Schadelijke stoffen in bio-eieren: zijn die dan niet gezond? Moeten we ons zorgen maken? En wat met de eieren van mijn kippen thuis?

De pcb-besmetting die nu aan het licht is gekomen, werd ontdekt tijdens een routinecontrole door het bedrijf zelf. Daarop gingen alle alarmbellen af en werd een ganse procedure in gang gezet. Dat betekent dat het bedrijf onmiddellijk geblokkeerd werd en dat alle klanten gecontacteerd werden met de vraag om de verkoop onmiddellijk te stoppen en de eieren uit de rekken te halen.

Het gaat om eieren waarop de code 0BE3133 staat. “Aan consumenten wordt gevraagd om deze eieren zeker niet te consumeren”, zegt Liesbeth Van De Voorde van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV).

Wat zijn pcb’s eigenlijk?

Pcb’s, of voluit polychloorbifenylen, zijn gechloreerde scheikundige verbindingen die vooral worden gebruikt in gesloten toepassingen. Dat betekent dat de vloeistof zich in een gesloten circuit bevindt, zoals bij transformatoren en condensatoren. “De stoffen komen bijvoorbeeld voor in koelvloeistof of smeermiddel”, zegt toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven). Maar pcb’s zitten onder andere ook in verf, inkt en stopverf… “Ze zoeken hun weg naar ander vetrijk weefsel, de hersenen en de lever. In eieren zitten de stoffen vooral in het eigeel, omdat dat vetrijker is dan eiwit.”

Pcb’s en dioxines (gelijkaardige schadelijke verbindingen) zijn zeer schadelijk wanneer ze vrij komen, omdat ze nauwelijks afbreken en zich in de lucht binden op stofdeeltjes. Dit stof valt neer op gewassen die als voeding dienen voor mens en dier. “Omdat mens en dier pcb’s en dioxines opnemen via voeding, is het belangrijk dat ze niet in landbouwgebieden en woonzones terechtkomen”, klinkt het bij de Vlaamse Milieumaatschappij.

Hoe gevaarlijk zijn pcb’s voor de consument?

Met pcb’s besmette eieren of andere voedingsstoffen zijn gevaarlijk voor consumptie. Niet dat u van één besmet ei direct ziek zal worden. Maar wanneer u ze langdurig en in grote hoeveelheden eet, kunnen ze onder andere leiden tot storingen in de groei en ontwikkeling van kinderen. Ze kunnen ook misvorming van de schildklier, of lever- en darmstoornissen veroorzaken, kunnen het hormoon- en immuniteitssysteem verstoren en kankers bevorderen, zeggen specialisten. “Zwangere vrouwen kunnen de stoffen via de placenta doorgeven aan hun ongeboren kind”, zegt Tytgat. “En moeders die borstvoeding geven via de moedermelk.”

Hoe komen die giftige stoffen in eieren terecht?

Bij het scharrelen in een verontreinigde bodem kunnen kippen vervuilde bodemdeeltjes binnen krijgen. Er zijn niet veel van die deeltjes nodig voor een kip de norm overschrijdt. Ook wanneer een kip wormen eet uit een vervuilde bodem, kunnen haar eieren besmet worden.

“Het grote probleem is dat Vlaanderen met een historische bodemverontreiniging zit. Bedrijven die inzetten op dierenwelzijn en dierengezondheid en een vrije uitloop voorzien voor hun kippen, lopen dus meer risico op het overschrijden van de dioxine- en pcb-normen”, zegt Sabrina Proserpio van BioForum Vlaanderen dat de sector van biolandbouw en -voeding vertegenwoordigt.

Een andere mogelijkheid is een probleem met een technische installatie in een van de stallen. Als die vloeistoffen of smeerolie lekken, kunnen de schadelijke stoffen eveneens tot bij de dieren raken.

Hoe is het te verklaren dat het nu getroffen bedrijf ook vorig jaar al werd geblokkeerd? Is er dan niet genoeg gedaan om het te vermijden?

“Toch wel. Na de vorige besmetting, vorig jaar, werd de grond op het getroffen bedrijf afgegraven en afgevoerd. Er moet nu vooral onderzocht worden wat de bron van de verontreiniging is. Dat kan bijvoorbeeld een afvalverwerkingsbedrijf in de ruime omgeving zijn”, zegt Sabrina Proserpio.

Hoe zit het met de eieren die mijn kippen thuis leggen?

Niet alleen biologische pluimveehouders zijn slachtoffer, dat geldt ook voor particulieren met eigen kippen. Als er zich een afvalverbrandingsoven of bepaalde fabrieken in je buurt bevinden – of bevonden – bestaat het risico dat de grond vervuild is en dat ook de eieren van je kippen dat zijn. Wie zeker wil zijn dat de eieren wel geschikt zijn voor consumptie, kan ze laten testen in een laboratorium. Dat is niet goedkoop: reken tussen de 300 en de 500 euro.

