer naar Antonio Quinto.

Het account valt op bij factcheckers omdat het vaak foute informatie verspreidt. In 2019 verandert het account van naam, zo lezen we bij de Italiaanse factcheckers van Open.online. Het kanaal heet voortaan Radio Savana. 

Tijdens de coronacris deelt Radio Savana onder meer protestvideo's tegen de coronamaatregelen. Het groeit uit tot één van de populairste twitteraccounts in Italië. Dat blijkt uit een studie van Italiaanse computerwetenschappers naar de populairste Italiaanse twitteraccounts tijdens de coronacrisis. 

Radio Savana had veel minder volgers dan meer bekende accounts in de top tien, maar het zat ingebed in een netwerk van accounts die elkaar actief retweeten en taggen. Op die manier had een anoniem account met 17.000 volgers een groter bereik op Twitter dan het Italiaanse persagentschap ANSA, dat 1,2 miljoen volgers had. 

 In 2021 stopt het Radio Savana-account, maar niet voor een opvolger aan te kondigen: het kanaal Radio Genova. Daar kwam al snel Radio Genoa bij, dat exact dezelfde berichten plaatste. Die 17.000 volgers zijn er intussen net geen 700.000 geworden. Ondertussen hoeft Radio Genoa ook geen honderden accounts meer te taggen onder hun berichten. Elke post wordt vlot geretweet, door politici, maar onder meer ook door X-eigenaar Elon Musk.

VRT NWS, Pointer en het Italiaanse onderzoekscolledtief IRPI spoorden de vermoedelijke eigenaar van het account op: de man die in 2019 nog de schuilnaam Antonio Quinto voor het account gebruikte. Via een gelijknamig facebookaccount, vinden we een gekoppeld e-mailadres. Dat adres leidt ons dan weer naar accounts op Facebook en Instagram, met foto's die gekoppeld zijn aan een locatie: Quinto al Mare, een wijk in het oosten van Genoa én mogelijk ook een duidelijke verwijzing naar Antonio Quinto.

Journalisten van het onderzoeksjournalistieke platform IRPI vinden een adres. Eind april bellen Nederlandse journalisten van het onderzoeksprogramma Pointer bij dat adres aan. De man die open doet, zegt de broer van Antonio te zijn en meldt dat die verhuisd is naar een plek in de buurt van Rome. Er wordt een e-mailadres gegeven. 

Er wordt gevraagd of de man alleen het kanaal beheert, hoe hij aan al die beelden komt, hoe hij ze soms sneller vindt dan lokale kanalen in een bepaald land; maar het antwoord luidt:  “Thanks for your interest but for now we have no intention of talking about RadioGenoa. Greetings, RadioGenoa”. 

Na nog een vraag om reactie reageert hetzelfde e-mailadres door te ontkennen dat de Antonio in kwestie iets met de accounts zou te maken hebben, of dat deze haatspraak of racisme zouden posten. Ook wordt ontkend dat Radio Genoa en Radio Genova iets met elkaar te maken hebben.

De mail is echter ondertekend met 'RadioGenova', maar verstuurd van hetzelfde e-mailadres dat het vorige antwoord ondertekende met 'RadioGenoa'. Helemaal zeker is het niet, maar alle sporen, ook van andere buitenlandse media leiden telkens naar dezelfde Antonio. Dat bleek ook al uit een onderzoek van het Italiaanse Facta. Maar een 'smoking gun' naar wie het kanaal beheert of voedt met al die geweldvideo's blijft uit. En ondanks een kleine onderbreking eind april, blijven ook de video's die door factcheckers en door andere X-gebruikers als duidelijk foutief werden bestempeld gewoon online staan. 

In heel Europa verschijnen intussen factchecks over het kanaal dat zoals gezegd meestal post deelt zonder context, maar soms ook met foutieve boodschappen. Het kanaal krijgt ook heel wat community notes onder zijn posts. Dat is het systeem van X om te reageren op misleidende content. "Goed", zou je denken. Anderzijds wordt het kanaal ook wel geretweet door grote baas Elon Musk. Het aantal volgers steeg in oktober 2023 spectaculair nadat Musk een bericht van Radio Genoa over Duitse NGO-schepen had gedeeld. 

