Aantal rendieren gehalveerd in 20 jaar tijd
Geen jingle bells maar alarmbellen in de noordelijke poolgebieden: de wereldwijde populatie van rendieren is de voorbije twintig jaar met meer dan de helft geslonken, mede door de klimaatopwarming. Zijn warmere winters dan niet beter voor grazende dieren?
Volgens een nieuw rapport van de Amerikaanse weerdienst NOAA over het noordelijke poolgebied voedt de klimaatopwarming - 2018 was er het op een na warmste jaar ooit sinds de metingen in 1900 begonnen, alleen 2016 was warmer - enkele "diepgaande veranderingen". Eén daarvan: in twee decennia tijd is de populatie aan rendieren met liefst 56 procent gedaald; van 4,7 miljoen midden de jaren 90 naar 2,1 miljoen vandaag.
In de regio Alaska-Canada zagen 5 van de 22 gemonitorde kuddes zelfs een afname van meer dan 90 procent, zonder 'tekenen van herstel'. Op zich zijn grote schommelingen in die kuddepopulaties deel van de natuurlijke cyclus bij rendieren, maar volgens het rapport bereiken sommige kuddes nu een "historisch dieptepunt sinds er betrouwbare cijfergegevens zijn". Volgens de Amerikaanse ecoloog Don Russell, hoofdauteur van het rapport, is de vraag vooral: "Zijn die cijfers zo laag dat ze niet meer kunnen herstellen?"
Ondoordringbare ijslaag
Volgens het rapport is de dalende curve te wijten aan een complexe mix van factoren: jacht, ziektes, verminderde voedselaanwezigheid en, hoe kan het anders, de klimaatopwarming. Nochtans zegt het buikgevoel dat een warmer klimaat in het barre poolgebied net voordelig zou kunnen zijn voor de grazers die rendieren zijn: langere, warmere zomers en dus net méér vegetatie. Volgens hetzelfde NOAA-rapport is het noordelijke poolgebied effectief groener geworden tussen 1982 en 2017.
"Die gewijzigde omstandigheden, zoals de stijgende temperaturen en het zee-ijs dat afneemt, hebben het leven voor rendieren echter een pak moeilijker gemaakt", vertelt klimaatnatuurkundige Willem Jan van de Berg (Universiteit van Utrecht), die in 2015 voor een wetenschapsexpeditie naar de Noorse eilandengroep Spitsbergen trok.
Waar rendieren vroeger tijdens de koude wintermaanden de sneeuw gewoon konden wegschuiven om van het korstmos daaronder te grazen, treffen ze nu steeds vaker een ondoordringbare ijslaag aan omdat het in recente winters "af en toe regent en de sneeuw een harde ijskorst krijgt", legt Van de Berg uit. Daardoor kunnen rendieren maandenlang niet aan hun belangrijkste voedsel. Beter is het er sindsdien niet op geworden. "In Longyearbyen, de hoofdstad van Spitsbergen, is het nu al 94 maanden op rij warmer dan gemiddeld", zegt Van de Berg.
‘Gewijzigde omstandigheden, zoals het zee-ijs dat afneemt, hebben het leven voor rendieren moeilijker gemaakt’
Nochtans stelden Schotse en Noorse wetenschappers twee jaar geleden nog in Spitsbergen vast dat de rendierkudde er in zestien jaar tijd was verdubbeld. Alleen was de andere vaststelling toen dat het gewicht van de rendieren met 12 procent was gedaald - wellicht door meer concurrentie voor voedsel - en daar hoorde een belangrijke kanttekening bij: "Ze zijn kleiner en lopen mogelijk een groter risico op catastrofale massasterfte door het toegenomen ijs op de grond", zei de Schotse onderzoeksleider Steve Albon toen.
Ecosysteem
Volgens het NOAA-rapport kunnen ook de hoge zomertemperaturen echter schade aanrichten via "droogte, vliegen en parasieten, en wellicht hittestress". Ook ziektes die lange tijd veilig opgeborgen lagen in de Arctische permafrost, zouden nu door de dooi kunnen vrijkomen, al lijken de wetenschappers niet helemaal zeker van de impact.
De impact voor de gebieden is een stuk duidelijker: de afname van het aantal rendieren gaat veel verder dan een 'moeilijkere wervingsprocedure voor de Kerstman'. "Veel componenten van het ecosysteem zijn van hen afhankelijk", zegt Russell. De rendieren fungeren bijvoorbeeld als prooi voor roofdieren, zoals wolven, maar ook als een bron van voedsel en kledij voor de verschillende inheemse bevolkingsgroepen. "Als je kijkt naar wat de cultuur van die mensen daar gedaante geeft, is er een belangrijke gemene deler: rendieren."