In Yogyakarta staat de enige koranschool voor transgenders

Op zondagmiddag komen de transgenders bij elkaar om uit de Koran te lezen en bij het vallen van de zon samen te bidden, een doorn in het oog van conservatieve moslims. In 2016 ging de school al een tijdje dicht vanwege bedreigingen uit de hoek van het lokale Front Jihad Islam. Maar de school, tevens kostschool, krijgt ook veel steun. De vrouwelijke ustazah (religieuze lerares) Masthuriyah Sa'dan is een van de docenten die op zondag komen helpen bij het ontcijferen van de Arabische koranverzen: "Transgenders zijn een feit in deze wereld. Ook zij hebben het recht om te bidden. De Koran verbiedt dit niet. Zeggen dat het niet mag of bestaat – wat sommigen moslims doen – polemiseert de boel alleen maar."

Ratri, geboren als een hij, maar nu een zij, gaat sinds haar 18de als waria (het Indonesische woord voor transgender) door het leven. Ze is twee keer getrouwd, adopteerde een dochter en is inmiddels weer single. De innemende, zwaar opgemaakte Ratri steekt een sigaret op. Met drukke handgebaren legt ze uit dat ze de islamitische kostschool 'Pondok Pesantren Waria al-Fatah' in 2008 oprichtte om een veilige plek te bieden voor transgenders om te bidden en meer te leren over de Koran. "Maar het is ook een plek waar transgenders kunnen socializen en zichzelf kunnen zijn zonder vreemde, starende blikken van buitenstaanders."

Voor haar en haar transgendervrienden was het ongemakkelijk om in een reguliere moskee te bidden: "Mannen om ons heen stonden op en liepen weg, kinderen staarden ons aan en trokken gekke bekken." De echte trigger voor het oprichten van de koranschool was de grote aardbeving in Yogyakarta in 2006, waarbij zes bevriende transgenders om het leven kwamen. Na deze heftige gebeurtenis had de transgendergemeenschap in Yogyakarta veel behoefte om samen te bidden en steun te zoeken bij elkaar. "Door zoiets besef je hoe klein en nietig je bent als mens en wil je dicht bij God zijn." Uit deze, eerst maandelijkse bijeenkomsten ontstond twee jaar later de koranschool.

De school is gevestigd in Ratri's familiehuis, geërfd van haar oma: een traditioneel, houten Javaans huis met binnenpleintje en knalgroene houten panelen. Op groene matjes op de veranda worden bezoekers en leden ontvangen met thee en drinkwater.

Naast vier inwonende transgenders heeft de koranschool nog zo'n veertig leden. Veelal veertigers, en een paar twintigers en vijftigers. De waria's verdienen hun geld als haarstylist, straatmuzikant, maar ook zijn er acht sekswerkers lid. Ratri: "Ook voor hen willen we een thuis bieden, niemand sluiten we buiten." Lachend voegt ze toe: "De hoop is wel dat ze met de tijd van mening veranderen en een ander beroep gaan uitoefenen. Daar wachten we op." Maar of prostitutie wel of niet kan in de ogen van Allah, daar wil Ratri zich niet over uitlaten: "Dat is niet aan mij om over te oordelen. Het is hun manier om geld te verdienen, een reguliere baan vinden als waria is nu eenmaal niet eenvoudig." Ratri zelf verkocht sieraden voor traditioneel Javaanse bruiloften op de markt en werkte in de jaren tachtig als danseres op feesten.

Naast de discriminatie op de arbeidsmarkt, hebben transgenders ook op andere plekken last van intolerantie. Hoewel de grootste moslimorganisatie van Indonesië, Nahdlatul Ulama, Ratri steunde bij de oprichting van haar school en zowel lokale moskeeën als buurtbewoners ontspannen reageerden op de school, vertelt Ratri dat steeds meer fundamentalistische moslims vrijelijk uiting geven van hun ongenoegen richting transgenders. Volgens hen bestaan er alleen mannen en vrouwen. Over de korte sluiting in 2016 zegt Ratri: "Dit deed best veel met de groep transgenders. Ik ken steeds meer transgenders die hun lange haren afknippen of zich minder vrouwelijk kleden. Alles om maar geen ongewenste aandacht te trekken op straat."

Van huis weggestuurd

Waria's zijn altijd onderdeel geweest van de Javaanse cultuur. Van oudsher worden ze door de Indonesische samenleving getolereerd, zeker in de tolerante studentenstad Yogyakarta. Maar ondanks die tolerantie betekent transgender zijn toch vaak dat ze niet bij hun familie kunnen blijven wonen. Ratri had het geluk dat haar ouders, en zes broers en zussen haar seksualiteit accepteerden, maar dat is uitzonderlijk, vertelt ze. De meeste transgenders worden al jong van huis weggestuurd. "Ook hierdoor hebben veel van ons maar heel beperkt onderwijs gehad." Samen met een religieuze leider ontwikkelde ze een speciaal curriculum dat transgenders alsnog basiskennis bijbrengt: zowel algemene kennis, als kennis over de Koran. Hoe je je bijvoorbeeld moet wassen voor het bidden en hoe je moet bidden. "De meesten hebben dit simpelweg nooit geleerd."

Transgendervrouwen bidden vaak als man, maar zo'n 20 procent, onder wie Ratrif, bidt als vrouw in een traditionele mukena, een grote wijde jurk. "Iedereen mag zelf weten hoe hij of zij bidt. Dat is een vrije keuze bij ons, het ligt aan waar je je goed bij voelt." De transgenders die als man bidden, staan vooraan, de transgendervrouwen achteraan, begeleid door een imam. En voor begrafenissen geldt: "We hebben een afspraak in de gemeenschap dat als een waria fysiek een vrouw is geworden tijdens haar leven, ze ook begraven wordt als vrouw." Ratri heeft zelf borsten gekregen, en zal dus worden begraven als een vrouw, vertelt ze.

Ratri is ook druk met het voorlichten van de samenleving over transgenders. Dit doet ze door open dagen te organiseren, waarbij buurtbewoners gratis hun haar kunnen laten knippen. Ze organiseert schoonmaakacties en geeft eten aan daklozen. Daarnaast gaat ze een paar keer per jaar naar de universiteiten van Yogyakarta om uitleg te geven over transseksualiteit.

Maar: "Als we denken aan de fundamentele islam, voelen we ons onzeker." De gemeenschap voelt de druk van het toenemende moslimconservatisme in Indonesië. Steeds vaker zijn transgenders en homoseksuelen slachtoffer van homohaat, ook in Yogyakarta, en laten autoriteiten zich anti-lhbt uit. De overheid staat daarnaast op het punt om het Indonesische wetboek van strafrecht te wijzigen en seks tussen gelijke geslachten strafbaar te maken, iets wat nu alleen het geval is in de provincie Atjeh, waar de sharia geldt.

In de verte klinkt de oproep tot gebed. Tijd om de gebedsmatjes uit te rollen en de voeten te wassen. Strijdvaardig zegt Ratri: "Als de overheid waria's als criminelen wil behandelen, en zelfs als ze ons zouden willen doden, dan nog kunnen ze ons er niet van weerhouden te zijn wie we zijn. Dit is geen vrije keuze, dit is hoe Allah ons geschapen heeft."