Verdachten zware gewelds- of zedendelicten verplicht aanwezig in rechtszaal

Minister Sander Dekker voor Rechtsbescherming kondigt vandaag nieuwe wetgeving aan in een brief aan de Tweede Kamer. 'Nu nog heeft een gedetineerde de mogelijkheid in de cel te blijven op het moment dat een slachtoffer op de zitting zijn spreekrecht gebruikt', zegt Dekker in een interview met de Volkskrant. 'Dat vind ik gek en daarom maak ik daar een einde aan.'

De verplichte confrontatie van daders met hun slachtoffers past in een tendens die eind vorige eeuw in het strafrecht is ingezet. 'We hebben heel lang te weinig oog gehad voor het slachtoffer', zegt Dekker. 'Het strafproces was iets tussen overheid en dader, vanuit het idee: als de dader maar wordt veroordeeld, is het slachtoffer daarmee geholpen. Maar dat is niet voldoende.'

Het ministerie heeft geen cijfers over het aantal verdachten dat nu wegblijft. Soms zien slachtoffers af van hun spreekrecht, als zij weten dat een verdachte niet komt. Dat verzwakt de kracht van het instrument, vindt Dekker. Omgekeerd hebben niet alle slachtoffers er behoefte aan de verdachte in de ogen te kijken. 'Voor slachtoffers die de (fysieke) confrontatie met de verdachte willen vermijden, zullen passende maatregelen worden getroffen rond de zitting', schrijft de minister.

Het spreekrecht, dat in 2005 is ingevoerd en sindsdien een aantal maal is uitgebreid, heeft het politieke tij mee maar is niet onomstreden. Bekende advocaten als Bart Nooitgedagt en Peter Plasman hebben bezwaar tegen de 'opmars van de emoties' in de rechtszaal: formeel is een 'dader' nog slechts verdachte en emoties kunnen de neutraliteit van het strafproces in gevaar brengen, vinden zij.

'Ik heb meegemaakt dat rechters geëmotioneerd raakten', zei strafrechtadvocaat Geert-Jan Knoops er eerder over. 'Hoe begrijpelijk ook, maar je kunt aan een verdachte dan niet uitleggen dat hij dan nog een eerlijk proces krijgt.'

Theo de Roos, emeritus hoogleraar strafrecht, zegt desgevraagd: 'Dat er spreekrecht is, is niet zo gek. Maar het wordt soms disproportioneel gebruikt, waardoor het strafproces uit zijn voegen wordt gerukt. Mijn opvatting is dat de grens is bereikt en eigenlijk al overschreden.'

In navolging van voorgaande kabinetten verwerpt Dekker die bezwaren, gesteund door een grote meerderheid in de Tweede Kamer. Hij kiest juist voor uitbreiding. Slachtoffers krijgen ook spreekrecht op het moment dat de dwangverpleging van een tbs'er voorwaardelijk wordt beëindigd. Op de zitting waarop dat wordt besloten, moet het slachtoffer zich kunnen uitspreken over mogelijke voorwaarden waaronder dat gebeurt. 'Het slachtoffer bepaalt niet of iemand langer binnen moet blijven, maar als een gestrafte voor het eerst weer buiten komt, is dat vaak een heftig moment. Het slachtoffer moet zich dan kunnen uiten over zaken als een contactverbod of een woonplaatsverbod', zegt Dekker.

In 2013 adviseerde de Orde van Advocaten negatief over een adviesrecht voor slachtoffers of nabestaanden. Het zou kunnen leiden tot 'escalatie en verruwing in de rechtszaal'.