Direct naar artikelinhoud

Australische arts Nitschke werkt aan een 'euthanasiekist' en doet dat in Nederland

Hij schokte onlangs de wereld met zijn nieuwe idee: een door een 3D-printer gemaakte euthanasiecapsule. De Australische arts Philip Nitschke is al zijn leven lang wegbereider van de zelfverkozen dood. Zijn werkterrein: Nederland.

Philip Nitschke aan het werkBeeld Marcel van den Bergh

Dat hij in de Engelssprekende wereld enige bekendheid geniet als Dr. Death laat de Australische arts Philip Nitschke (70) volmaakt onverschillig. In deze bijnaam - een geuzennaam, wat hem betreft - ligt het onbegrip besloten voor zijn diepste overtuiging: dat ieder mens, ongeacht zijn gezondheidstoestand, het recht zou moeten hebben om zijn leven onder zelfgekozen omstandigheden te beëindigen.

'Is het leven een kostbaar geschenk?', vraagt Nitschke retorisch. 'Yeah', antwoordt hij zelf. 'Is het een geschenk van God? Yeah. Maar als het een geschenk is, moet de ontvanger het ook kunnen teruggeven. Als hij dat niet mag, is het leven geen geschenk, maar een last.'

De pil van Drion, waarvan rechtsgeleerde Huib Drion in 1991 hoopte dat ze inmiddels in het medicijnkastje van elke bejaarde zou liggen, is er tot zijn grote spijt nooit gekomen. Dus beijvert Nitschke zich ervoor dat iedereen desgewenst aan middelen kan komen waarmee het recht op zelfdoding kan worden uitgeoefend.

Met dat oogmerk schreven hij en zijn vrouw Fiona Stewart in 2006 het Peaceful Pill Handbook, met tips voor de verkrijgbaarheid van thanatica: zelfdodende middelen. Dat boek werd in Australië en Nieuw-Zeeland verboden - 'het enige legale exemplaar bevindt zich in de nationale bibliotheek in Canberra', zegt Nitschke - maar vond elders in de wereld zo veel aftrek, dat de auteurs er hun pr voor 'zelfeuthanasie' van kunnen bekostigen. Ze verlenen morele en financiële bijstand aan mensen die zich, waar ook ter wereld, voor hulp bij zelfdoding moeten verantwoorden.

Vorige maand belegden ze, onder de vlag van hun bedrijf Exit International, een congres in Toronto waar de nieuwste snufjes op hun werkterrein - van dodenmaskers tot koolmonoxide-generators - werden getoond. In april hopen zij, op de derde uitvaartbeurs in de Amsterdamse Westerkerk, hun 'Sarco' te kunnen presenteren: een fraai vormgegeven cabine die wordt gevuld met stikstof nadat de gebruiker gehoor heeft gegeven aan de instructie: 'Push the button, and you will die.' 'Zelfbeschikking, daar gaat het om bij de Sarco', zegt Nitschke. 'De gebruiker is tot de laatste handeling meester over zijn eigen leven.'

Tekst gaat verder onder foto.

Als het leven een geschenk is, moet de ontvanger het ook kunnen teruggeven. Als hij dat niet mag, is het leven geen geschenk, maar een last
De binnenkant van de Sarco, het prototype van de 'zelfbeschikkingsmachine' waaraan Philip Nitschke werktBeeld Marcel van den Bergh

Gesleutel

Sinds een paar jaar dient een bedrijfspand in de omgeving van Haarlem als uitvalsbasis van Nitschke en zijn vrouw. Van daaruit hopen ze de Europese markt voor het Peaceful Pill Handbook te kunnen vergroten. Binnenkort zal een Nederlandse vertaling van het boek verschijnen. Andere vertalingen zullen volgen, hopen zij. Vooralsnog nemen ze de eindeloze regens, de kou en de overbevolking van hun wijkplaats voor lief. In de comfortabele wetenschap dat zij altijd terug kunnen keren naar het land van herkomst.

Op de eerste verdieping van hun bedrijfspand ontvangen zij gasten en beleggen ze videoconferenties. Op de begane grond sleutelt Philip aan een metalen oerversie van zijn Sarco. Die wekt in zijn hoekigheid niet meteen associaties met een zachte dood, geeft hij toe. Maar deze Sarco is dan ook niet bestemd voor menselijk gebruik. Ze dient slechts om vast te stellen hoeveel stikstof aan een cabine met deze inhoud moet worden toegevoegd om de gewenste uitwerking - een dodelijke afname van de zuurstofconcentratie - te hebben.

Met deze metalen kist heeft Nitschke op de avond voor het Exit-congres in Toronto het NOS Journaal gehaald. Gevolg van deze pr was dat de stikstofleverancier aankondigde geen bestellingen van Nitschke meer in behandeling te zullen nemen. Nitschke, gewend aan tegenwerking, is er gelaten onder. Hij zoekt uit hoe hij zelf stikstof kan produceren.

