Direct naar artikelinhoud

Femke Halsema: geef vluchtelingen hun eigen steden

De opvang van vluchtelingen moet radicaal anders, zegt Femke Halsema. Je moet in hen investeren, er is geen alternatief.

Ik zie aanknopingspunten in het regeerakkoord. Buma wil toch ook opvang in de regio?Beeld Aurélie Geurts

In de imaginaire wereld van Femke Halsema bestaat een stad, Zatopia, waar vluchtelingen in relatieve harmonie leven, in eigen huizen. De vluchteling heeft een burgerstatus, hij werkt, heeft medische voorzieningen en is in hoge mate zelfvoorzienend. Onlangs verscheen van haar hand Nergensland, een 'utopisch vergezicht'. Armoedige tentenkampen aan de desolate grenzen van conflictgebieden veranderen bij Halsema in steden tussen staten in, waar gestudeerd kan worden en waar vluchtelingen stemrecht hebben en hun eigen bestuur kiezen, weliswaar onder toezicht van de Verenigde Naties. De plek? Ergens aan de Jordaans-Syrische grens, of in Kenia, of in Noord-Irak.

Halsema (1966), voormalig Groen Links-politica, tegenwoordig schrijver, programmamaker en toezichthouder, wil de vluchtelingenopvang in de regio anders organiseren. Haar oplossing: verpacht de grond waarop die megakampen zijn ontstaan aan een consortium van staten, bedrijven, de internationale gemeenschap. En geef vluchtelingen via die weg iets terug: grond in beheer, vrijheid en universele mensenrechten.

U was jarenlang voorzitter van de Stichting Vluchteling, heeft kampen bezocht. U moet toch beseffen dat er geen utopieën maar praktische oplossingen nodig zijn.

'O, maar mijn vergezicht ga ik in de praktijk brengen! Ik heb een projectplan geschreven, de begroting is rond, ik ben bezig organisaties te verzamelen die willen steunen. Ik ga ze niet noemen, maar geloof me: die zijn er. Een vluchtelingenbestaan duurt gemiddeld zeventien jaar. Er wordt een enorm economisch potentieel bij het grofvuil gezet. Wat ik als eerste wil creëren is zo'n virtuele universiteit. Nu moet je fysiek aanwezig zijn om ergens af te studeren. Waarom zou dat niet helemaal virtueel kunnen?'

Als Groen Links-politicus was u altijd voor een ruimhartiger toelatingsbeleid. Komt u hierop terug?

'Helemaal niet. Ik ben ook voor opvang in de regio. Het is en-en. Maar opvang in de regio wordt nu vooral gebruikt als schaamlap voor gebrekkige gastvrijheid.'

Eind deze eeuw zijn er 4,4 miljard Afrikanen. Grote groepen zullen hun geluk elders beproeven. Ook in linkse kringen is het tegenwoordig bon ton om te hameren op een strenge bewaking van de Europese buitengrenzen.

'Het is naïef te denken dat je het redt met grenscontroles. Als je de druk op Europa wilt verminderen, zul je ter plaatse politieke oplossingen moeten vinden. Dat kun je doen door deals met boevenstaten als Turkije te sluiten. Maar je kunt ook nadenken over het bouwen van steden waar vluchtelingen rechten hebben.'

Ik nodig Zijlstra uit om met mij eerst een reis te maken langs een paar vluchtelingenkampen

Er is veel enthousiasme over de zogenoemde migratiedeals. Halbe Zijlstra, zo wordt gezegd, gaat er straks als minister van Buitenlandse Zaken in Afrika nog veel meer sluiten. Eindelijk wordt de koe bij de horens gevat.

'Nu hebben jullie me stil. Ik nodig Zijlstra uit om met mij eerst een reis te maken langs een paar vluchtelingenkampen. Kijken of hij dan nog denkt dat asielzoekers hier naartoe komen voor oogcorrecties.'

U ziet de Turkije-deal als dieptepunt. Toch heeft die Europa bijeen gehouden, spoelen geen lijken meer aan op de Griekse stranden en is de ongecontroleerde instroom gestopt.

'Je maakt een regime dat zich niks gelegen laat liggen aan mensenrechten verantwoordelijk voor mensen uit Syrië die de hel op aarde hebben gezien. De verminderde instroom is van tijdelijke aard. Europese politici hebben geen langetermijnoplossingen. Mijn voorstel is radicaal, maar als je wilt dat mensen niet meer op boten stappen, zul je dit soort dingen moeten verzinnen.'

Het is politiek onhaalbaar. Geen van de middenpartijen is gevoelig voor uw argumenten. Of misschien had Jesse Klaver met uw boekje de formatiebesprekingen in moeten gaan?

'Haha, kom op, nee, toen was het nog niet af. Ik heb geen politiek pamflet geschreven. Ik bied voor elk wat wils: voor 'links' met hun oriëntatie op de mensenrechten, voor 'rechts' met hun oriëntatie op veiligheid. En ik zie aanknopingspunten in het regeerakkoord. Buma wil toch ook opvang in de regio? Die opvang is alleen zo beroerd georganiseerd dat mensen doorreizen. De heren kunnen hun voordeel ermee doen. Als Rutte een kwartiertje voor me kan vrijmaken...'

U kunt het lonken niet laten. Eerst wilt u met Zijlstra naar Afrika, nu weer bij Rutte op de thee. Maar wat kost dat eigenlijk, zo'n Zatopia?

'Ik zeg niet dat het goedkoop is. Maar als je berekent hoeveel geld er vanuit Europa naar een land als bijvoorbeeld Niger gaat om te voorkomen dat mensen de Sahara oversteken, ook al hebben ze goede vluchtmotieven, zoals, ik noem maar wat, homo's uit Oeganda: dat kost miljarden. En wat het niet kost om hulp van ngo's, voedsel, dekens, noem maar op te verschepen? Je moet hier bovendien om principiële redenen in investeren, je kunt generaties kinderen niet rechteloos wegzetten. Ik zie eigenlijk geen alternatief.'

Ik zie eigenlijk geen alternatief

Denkt u werkelijk dat deze utopie het debat kan openbreken?

Wat moet je anders doen dan hopen, schreef Sheila Sitaling deze week: 'Het alternatief is cynisme en lethargie.' Mijn boek is geschreven uit een diepe frustratie over de oppervlakkigheid en het cynisme in het debat over vluchtelingen. Het is echt nodig om het gesprek te voeren omdat het debat zo is gepolariseerd, om mensen te verleiden de loopgraven te verlaten van waaruit ze elkaar alsmaar beschieten. Er zit nog veel ondoordachts in mijn plan. Het is een oefening in het denken in oplossingen. Dat verdienen niet alleen de vluchtelingen, maar ook onze eigen burgers, die zich vaak bang en onveilig voelen.'

Femke Halsema: Nergensland - Nieuw licht op migratie; Ambo Anthos, euro 10,00. zatopia.org.