Hoe groene partijen oprukken in Europa
Brussel
Vandaag is het feest in Regensburg. In de plaatselijke jachthaven houden afgevaardigden van de Beierse Grünen hun partijdag en vieren zij dat ze nu – na de christendemocratische CSU – de tweede partij zijn.
Overal in Europa kan de groene vlag uit, zo lijkt het. De rood-groene Alexander Van der Bellen werd in 2017 bondspresident van Oostenrijk, waarna GroenLinks bij de Tweede Kamerverkiezingen steeg van vier naar veertien zetels. En sinds zondag is er niet alleen een groene opmars in Beieren, maar ook in België en Luxemburg.
De zoektocht naar een verklaring voor de Zuid-Duitse winst begint op de website van de Beierse Grünen. Met een tandpastalach grijnzen Katharina & Ludwig de bezoekers toe en wordt vermeld dat ‘ons leidersduo’ Katharina Schulze (33) en Ludwig Hartmann (40) een ‘nieuw, modern Beieren’ belichaamt. Niets herinnert aan het oude imago van groene politici: linkse, vegetarische drammers, waarschuwend voor milieu- en kernrampen.
‘Houd moet, jaag geen angst aan’, is een slogan van Katharina & Ludwig. De optimistische boodschap gaat naadloos over in hun gefotoshopte vrolijkheid.
scherpste kantjes
De Beierse Grünen hebben de scherpste kantjes van hun verhaal geschaafd, schrijft Florian Eder op de website Politico. ‘Ze besloten de zaak niet te bederven en de inwoners van Beieren niet te vertellen dat ze hun SUV’s moeten heroverwegen.’
De Grünen slaan onder leiding van Schulze en Ludwig een toon aan die het goed doet in burgerlijke kringen, schrijft de Beierse redacteur Katharina Schuler in het blad Die Zeit. ‘Het topduo is jong, betrokken en vaart een pragmatische koers, ook als het aankomt op veiligheid.’
Schuler zag van dichtbij hoe lijsttrekker Schulze, vrolijk en gekleed in de traditionele dirndl (Tiroler jurk, red.), biertenten bezocht: ‘De burgerlijke gewoonten van de nieuwe Grünen hebben er zeker toe bijgedragen dat uiteindelijk 180.000 voormalige CSU-stemmers zijn overgestapt.’
De winst van de Beierse Grünen is breed. Op het platteland wonnen ze 7 procentpunten, maar in de grote steden twee keer zoveel: in de hoofdstad München zijn ze met 30 procent van de stemmen zelfs de grootste geworden. In verstedelijkt Beieren heeft vooral ‘het cultureel georiënteerde deel van de liberale stedelijke elite’ groen gestemd, denkt historicus Jan Dirk Snel. Die elite groeit en is in Europa al jaren hofleverancier van groenlinkse partijen.
De Zuid-Duitse Grünen zijn uitgegroeid tot een betrouwbare, verantwoordelijke partij, denkt Snel. ‘Net als de liberale FDP is het nu een partij van de rijken, zij het waarschijnlijk stedelijker. Ze staan ook voor natuur en milieu, wat in Beieren van oudsher erg belangrijk is. Zo sluiten ze goed aan bij conservatieve sentimenten: behoud van wat mensen dierbaar is.’
Dat neemt niet weg, dat ontevreden CSU-kiezers groene partijen ook als vluchtheuvel kunnen zien, een rol die D66 in Nederland vaak vervult voor ontevreden PvdA’ers en boze VVD’ers. In Beieren wilden sommige CSU-kiezers hun ongenoegen over hun partij tonen, maar stemmen op de sociaaldemocratische SPD was een brug te ver. Snel: ‘Je loopt niet over naar de oude tegenstander.’ Dan is groen een alternatief.
auto-industrie
Bas Eickhout is leider van de GroenLinks-delegatie in het Europees Parlement en lid van de Europese fractie van De Groenen/Europese Vrije Alliantie. ‘De thema’s klimaat en milieu stijgen op de lijstjes van onderwerpen die kiezers belangrijk vinden’, antwoordt hij op de vraag waarom groene partijen het goed doen. Tegelijk ziet hij dat Europese groenlinkse partijen er baat bij hebben om zich stelselmatig tegenover rechts-populistische politici te positioneren. Zo is er in België een fel debat met de nationalistische N-VA.