“Je kan wel zelf een aantal maatregelen nemen om besmetting te voorkomen of tot een minimum te beperken”, zegt Geert Gommers van de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt). Voer de kippen bijvoorbeeld op of boven een schone verharde ondergrond, liefst binnen. Zorg verder dat de kippen niet scharrelen op een bodem met bouwpuin, as of andere resten van vuur. Ook in houtvuur kunnen dioxines ontstaan, zeker als het hout behandeld of geverfd is. Beperk de scharreltijd ook, tenzij de kippen scharrelen op een grasmat of in een bak met schone grond. Vervang de grond in de ren en rond het hok ook regelmatig door schone grond of zand.

“Belangrijk is ook dat de kippen niet op ‘naakte’ grond scharrelen. Dat kan door de ruimte voor vrije uitloop groot genoeg te maken. Hoe meer ze in de modder scharrelen, hoe groter het risico op besmetting. Ook zeer belangrijk is dat je je kippen geen voer geeft waarin vismeel of visolie verwerkt is. En nog: oud frituurvet en vet uit de pan horen thuis bij het Klein Gevaarlijk Afval (KGA) en niet in het kippenhok”, zegt Geert Gommers.

Wat betekenen die codes op de eieren?

Alle eieren krijgen een code, zodat ze in geval van problemen gemakkelijk kunnen getraceerd worden. Dat het controlesysteem werkt, is bij deze pcb-besmetting bewezen.

De partij eieren waar het nu over gaat, dragen de code 0BE3133. De 0 staat voor bio-eieren, de BE voor België en het cijfer is het erkenningsnummer van het bedrijf. Als de code begint met 1 gaat het om kippen van vrije uitloop. 2 staat voor scharreleieren en 3 zijn eieren van kippen die in kooien zitten. Met de app Eicode kan je controleren van welk bedrijf je eieren afkomstig zijn.

“Belangrijk om weten is dat wat we in de volksmond scharreleieren noemen, iets anders is dan eieren van kippen met vrije uitloop”, zegt de Landsbond voor Vlaamse Bedrijfspluimvee- en Konijnenhouders.

Aan welke regels moeten kwekerijen zich houden?

• Biologische legkippen (code op het ei begint met 0) moeten ten minste één derde van hun leven vrij naar buiten kunnen. Daartoe moet de boer een buitenruimte voorzien met minimaal 4 m² per kip (max. 2.500 kippen per ha) én moet hij elke dag vanaf ten laatste 11u ’s morgens tot zonsondergang de luiken van de stal naar de buitenruimte open zetten. Er moeten verschillende uitgangen in de stal zijn die rechtstreeks toegang geven tot de buitenruimte, over de hele lengte van het gebouw.

Buiten moet er genoeg begroeiing zijn (struiken, bomen, gras, kruiden) zodat de kippen zich kunnen bezighouden en kunnen schuilen voor de zon.

Het aantal kippen per oppervlakte beperken heeft trouwens nog een voordeel: zo produceert de veehouder niet te veel mest (want mestoverschotten zijn een reëel probleem in de landbouw).

• In gangbare bedrijven met vrije uitloop zijn er 7 à 9 kippen per m². Buiten is er per kip 4 m² beschikbaar. De uitloop moet grotendeels begroeid zijn. Eieren van deze kippen krijgen code 1.

• Scharreleieren (code 2) komen van kippen die enkel binnen in stallen leven – er zijn maximaal 9 kippen per m² . Ze hebben zitstokken met 15 cm zitruimte per kip en gedeelde legnesten. In een deel van de stal moet er ook strooisel op de vloer liggen om in te kunnen scharrelen. Deze kippen hebben geen uitloop naar buiten en komen dus nooit in de buitenlucht.

• Kooieieren (code 3) zijn van kippen die met 3 tot 5 samenzitten in kooien. Elke kip heeft een plaats die niet groter is dan een A4-blad. Kooieieren mogen sinds 2004 al niet meer aan de consument verkocht worden, maar ze zitten wel nog verwerkt in allerlei producten (mayonaises, koekjes, ...) en worden nog veel geëxporteerd.

Conclusie: welke eieren zijn nu de beste?

Alle eieren bevatten evenveel goede voedingsstoffen, zoals eiwitten, vitamines en mineralen. Wel hebben biologische en vrije-uitloopkippen betere levensomstandigheden dan een gewone scharrelkip. Keerzijde van de medaille: wanneer kippen buiten lopen, is er meer kans op besmetting. De kleur van schaal of dooier maakt geen verschil. De kleur van de schaal heeft te maken met het ras van de kip; de kleur van de dooier is afhankelijk van het voer. Zeker is wel dat bio-kwekerijen nog meer gecontroleerd worden, zodat er sneller eventuele problemen en besmettingen kunnen gedetecteerd worden.