De bewering van Radio Genoa dat de Duitse overheid meerdere schepen die op de Middellandse Zee migranten redden zou subsidiëren werd door Italiaanse factcheckers ontkracht. Maar dankzij Musk werd het bericht van Radio Genoa meer dan 70 miljoen keer bekeken. 

Omwille van die dubbele houding - enerzijds regent het bewijzen over foutieve info, anderzijds deelt Musk het - vroegen we X naar een standpunt, zonder enig gevolg. En de kans dat er actie ondernomen wordt, is ook klein. 

Sinds de overname van Twitter door Musk is de moderatie op het platform sterk achteruitgegaan. Dat bleek onder andere toen uitkwam dat X maar één Nederlandstalige moderator in dienst had. “X is op dit moment toch een soort vrijplaats geworden”, aldus Jelle van Buuren. “Er wordt haast principieel niet opgetreden, tegen niets.” 

"Voor een platform zijn accounts als Radio Genoa dan ook erg aantrekkelijk", voegt Olivier Cauberghs toe, expert online radicalisering bij taaltechnologiebedrijf Textgain. “Het plaatst veel, het krijgt veel reactie, er zijn dus veel reclameopbrengsten. Hoe meer interactie, hoe hoger zulke posts komen voor het algoritme, want betere content betekent meer reclameopbrengsten.” 

Blijft ook de inhoud. Hoewel een kanaal als RadioGenoa al veelvuldig werd betrapt op het verspreiden van desinformatie zijn heel wat geweldfilmpjes ook authentiek: een vechtpartij is nu eenmaal een vechtpartij. Er wordt - in de letter - ook niet altijd iets fouts bij geschreven, maar wel heel erg suggestief.  Zo staat er bij vechtfilmpjes met mensen van kleur bijzonder vaak enkel een vraag in de trant van "Wat zien we hier?". De comments daarna laten weinig aan de verbeelding over. 

Dat is wat Olivier Cauberghs benoemt als ‘borderline content’. “Die is potentieel schadelijk, maar geen duidelijke inbreuk op de gebruiksrichtlijnen van het platform. Het platform gaat daar dan niets aan doen. Het probleem is dat je niet meteen iets vindt dat verwijderd zal worden. Dit doen ze door bijvoorbeeld enkel een vraag te stellen: “Wat is dit, eigenlijk?” bij een gevecht onder zwarte mensen. Sommige antwoorden claimen dan dat geweld inherent zou zijn aan zwarte mensen, terwijl dit in realiteit bijvoorbeeld een winkeldetective is die een dief arresteert.”

Een andere veelgebruikte term is “cultural enrichment” (culturele verrijking). Deze term verwijst naar de visie dat multiculturaliteit een verrijking van onze samenleving is. Door de term te contrasteren met beelden van incidenten met mensen van kleur wordt de originele betekenis sarcastisch omgedraaid.

Radio Genoa is niet de eerste die de ‘culturele verrijking’ op die manier gebruikt. Zweedse Neonazi’s gebruikte de term al sinds de jaren 90 als zogenaamd ‘hondenfluitje’, een term die schijnbaar onschuldig oogt, maar voor ingewijden een duidelijke betekenis heeft. Op die manier weten extreemrechtse accounts binnen de richtlijnen van de online platformen te blijven, terwijl ze toch duidelijk hun boodschap kunnen communiceren. Ook naar termen als omvolking en massadeportatie wordt vaak suggestief verwezen.

Ico Maly, docent digitale media en politiek aan de Universiteit van Tilburg, ziet dit dan ook als een typische tendens onder extreemrechts op sociale media. “Via die video’s wordt een publiek opgebouwd dat via emotie wordt aangesproken. Met een vingerknip worden gevoelens als angst en verontwaardiging meteen opgeroepen.” Context en feiten doen er dan minder toe.