De eindversie van de Sarco, naar een ontwerp van Alexander Bannink, houdt het midden tussen een transparante strijkbout en een futuristische auto. In promotiefolders wordt de indruk gewekt dat de gebruiker, liggend in een gerieflijke houding, de laatste vijf minuten van zijn leven zal kunnen uitzien op uitgestrekte weiden en exotische stranden. En dat is, denkt Nitschke, niet eens een geromantiseerde voorstelling van zaken. De Sarco zal tegen betaling van ongeveer 1.000 euro op een 3D-printer worden vervaardigd, en kan in beginsel op elke plek haar zegenrijke werk doen.

Nitschke was - onder andere - tramconducteur en ranger in het Noordelijk Territorium van Australië voordat hij, na een late roeping, arts werd. In die hoedanigheid was hij in 1996 de uitvoerder van de eerste legale euthanasie ter wereld. Die was mogelijk gemaakt door een euthanasiewet die negen maanden nadat ze in werking was getreden alweer werd afgeschoten door de federale regering in Canberra. Niet op aandrang van de kerk of van behoudende Australiërs, maar onder pressie van linkse activisten - die suggereerden dat de wet een genocide op de Aboriginals beoogde.

Gedurende de negen maanden dat de wet van kracht was, heeft Nitschke vier terminaal zieke patiënten uit hun lijden verlost. Daarvoor was de hulp van collega-artsen vereist. Die waren aanvankelijk niet te vinden. 'Daarvan is de man het slachtoffer geworden die mijn eerste euthanasieklant had willen zijn. Max Bell heette hij. Een taxichauffeur. Maagkankerpatiënt. En hij reed helemaal uit Broken Hill, aan de andere kant van Australië, naar Darwin om daar gebruik te maken van de euthanasiewet. Hij was doodziek. Gaf onderweg voortdurend over en kwam na vijf dagen rijden meer dood dan levend aan op de plaats van bestemming. Ik liet hem in het ziekenhuis opnemen, maar ik kon niet twee artsen vinden die wilden bevestigen dat Bell ongeneeslijk ziek was, zoals de wet voorschreef.

'Ik kon Bell dus niet helpen. Onverdraaglijk vond ik dat. 'Je hebt je huiswerk niet gedaan jongen', zei Bell. En hij keerde, ziek als hij was, terug naar Broken Hill. Daar stierf hij korte tijd later op een manier waarop hij niet had willen sterven.'

Tekst gaat verder onder foto.

2017: artist's impression van der 'Sarco'.

Medisch privilege

Van 'the road to nowhere' die Bell had moeten afleggen, is een gelijknamige televisiedocumentaire gemaakt, die overal in Australië werd uitgezonden. 'Een chirurg in Darwin die de documentaire had gezien, belde mij op en zei: 'Ik voelde mij klote toen ik zag wat ik had kunnen voorkomen. Als er weer zoiets gebeurt, kun je een beroep op mij doen.' Daaraan heb ik hem herinnerd toen Bob Dent, die leed aan een vergevorderde prostaatkanker, zich bij me meldde. Ik bracht een infuus met een thanaticum bij hem in, dat hij zelf kon activeren met een druk op de knop van een laptop die ik voor dit doel geschikt heb gemaakt. Hij stierf in de armen van zijn vrouw. De laptop waarmee 's werelds eerste legale euthanasie is uitgevoerd bevindt zich nu in het Science Museum in Londen.'

Na de intrekking van de wet die dit mogelijk had gemaakt, werd Nitschke belaagd door mensen met een doodswens. Een van hen was een Française die met de inwilliging van haar wens naar eigen zeggen 'geen haast' had. 'Ze zei: 'Ik ben 76 jaar, en ik zal pas over vier jaar sterven. Op mijn 80ste. Dan is mijn leven voorbij.' Ik geloofde haar niet, want ze was niet ziek of levensmoe. Dus ik zei: 'Waarom ga je niet op een cruise? Waarom schrijf je geen boek?' Maar ze zei: 'Dit gaat jou niets aan. Het is niet aan jou om criteria te formuleren waaraan mijn doodswens moet voldoen.' Die uitbrander gaf mij wel te denken. Ik was het met haar eens dat euthanasie geen medisch privilege mocht zijn. Ik heb de Française dus aan de informatie geholpen waarmee zij haar wens ten uitvoer kon brengen. Zij stierf op haar 80ste verjaardag.'

De laptop waarmee 's werelds eerste legale euthanasie is uitgevoerd, bevindt zich nu in het Science Museum in Londen

De zaak wekte veel commotie in Australië, zegt Nitschke. 'Misschien heb ik er vanuit strategisch opzicht geen goed aan gedaan om haar te helpen. Ik verschafte mijn tegenstanders alle argumenten. Ze zeiden: 'Eerst ging het nog om zieke mensen, maar nu zijn gezonde ouderen aan de beurt. What's next?'

