Van eenzaamheid kom je niet zomaar af

Nijmegen

‘Bingo voor Anneke! O nee, valse bingo. Kan gebeuren’, roept presentator Brent de Bruin door de zaal van ijshockeyvereniging Ahould Devils in Nijmegen. Deelnemers zuchten opgelucht. Ze maken nog kans op een geldprijs. De Bruin roept de getallen in een rap tempo om. Zo’n tachtig geconcentreerde en gespannen bezoekers zitten verspreid in zes rijen aan lange tafels. Iedereen heeft drie kleuren stempels en blaadjes met cijfers voor zich.

Twee jonge vriendinnen met snoep en cola zeggen hier op meer geluk te hopen dan ze in hun dagelijks leven ervaren. Ook supermarktcollega’s en gezinnen zijn samengekomen. Een handvol jonge en oudere mensen zit alleen. De meesten schuiven meermalen per week aan. De te winnen geldprijzen zijn aanlokkelijk, maar de meesten komen voor het sociale contact. Want dat hebben sommigen niet vaak.

uitkomst

‘Bingo is mijn enige uitkomst’, zegt de 75-jarige Dinny Verhoeven uit ­Alverna. Ze was er al ruim voor de bingoavond begon, om een potje te klaverjassen. Toen de bingoclub in haar dorp ermee stopte, wist ze zich even geen raad. ‘Ik zit alleen thuis en dan is dit mijn enige reden de deur uit te gaan. En dat werd me nog afgepakt ook’, vertelt ze verontwaardigd. Sinds kort gaat ze naar deze club, en dat bevalt goed. Ze neemt haar vriend, met wie ze nog maar kort een relatie heeft, mee.

‘Drie jaar geleden overleed mijn man. Ik was zo eenzaam dat ik bijna een half jaar thuisbleef. Mijn kinderen willen me wel regelmatig bezoeken, maar ik wil hun niet tot last zijn.’

Ook haar vriend, Leo Groene (79), kende ‘grote eenzaamheid’ nadat zijn partner elf jaar geleden was overleden. Hij had 25 jaar voor haar gezorgd, ze had een spierziekte. ‘Dat eenzame gevoel is nu minder sterk, omdat ik Dinny heb en regelmatig hierheen kom. Ik ben zelfs een beetje verslaafd geworden aan bingo.’

verkeerd beeld

Eenzaamheid is een gigantisch probleem, stelt eenzaamheidsdeskundige Jeannette Rijks. Ze studeerde psychologie aan de Universiteit Leiden en heeft een methode ontwikkeld om in drie maanden van eenzaamheid af te komen. Het probleem zit hem in het groeiend aantal eenzamen, in onwetendheid en in het verkeerde beeld over dit thema, zegt ze. ‘Mensen denken dat eenzaamheid iets van ouderen is. Maar het gaat iedereen aan, want het thema is onlosmakelijk verbonden aan relaties. Eenzaamheid hoort bij het leven. Velen weten alleen niet hoe ze ermee moeten omgaan’, legt Rijks uit.

Ze omschrijft eenzaamheid als een signaal van het lichaam. ‘Net als honger. Je voelt een tekort in je verbinding met anderen. Als niet in jouw behoefte wordt voorzien, voel je je eenzaam.’ Dat gevoel kan bijvoorbeeld ontstaan als je na een vriendenweekend alleen thuiskomt. Of als je graag een partner wilt. ‘Blijft dat gemis en is het na een jaar niet weg, dan spreken we van chronische eenzaamheid.’ Wie daarin verzeild raakt, komt er moeilijk uit. De oorzaken zijn bij iedereen anders: oplossen is daarom ingewikkeld, zegt ze. ‘En toch geloven veel mensen in de illusie dat eenzaamheid permanent te bestrijden is met een koffieochtend of maatjesproject.’

Een illusie? Dat klinkt wat te kort door de bocht, vindt Janet Bac, specialist binnenlands diaconaat bij Kerk in Actie. Ze is coördinator van het project Zorgzame Kerk. Kerkelijke gemeenten verlenen daarbij zorg aan mensen binnen en buiten de kerk. Een voorbeeld is het opzetten van een telefooncirkel: eenzamen worden dan regelmatig gebeld. Of er wordt iedere dinsdag een maaltijd georganiseerd om contacten te leggen. Zorgzame Kerk bestaat sinds 2015. Gemeenten werden toen verantwoordelijk voor het ondersteunen van inwoners met een chronische ziekte, fysieke beperking of psychosociale problemen. ‘Hebben ze zorg nodig, dan moeten ze zelf initiatief tonen. Maar dat lukt niet iedereen’, zegt Bac. Daarom vindt ze dat de kerk verantwoordelijkheid moet nemen door hulp te bieden aan zwakkeren, dus ook eenzamen. ‘Voor sommigen is zo’n wekelijkse maaltijd een goede opstap om uit een isolement te komen. Mensen bloeien erdoor op.’

hormoonhuishouding

Goedbedoelde initiatieven, maar niet-deskundigen kunnen mensen niet van hun eenzaamheid afhelpen, stelt Jeannette Rijks. Dat komt volgens haar doordat het eenzame gevoel in de hersenen zit. ‘Het effect van eenzaamheid op de hersenen is inderdaad groot’, bevestigt neuropsycholoog Erik Scherder aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Er kunnen volgens hem stress- en pijnklachten ontstaan. Volgens Rijks moeten mensen zélf de stap zetten om daar vanaf te komen. ‘Ze worden sociaal gehandicapt doordat hun hormoonhuishouding in de war is’, legt Rijks uit. ‘Omgang met anderen geeft geen fijn gevoel meer. Je kunt emoties van gezichten niet meer juist interpreteren en je ziet de wereld als een bedreiging. Bij langdurige stress word je zelfs dommer.’

erin blijven hangen

Omdat eenzamen meestal niet weten wat er in hun hersenen gebeurt, zoeken ze geen hulp. Ze isoleren zichzelf, krijgen gezondheidsklachten en overlijden eerder. ‘Veertig procent van de wereldwijde bevolking weet in zulke omstandigheden niet wat te doen, en blijft erin hangen.’

Het gevolg is dat een chronisch eenzame de beroerdste versie van zichzelf wordt, legt de deskundige uit. ‘Ze neigen ertoe een klager, klamper of kluizenaar te worden. Klagers vinden de wereld verschrikkelijk. Klampers zeuren net zo lang totdat visite langer blijft en kluizenaars zonderen zich af.’

Volgens Rijks willen anderen dan geen vrienden worden. ‘Je bent namelijk niet leuk. Zet zulke mensen bij elkaar tijdens een koffieochtend en je bent nog verder van huis.’

Eenzamen zijn daarom afhankelijk van een deskundige die een stappenplan opstelt om de hersenen te herstellen, legt Rijks uit. ‘Eenzamen compenseren hun gevoel door te gamen of roken. Dat patroon moet je doorbreken.’ De motoriek moet bijvoorbeeld verbeterd worden door te bewegen en creatief bezig te zijn. ‘Doe dit niet in het wilde weg: zoek deskundige hulp.’ Pas als de hersenen ‘gereset’ zijn, is er ruimte voor nieuwe sociale contacten.

‘Het enige wat een buitenstaander kan doen, is een eenzame serieus nemen en er open over praten. Bagatelliseer het niet: als iemand zich eenzaam voelt, dan is dat zo.’ <