Direct naar artikelinhoud
Crisis Catalonië

Dit moet u weten over het beruchte artikel 155, de "Spaanse politieke atoombom"

Dit moet u weten over het beruchte artikel 155, de "Spaanse politieke atoombom"
Beeld afp

De Spaanse regering zal zaterdag bij elkaar komen om artikel 155 van de grondwet te activeren, en in te grijpen in de autonomie van Catalonië. Maar wat is dat artikel precies?

Artikel 155 van de Spaanse grondwet laat de centrale regering toe om een autonome gemeenschap - Spanje telt 17 van die regio's, waarvan Catalonië er een is - onder het direct bestuur van Madrid te brengen.

Dat kan gebeuren als de regering en de Spaanse senaat vinden dat een autonome regio het belang van Spanje schaadt, of zijn (grond)wettelijke verplichtingen niet nakomt.

Het artikel is sinds de terugkeer naar de democratie en de inwerkingtreding van de grondwet in 1978 nog nooit in de praktijk gebracht. Het wordt wegens zijn strengheid door media en waarnemers als een "atoombom" bestempeld en is dan ook hoogst controversieel, zeker in regio's met een hoge mate van zelfbestuur zoals Catalonië of Baskenland.

Dit moet u weten over het beruchte artikel 155, de "Spaanse politieke atoombom"
Beeld photo_news

Hoe werkt artikel 155?

De uitvoering ervan is dus ook voor de regering-Rajoy onbekend terrein. Want hoewel het korte artikel een basis biedt voor het inbreken in de autonomie, weet niemand hoe ver Madrid kan en mag gaan.

In eerste instantie kan de centrale regering de baldadige regio officieel tot de orde roepen en om meer uitleg vragen. De - in dit geval Catalaanse - leider krijgt dan enige tijd om te reageren.

Mocht er geen bevredigende reactie komen - wat vandaag dus is gebeurd - dan kan Madrid "de noodzakelijke maatregelen" treffen om de regio weer in het gareel te laten lopen en haar "dwingen haar verplichtingen na te komen" en om "het algemene belang te beschermen". Daartoe is er wel eerst een absolute meerderheid in de senaat nodig.

Hoe ver kan Madrid gaan?

De noodzakelijke maatregelen zijn niet in detail uitgewerkt, maar grondwetsspecialisten gaan ervan uit dat de Spaanse premier de Catalaanse leiding tijdelijk uit hun functie kan zetten en het bestuur overnemen, of zelfs nieuwe verkiezingen uitschrijven. Zo kunnen ministers op non-actief gezet worden en vervangen worden door afgevaardigden van de centrale regering. Die kunnen dan bijvoorbeeld ingrijpen in de begroting en zorgen dat er geen geld meer wordt uitgegeven aan bijvoorbeeld de praktische uitwerking van de onafhankelijkheid.

Ook zou Madrid bijvoorbeeld kunnen ingrijpen bij de Catalaanse politie en hen onder controle van een centraal bestuur brengen. Bestuurders en ambtenaren die niet gehoorzamen aan Madrid, kunnen bovendien een geldboete of celstraf krijgen.

Bedoeling van het artikel is niet om de autonomie van een regio af te nemen, maar wel om de bevoegdheden terug in regel te brengen met de wet. Toch zal de inzet artikel 155 in Catalonië zonder twijfel zo aangevoeld worden. Grondwetsspecialisten zijn het er dan ook over eens dat het ingrijpen zo kort mogelijk moet zijn, om voorstanders van onafhankelijkheid niet meer munitie dan nodig te geven.

Wat als de rebellie niet stopt?

Een vraag waar op dit moment nog niemand het antwoord op weet, is hoe de Spaanse regering mag en zal reageren wanneer de Catalaanse rebellie niet stopt eens artikel 155 in de praktijk is gebracht. Wat gebeurt er wanneer ministers, leidinggevenden, ambtenaren en politieagenten weigeren orders vanuit Madrid op te volgen? Maandag nog werden twee leiders van onafhankelijkheidsorganisaties opgesloten in de gevangenis wegens staatsondermijning, met massaal protest tot gevolg.

In het ultieme geval kan de regering, mits toestemming in het parlement, in een regio de noodtoestand uitroepen en de hulp inschakelen van het leger. Of het ook effectief zover komt, blijft afwachten.

De Spaanse Guardia Civil greep tijdens het onafhankelijkheidsreferendum op 1 oktober al hardhandig in.Beeld afp

Letterlijk: Artikel 155

1. Als een Autonome Gemeenschap haar verplichten die de Grondwet of andere wetten haar opleggen niet nakomt, of zo handelt dat het algemene belang van Spanje ernstig geschaad wordt, kan de regering, na een vraag om informatie aan de Minister-president van de Autonome Gemeenschap en, wanneer daaraan niet voldaan is, met de goedkeuring volgens absolute meerderheid van de Senaat, de noodzakelijke maatregelen treffen om die Gemeenschap te verplichten te voldoen aan voorvermelde verplichtingen of ter bescherming van voorvermeld algemeen belang.

2. Voor de uitvoering van de maatregelen voorzien in het voorgaande lid kan de regering instructies uitreiken aan alle autoriteiten van de Autonome Gemeenschappen.