Nitschke gaf snel antwoord op die vraag. In 2014 stelde hij de 45-jarige Nigel Brayley, die ervan werd verdacht zijn vrouw te hebben vermoord, in staat tot zelfdoding over te gaan. De Australische artsenorganisatie MBA zag hierin een schending van de artseneed. Nitschke had Brayley op zijn minst moeten doorverwijzen naar een psychiater, stelde de MBA. Ze wilde Nitschke schorsen als arts, maar daarvoor zag de Hoge Raad van Australië onvoldoende gronden. In 2015 deed de MBA, die een onderzoek naar ander 'professioneel wangedrag' was begonnen, een schikkingsvoorstel: Nitschke mocht arts blijven als hij zijn campagne voor het recht op zelfdoding zou beëindigen. Nitschke wees die eis af, verbrandde in het openbaar zijn artsenbul, en verliet Australië.

Nitschke verbrandde in het openbaar zijn artsenbul, en verliet Australië

Eerst verbleven Nitschke en zijn vrouw Fiona een maand of drie in Zwitserland, daarna bezochten zij Edinburgh, waar hij een loopbaan als comedian hoopte te beginnen. Comedian? 'Ja, waarom niet? Ik had in de loop der jaren genoeg dingen meegemaakt om grappen over te maken. En ik vond het wel tijd voor een career change.' Hij maakte zijn debuut tijdens het Edinburgh Festival, waar hij twintig dagen op het programma stond. 'Ik trad op in The Cave, het onderaards gangenstelsel in Edinburgh. Een passende omgeving voor een conference over zelfdoding, want hier hadden Burke en Hare in de 19de eeuw zestien mensen omgebracht wier lichamen ze verkochten ten behoeve van het anatomisch onderwijs.'

Spectaculair waren Nitschkes optredens zeker. De politie wilde hem het spreken beletten, 'omdat ik mensen op de verkeerde ideeën zou brengen'. Daarmee vergrootte ze slechts de attentiewaarde van zijn shows. 'Mijn eerste optreden, waarover ik zelf best tevreden was, werd door een krant met één ster beoordeeld. Dat vond ik wel wreed. Later kreeg ik ook vijf sterren.'

Tekst gaat verder onder foto.

Mijn eerste optreden, waarover ik zelf best tevreden was, werd door een krant met één ster beoordeeld. Dat vond ik wel wreed
1996: de euthanasiecomputer' van Philip NitschkeBeeld Science Museum London

Nederland

Nitschke trad daarna nog in andere plaatsen op, onder andere in Melbourne, maar hij moest na verloop van tijd vaststellen dat je als comedian hard moet werken om fatsoenlijk in je onderhoud te voorzien. Hij koos ervoor zijn zaak op een andere manier te dienen, en vestigde zich in het land waar het inzicht over de zelfgekozen dood volgens hem het verst is voortgeschreden: Nederland.

Daar wordt de discussie over euthanasie voor de 'moeilijke categorieën' - mensen met dementie en psychische aandoeningen - en over euthanasie zonder medische grondslag in alle openheid gevoerd. Aan die discussie nemen ook veel mensen en belangenorganisaties deel, stelde Nitschke vast. En die organisaties verkeren onderling op voet van concurrentie. Zo had hij de indruk dat de Coöperatie Laatste Wil (CLW), waarmee Nitschke in contact stond, het niet op prijs stelde dat hij gelijktijdig samenwerkte met de NVVE - de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde - en Stichting de Einder. Wellicht om die reden heeft de CLW ook geen gehoor gegeven aan Nitschkes uitnodiging om het 'levenseindepoeder' dat ze haar leden onlangs in het vooruitzicht heeft gesteld op de Exit-conferentie in Toronto te presenteren.

Over dat veelbesproken maar nog niet geïdentificeerde poeder is Nitschke overigens sceptisch. 'Uit datgene wat de CLW erover heeft verteld, meen ik te kunnen opmaken om welk middel het gaat. Dat middel is weliswaar heel effectief, maar bij inname kun je ook last krijgen van stuiptrekkingen, verwardheid en zware hoofdpijn. Dat zijn allerminst de kenmerken van een zachte dood. Maar ik kan mij vergissen. Misschien heeft de CLW wat beters voor haar leden in petto.'

Zoals Nitschke ook tijdens zijn conferentie in Toronto heeft kunnen vaststellen, is het gedroomde middel - de hypothetische pil waar Huib Drion het in al 1991 over had - nog niet beschikbaar. 'We beleggen jaarlijks een congres als dat in Toronto, maar steeds komen daar dezelfde mensen die dezelfde dingen zeggen. Daar staan dan honderden mensen omheen die wachten op een doorbraak.'

Nitschke heeft zijn hoop gevestigd op een 'gepersonaliseerde pil': een middel dat alleen werkt bij de persoon die het heeft aangeschaft. In afwachting van dat wondermiddel moeten we het doen met het Peaceful Pill Handbook en straks wellicht met Nitschkes Sarco.

Liefdevol streelt hij het metalen oermodel in zijn werkplaats. Daarnaast staat de motor met zijspan waarmee hij en Fiona jaarlijks naar de stad rijden waar het Eurovisie Songfestival wordt gehouden. 'We kind of like it', zegt Nitschke. Kiev, dat het festival vorig jaar organiseerde, hadden ze net niet gehaald. Maar in Lissabon, gaststad van de komende editie, zijn ze erbij. Deo volente.

Praten over zelfdoding kan bij hulp- en preventielijn 0900-0113 (113.nl).