Na deelneming van EU voor dood van ‘slager van Teheran’ op X: ‘Diplomatieke praktijk? Neen, dit is onbegrijpelijk’

Ebrahim Raisi, de Iraanse president die afgelopen weekend het leven liet in een helikopterongeval, droeg al decennialang de bijnaam ‘de slager van Teheran’. De reden: in de jaren 80 maakte Raisi deel uit van een vierkoppige groep die in opdracht van het Iraanse regime duizenden politieke dissidenten zonder proces liet executeren. De rest van zijn politieke carrière bleef hij bekendstaan als een hardliner van de dictatoriale islamitische republiek. Aan mensenrechten had Raisi een broertje dood.

Toch kwam Charles Michel, als voorzitter van de Europese Raad een van Europa’s belangrijkste politieke vertegenwoordigers, na het ongeval al snel met condoleances. “De EU betuigt haar oprechte deelneming bij de dood van president Raisi en buitenlandminister Abdollahian”, schreef hij op X. “Onze gedachten zijn bij de families.” Een boodschap die hem op flinke kritiek kwam te staan: moeten Europese leiders wel hun medeleven betuigen bij de dood van iemand als Raisi?

Repressieve politiek

“Diplomatie is dialoog, ook met regimes waarmee we zware meningsverschillen hebben”, verklaarde een woordvoerder van Michel naderhand. Een steunbetuiging bij de dood van een staatshoofd maakt dan ook deel uit van de normale diplomatieke geplogenheden, klonk het.

Dat ziet voormalig Eurocommissaris en voormalig minister van Buitenlandse Zaken Karel De Gucht (Open Vld) anders. “Diplomatieke praktijk? Neen, dit is onbegrijpelijk. Michel zit daar vergoelijkend te doen over de harde kern van een dictatoriale theocratie. Dat hoef je echt niet te doen ter wille van de diplomatie. Het is mij een compleet raadsel waarom hij dat doet.”

Niet onbelangrijk: ook als president van Iran voerde Raisi een ondubbelzinnig repressieve politiek. In 2022 braken grote protesten uit na de dood van Mahsa Amini, een 22-jarig meisje dat door de religieuze politie opgepakt werd omdat ze haar hoofddoek niet correct droeg. Die protesten werden hardhandig neergeslagen, met honderden doden tot gevolg. Dat Raisi gezien werd als een mogelijke opvolger van de religieuze leider Khamenei, onderstreept enkel zijn reputatie.

Djalali

Ook Steven Van Hecke, hoogleraar Europese politiek aan de KU Leuven, heeft weinig begrip voor de boodschap van Michel. “Ik begrijp dat hij zijn medeleven uitdrukt, dat hoort erbij. Maar het lijstje problemen met Iran is indrukwekkend. Iran is een van de belangrijkste bondgenoten van Rusland in Oekraïne, het is door hun drones dat er slachtoffers vallen. Het is een regime dat de mensenrechten niet respecteert. Er is de Zweedse gijzelaar.”

Daarmee verwijst Van Hecke naar Ahmadreza Djalali, een Iraans-Zweedse dokter die al jaren in erbarmelijke omstandigheden wordt vastgehouden in Iran. Algemeen wordt aangenomen dat Djalali een slachtoffer is van de beruchte gijzeldiplomatie van het Iraanse regime. Onschuldige mensen worden daarbij opgepakt, vastgezet en gefolterd met de bedoeling om hen in te zetten als diplomatieke pasmunt. Dat overkwam ook Olivier Vandecasteele, die eind 2023 vrijkwam. In ruil wou Iran dat ons land de veroordeelde terrorist Assadollah Assadi overdroeg.

Volgens Van Hecke had Michel een hoop kritiek kunnen vermijden door zijn medeleven te betuigen in een discrete brief aan de Iraanse ambassadeur in ons land. Dan had niemand kunnen zeggen dat hij de diplomatieke verplichtingen niet was nagekomen. “Zo’n bericht via sociale media, dat was echt niet de beste zet.”

condoleances

Ook hoogleraar diplomatie Jan Melissen (Universiteit Antwerpen), vindt dat de condoleances van Michel deel uitmaken van de diplomatieke gebruiken. “Het gebruik van sociale media als instrument van publieke diplomatie is ook niet ongewoon.” Meer nog, in de onderhandelingen over een nucleaire deal tussen de VS en Iran was Twitter volgens Melissen “functioneel bij het benadrukken van wederzijds respect tussen de ministers van Buitenlandse Zaken van beide landen”.

Maar Charles Michel wist ook goed genoeg wat hij deed, klinkt het. Melissen heeft het over een bewust controversiële keuze van Michel. “Daar kunnen verschillende redenen aan ten grondslag liggen waar we alleen naar kunnen gissen, waaronder publiciteitsdrang en promotie van het wat wankele merk Michel, die als voorzitter van de Europese Raad ook graag gezien wil worden op het internationale toneel.”

Opvallend was ook het contrast tussen Michels tweet en de aanpak van het Amerikaanse State Department, zeg maar het ministerie van Buitenlandse Zaken. Zij stuurden een verklaring de wereld in waarin ze eveneens medeleven betuigden maar in één beweging ook zeiden waar het op stond. “We herbevestigen onze steun voor het Iraanse volk en hun strijd voor mensenrechten en fundamentele vrijheden.” Die brief was bovendien niet ondertekend door de topman van het State Department, maar door een woordvoerder.

“Die brief ging volgens de normale diplomatieke kanalen én herhaalde nog eens de eigen boodschap”, besluit professor Van Hecke. Dat maakt het voor Charles Michel extra pijnlijk. “The US beat the EU twice.”