Direct naar artikelinhoud
Turkije

Kost deze ‘Iron Lady’ Erdogan straks de overwinning?

'IJzeren Dame' Meral Aksener (r.) van de Goede Partij (IYI).Beeld Getty

Een sterke vrouw: misschien is dat wat de sterke man van Turkije, president Erdogan, komend weekend kan afhouden van een nieuwe ambtstermijn. ‘Iron Lady’, wordt Meral Aksener in de internationale pers veelal genoemd, naar Margaret Thatcher. In Turkije luidt haar bijnaam ‘Asena’, wolvin.

De eerste vrouwelijke presidentskandidaat in de geschiedenis van Turkije heeft de reputatie voor niets en niemand bang te zijn. Dat lijkt te worden bevestigd wanneer zij vanuit haar zwarte Mercedes een duik neemt in de gretige menigte die haar al een uur stond op te wachten op de Bagdadlaan, een fameuze winkelstraat in het Aziatische deel van Istanbul.

Geplet door tientallen duwende en trekkende aanhangers, cameralieden en beveiligers legt de kleine gestalte Siberisch kalm de 200 meter af tussen Marks & Spencer en het podium dat voor haar is gebouwd bij het vandaag te openen kantoor van haar Goede Partij (IYI), afdeling Kadiköy.

Trefzeker

Haar gebeeldhouwde coiffure, rode colbert en grijze pantalon geven de 61-jarige Aksener een zakelijke, professionele uitstraling die past bij de stijl van de centrum-rechtse IYI. Een groot orator toont zij zich niet, maar met enkele trefzekere zinnen verwoordt zij een boodschap die neerkomt op: weg met Erdogan. 

De huidige president staat hoe dan ook centraal in deze verkiezingscampagne, ook bij zijn tegenstanders. "Waar zijn de miljarden gebleven?", klinkt het tot drie keer toe. Het is een verwijzing naar de enorme bedragen die de regering-Erdogan op het megalomane af uitgeeft aan infrastructurele projecten. Instemmend gewapper van een door de menigte gedragen 300 meter lange, rode Turkse vlag. Het patriottisch sentiment wordt door de Goede Partij zorgvuldig gekoesterd.

'Waar zijn de miljarden gebleven?'
Meral Aksener

Aksener-effect

Meral Aksener, zowel nieuwkomer als oudgediende, is wat deze verkiezingen toch nog spannend maakt. Zondag 24 juni kiest Turkije zowel een president als een nieuw parlement. Onafhankelijke media zijn zo goed als uitgeschakeld en de nog altijd geldende noodtoestand werkt daarbij in het voordeel van de zittende macht. Lang werd ervan uitgegaan dat Erdogan met zijn AK-partij de winst al op zak had.

In dat beeld zijn echter scheuren ontstaan. Oppositiepartijen hebben de handen ineengeslagen en volgens de peilingen is het zeer wel mogelijk dat de AKP en haar leider noch bij de parlementsverkiezingen, noch in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen de meerderheid halen. De kans dat er binnenkort een eind komt aan het Erdogan-tijdperk is niet langer te verwaarlozen.

Lees verder onder de foto.

Aksener-effect
Beeld REUTERS

Dat is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan het Aksener-effect. De strategische kracht van Aksener is dat zij veel stemmen kan wegkapen bij de rechts-nationalistische partij MHP, de coalitiepartner van de AKP. Mogelijk tweederde van de MHP-aanhang stapt op 24 juni over naar de acht maanden geleden opgerichte IYI.

Aksener gooit ideologisch en electoraal het net echter wijder uit. Als devote moslim is ze aantrekkelijk voor de AKP-aanhang van gelovige, nationalistische Turken die de vrije markt aanhangen. Maar ook op links van het midden doet ze een appèl, met haar oproep tot herstel van de democratische vrijheden. Tegenover de Koerden is haar geluid gematigder dan dat van de MHP-haviken.

Eindelijk iets nieuws

Pinar Kaptanoglu is zo’n voorbeeld van de nieuwe aanwas. De 32-jarige econoom was politiek nooit actief en stemde op de seculiere CHP, de grootste oppositiepartij. Het verfrissende elan van Aksener, zegt ze, sprak haar ogenblikkelijk aan. Eindelijk iets nieuws in de Turkse politiek!

Ze meldde zich aan als lid van de IYI en al spoedig was ze vicevoorzitter in het welgestelde, moderne stadsdeel Kadiköy, van oudsher een CHP-bolwerk.

De campagne, zegt Kaptanoglu, komt op stoom. "We hebben het momentum te pakken. Eindelijk weten de zwevende kiezers bij wie ze moeten zijn. Het land heeft een centrum-rechtse partij nodig, dat hebben we al die tijd gemist."

'We hebben het momentum te pakken. Eindelijk weten de zwevende kiezers bij wie ze moeten zijn'
Pinar Kaptanoglu

Verzwegen

De AKP is in paniek, stelt ze niet ten onrechte vast. "Daarom praat Erdogan niet over ons. De naam van Meral Aksener heeft hij niet één keer genoemd. Ook in de media is ze lange tijd verzwegen. Dat begint nu pas een beetje te veranderen, ze moeten wel." Als sarcastische geste heeft de IYI donderdag de Kim Jong-un-prijs uitgereikt aan de staatszender TRT, die voornamelijk Erdogan in beeld brengt.