Maar ook economie speelt mee. Eickhout: ‘In Duitsland is toenemende kritiek op de invloed van de auto-industrie en in Nederland was het verzet tegen de afschaffing van de dividendbelasting heel breed. Er is een zwijgende meerderheid die zich steeds meer ergert aan centrumpartijen die meebuigen met grote bedrijven.’
oppositie
Dat groene partijen hiertegen oppositie voeren, is niet nieuw. Nieuw is wel dat zij hun allerwildste linkse veren afschudden en niet langer worden gezien als ‘een raar alternatief zooitje’, zoals historicus Snel het noemt. Zo zet Katharina Schulze zich neer als een Beierse vrouw, inclusief Tiroler jurk. ‘Dat zij echt van die streek is, heeft ze gecultiveerd’, erkent Eickhout.
Handig speelden de Grünen ook in op de Duitse discussie over Heimat (vaderland). Waar anderen dat debat gebruikten om niet-Duitsers uit te sluiten, kwamen de Grünen met ‘een maatschappij waar iedereen zich thuis voelt’. Dat sloot aan bij wat veel traditionele CSU-kiezers dachten.
De Duitse christendemocraten, en ook de sociaaldemocraten, laten hun waarden los, zeggen veel analisten. ‘Dat biedt andere partijen ruimte’, meent Eickhout.
christelijk
Voor de CSU is het tijd om zich te beraden. Veel kiezers hebben aangegeven de partij niet meer zo christelijk te vinden, zei bisschop Franz Jung deze week op de regionale radio. Hij verwees naar de strengere migratiepolitiek van de CSU en op de verordening van de Beierse deelregering om in alle overheidsgebouwen een kruis op te hangen. ‘Velen vragen zich af of dit beleid echt is gevuld is met christelijke inhoud.’
Voor sommigen is de overstap van een christelijke partij naar een seculiere groene beweging opmerkelijk, maar al in 1968 ontstond in ons land de PPR; een radicaal-christelijke afsplitsing van de Katholieke Volkspartij (KVP). Deze ging vervolgens in 1990 op in GroenLinks.
schepping
Christenen en groene politici delen de aandacht voor de schepping. ‘Er is een verbinding tussen orthodox katholiek denken en sympathie voor groene politiek’, zo brengt historicus Snel het onder woorden. Hij wijst op de Duitse rooms-katholiek Robert Spaemann (91). ‘Een filosoof die al diverse keren voor de Grünen is opgetreden.’
Volgend jaar mei zijn er Europese verkiezingen en Europarlementariër Eickhout verwacht dan een nieuwe groene golf. ‘Alles wijst erop dat het centrum verder afbrokkelt. Partijen aan de linker- en rechterzijde zullen daarvan profiteren.’ <
Beieren groener
Voor de christendemocratische regeringspartij CSU waren de verkiezingen, afgelopen zondag in Beieren, een ramp: de partij haalde 35 procent van de stemmen, de slechtste uitslag in haar geschiedenis. Ook de sociaaldemocratische SPD leverde fors in. 210.000 voormalige SPD-kiezers en 180.000 ex-CSU-stemmers stapten over naar de Grünen.
Volgende week zondag zijn er verkiezingen in de deelstaat Hessen. In de polls staan de CDU en de SPD op verlies. De AfD lijkt hiervan het meeste te profiteren, gevolgd door de Grünen.
de grootste in Brussel
België hield afgelopen zondag gemeenteraadsverkiezingen. Groene partijen haalden zo’n 550 raadsleden binnen, 75 procent meer dan in 2012. Ze zetelen nu ook in een recordaantal (209) gemeenteraden.
In de hoofdstad Brussel is Ecolo-Groen de grootste Vlaamse partij geworden.
groen Luxemburg
In Luxemburg verloren de christendemocraten afgelopen zondag bij de algemene verkiezingen, evenals de sociaaldemocraten.
De groene partij Déi Gréng, die met de liberalen en de sociaaldemocraten een regeringscoalitie vormde, ging van 10 naar 15 procent.
Opmerkelijk is dat juist de andere regeringspartijen verloren.