Belangrijkste programmapunt van de Goede Partij: het beëindigen van de noodtoestand. "De rechtsstaat moet worden hersteld. De vrijheid van meningsuiting. Gevangen journalisten moeten worden vrijgelaten. En we moeten terug naar het parlementair systeem."

Europa

De jonge econoom vertelt dit in het partijkantoor, gezeten onder twee grote schilderijen van Aksener en Kemal Atatürk. De vader des vaderlands wordt door de Goede Partij mogelijk nog meer vereerd dan door de ooit door hem opgerichte CHP. Net als Atatürk destijds heeft Aksener, die van Griekse afkomst is, de blik op Europa gericht.

Ook Kaptanoglu – getrouwd, geen kinderen – belichaamt die mix van vernieuwing en vertrouwde waarden. Afwisselend in vloeiend Engels en Frans legt ze uit dat de Goede Partij sterk voorstander is van aansluiting bij de EU. Even later wijst ze op het gele sjaaltje om haar hals: een yemeni, de traditionele hoofddoek van vrouwen op het platteland van Anatolië.

Lees verder onder foto.

Campagneposters voor huidig Turks president Erdogan.Beeld EPA

"Ons partijsymbool. Als mannen in het dorp eindeloos ruzie hebben en een vrouw gooit haar yemeni op de grond, moeten de mannen zwijgen en luisteren. Dat is nu precies de rol van Meral Aksener." Turkije heeft een ferme vrouwenhand nodig, vindt Kaptanoglu. "Wij geloven in women’s power."

Zeldzaam

Vrouwelijke leiders zijn – de Koerdisch gezinde HDP niet te na gesproken – zeldzaam in de Turkse politiek. In de jaren negentig was er een vrouwelijke premier, Tansu Çiller. In hetzelfde decennium was Aksener zeven maanden minister van Binnenlandse Zaken. Later was zij vicevoorzitter van het parlement.

Tot een paar maanden geleden werd Aksener door veel waarnemers gezien als de belangrijkste uitdager van Erdogan. Ook dat beeld is iets gekanteld. Met Muharrem Ince heeft de CHP een charismatische speechtijger naar voren geschoven die de massa kan begeesteren. Met een kwart van de stemmen staat hij in de peilingen 10 procentpunten boven Aksener. Toch behoudt zij haar wippositie. Als Ince naar de tweede ronde gaat, zal zij haar aanhang zeker oproepen op hem te stemmen.

Op het IYI-kantoor wordt die strategische kaart nog even achter de hand gehouden. ‘Wij gaan winnen’, zegt Kaptanoglu. ‘De peilingen kloppen niet. Wij rekenen op de stille kiezer. Veel mensen durven niet eens aan zichzelf te vertellen dat ze op Meral Aksener gaan stemmen. Wij worden de grote verrassing van deze verkiezingen.’

Kop

De Goede Partij (IYI) is acht maanden geleden ontstaan na een scheuring in de rechts-nationalistische partij MHP. Een factie onder leiding van Meral Aksener was er fel op tegen dat de partij na de couppoging van 2016 steeds nauwer was gaan samenwerken met de AKP van president Recep Tayyip Erdogan. MHP-leider Devlet Bahçeli steunde tot ongenoegen van Aksener het referendum voor een presidentieel systeem en met het oog op de parlementsverkiezingen vormden de twee partijen de Volksalliantie. Voor de presidentsverkiezingen schoof de MHP geen eigen kandidaat naar voren. Een poging van Aksener om op een speciaal congres de leiding van de partij over te nemen liep stuk op een rechterlijke uitspraak. Zij verliet daarop de MHP, gevolgd door een groot aantal medestanders, en richtte de Goede Partij op.

De MHP kreeg de afgelopen twaalf jaar bij verkiezingen 12 tot 16 procent van de stemmen. AKP en MHP waren samen goed voor zo’n 60 procent. De stembusgang leek daarom een inkoppertje voor Erdogan, maar de afsplitsing gooide roet in het eten. De Volksalliantie zakte naar 45 à 50 procent.

Het besluit van Erdogan om de verkiezingen zeventien maanden te vervroegen had, naast de sombere economische verwachting, ook te maken met deze nieuwe uitdaging. Met verkiezingen op 24 juni bestond de prille IYI volgens de kieswet net een paar dagen te kort om aan de verkiezingen te mogen deelnemen. De CHP, de grootste oppositiepartij, bracht uitkomst een dag voordat de kiesraad daartoe zou besluiten. Vijftien CHP-parlementariërs stapten over naar de IYI. Daarmee werd de kleine IYI-fractie net groot genoeg om volgens de kieswet aan de tijdsbepaling te ontsnappen.

Tot zulke bizarre trucs – zowel de zet van Erdogan als de reactie erop van de CHP – is de Turkse politiek momenteel in staat. Het maakt het voorspellen van wat komen gaat des te moeilijker.

Erdogans stembusakkoord met de MHP heeft zich deels tegen hem gekeerd. Van de weeromstuit sloot ook de oppositie een verbond. In de Nationale Alliantie werkt de CHP samen met de IYI en twee conservatieve partijtjes, de Democratische Partij en het islamitische Saadet. De Koerdisch gezinde HDP (goed voor circa 10 procent) trekt alleen op.